Mıstoyê Mîrî ve Cizre’nin Toplumsal Yapısına Etkileri

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 2, 813 - 833, 31.08.2022

İrfan Yıldırım

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1116837

Öz

Hamidiye Alaylarının kurulmasıyla, 48. Alay’ın komutanlığına, II. Abdülhamit tarafından Miran Aşiretinin lideri Mustafa Bey (Mistoyê Mîrî) getirilir ve kısa bir süre sonra kendisine ‘Paşa’lık rütbesi verilir. Çok geçmeden bölgede varlığını devam ettiren farklı din ve etnik unsurları kontrolüne almaya, aşiret ve sülaleleri şiddet ve cebir kullanarak itaat ettirmeye çalışır. Toplumsal yapıyı kendisine göre dizayn eder; sorunlu gördüğü aileleri başka yerlere göç ettirir ve dışarıdan birçok aileyi Cizre’ye yerleştirir. Ağalık sisteminin bölgede köklenmesine, genellikle şiddet ve zor kullanarak korku kültürünün yerleşmesine, devletin baskı ve zora dayalı bir sistem olarak anlaşılmasına neden olur. Silahlı birliğini rakip aşiretleri dize getirmede kullanır, vergi ve haraç yoluyla halkın malvarlığını elinden alır, yağmalar veya talan ettirir. Bütün bunlara rağmen merkezi yönetim tarafından kendisine ses çıkarılmaz. Yaptığı zulümler, bir asır geçmesine rağmen bölge halkı tarafından dillendirilir. Bu çalışma, bölgenin toplumsal yapısının biçimlenmesinde iz bırakan olayların derinlemesine mülakat yoluyla elde edilen verilerinden oluşmaktadır. Paşa’dan önce ve sonraki dönemlerde Cizre’nin toplumsal yapısı, bölgesel düzeyde varlığını sürdüren toplumsal kesimler ve bunların birbirleriyle ilişkileri, oluşan feodal yapılanmalar ele alınmaktadır. Ayrıca bölgenin yönetilmesinde etkili güçler, çeşitli müdahalelerle oluşan sınıfsal ayrışmalar, toplumsal yapıda dinsel ve kültürel statülerin oynadığı rol üzerinde durulmaktadır. Elde edilen genel sonuç ise ilgili dönemde yaşanan gelişmelerin etkilerinin günümüzde de devam ettiği yönündedir.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Paşa, Cizre, Hamidiye Alayları, Toplumsal Yapı, Feodal Sistem.

A Research on The Effects of Mistoyê Mîrî and Cizre on the Social Structure

Öz

With the establishment of the Hamidiye Regiments, he became the commander of the 48th Regiment, Mustafa Bey (Mistoyê Mîrî), the leader of the Miran Tribe, was brought in by II. Abdülhamit and he was given the rank of 'Pasha' after a short time. Before long, he tries to control the different religious and ethnic elements that continue to exist in the region, and to make the tribes and lineages obey by using violence and force. It designs the social structure according to itself; He sends the families he sees as having problems to other places and settles many families from outside in Cizre. It causes the agalık system to take root in the region, to establish a culture of fear, usually by using violence and force, and to understand the state as a system based on oppression and force. He uses his armed unity to bring rival tribes to heel, takes away the property of the people through taxes and extortion, loots or plunders them. Despite all this, he is not heard by the central government. His atrocities are voiced by the people of the region, even after a century. This study consists of data obtained through in-depth interviews of the events that left their mark on the shaping of the social structure of the region. The social structure of Cizre before and after the Pasha, the social segments that existed at the regional level and their relations with each other, and the feudal structures that were formed are discussed. In addition, effective powers in the administration of the region, class divisions formed by various interventions, the role of religious and cultural statuses in the social structure are emphasized. The general result is that the effects of the developments in the relevant period continue today.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Pasha, Cizre, Hamidiye Regiments, Social Structure, Mustafa Pasha

Kaynakça

• Aksoy, Elif Başak, Cizre Örneğinde Etnisite İçi Karşılaşma Biçimleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: 2013.
• Aktürk, Sıraç, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Cizre Kazâsı’nın İdâri, Demografik ve Eğitim Durumu, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (düsbed), Yıl-13, Sayı: 26, Ss. 13-28, 2021.
• Altan, Bilal, Cizre Belediye Reisi ve Miran Mustafa Paşanın Damadı Osman Efendinin Yaşamı ve Nüfuz Mücadelesi Üzerine Bir Değerlendirme, Turkish Stadies, Sayı:13, 2018.
• Baz, İbrahim, “Şırnak Bölgesinde Nakşi Şeyh Aileleri ve İdil’de Yaşayan Mutasavvıflar”, Geçmişten Günümüze İdil, Uluslararası Geçmişten Günümüze İdil Sempozyumu Bildirileri, Şırnak Üniversitesi Yayınları, İstanbul: 2011.
• Boyraz, Yücel, Cizre İlçesinin Sosyo-Kültürel Yapısı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul:2000.
• Bruinessen, Martin von, Ağa, Şeyh, Devlet (The Social and Political Structures of Kurdistan), (Çev.: Banu Yalkut), İletişim Yayınları, İstanbul:1992.
• Coulon, Alain, Etnometodoloji, (Çev. Ü. Tatlıcan), Küre Yay. İstanbul:2010.
• Creswell, J. W., Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2015.
• Çamsoy, Zeynep, Milli Mücadele Dönemi’nde Kürdistan Teâli Cemiyeti (1918-1927), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara: 2007.
• Demir, Ahmet, Eyyûbiler Döneminde Cizre ve Çevresi, Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu (14-16 Mayıs 2010), Şırnak Üniversitesi Yayınları, Şırnak, Ss.71-85, 2010.
• Doğan, Cabir, Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey (1802-1869), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar:2010.
• Doğan, Cabir, II. Mahmut Dönemi Osmanlı Merkezileşme Politikasının Doğu Vilayetlerinde Uygulanması, Turkish Studies (International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic), Volume 6/4, p.505-521, 2011.
• Ekinci, Mehmet Rezan, 1897 Tarihli Hamidiye Hafif Süvari Alayları Taksimatı, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Cilt:9 Sayı:2 (18), Sayfa:703-724, 2017.
• Ertaş, Kasım, Osmanlı’nın Son Döneminden Günümüze Şırnak’ın Etnik ve Dini Yapısı Ekonomik, Siyasal ve Sosyal Boyutlarıyla Şırnak, (Editörler: İ. Hüseyni, S. Çelik, R. Sakur, M.N. Uygur), Paradigma Akademi Yayınları, Çanakkale: 2022.
• Ertekin, Abdusselam, İttihad-ı İslam’a Milis Takviyesi Çabaları: Hamidiye Alayları, Dicle İlahiyat Dergisi, Cilt: XXV, Sayı: 2022/1, Ss. 170-186, 2022.
• Kardam, Ahmet, Cizre-Bohtan Beyi Bedirhan: Direniş ve İsyan Yılları, Dipnot Yayınları, Ankara:2011.
• Kartarı, Askeri, Nitel Düşünce ve Etnografi: Etnografik Yönteme Düşünsel Bir Yaklaşım. Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi 4(1): 207-220, 2017, ISSN: 2148-970X.
• Keskin, Necat, Akışkan Kimlikler: Etnik ve Dini Kimlik Arasında Becirman Seyyidleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara:2014.
• Kümbetoğlu, Belkıs, Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma, Bağlam Yay. İstanbul:2008.
• Neuman, W. Lawrence, Toplumsal Araştırma Yöntemleri, Cilt: I, (Çev. S. Özge), Yayınodası Yay. İstanbul:2009.
• Pekasil, Tahir, Toplumsal Statü Göstergesi Olarak Dini Otorite Tipleri: Cizre Örneğinde Şeyh, Molla ve Seyyidler, Bilim, Düşünce ve Sanatta Cizre, Uluslararası Bilim Düşünce Sanatta Cizre Sempozyum Bildirileri, Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, İstanbul:2012.
• Polat, Müslüm ve Türkan, Yavuz, “Osmanlıdan Günümüze Kürtlerde Ekonomik Hayat”, Kimlik, Kültür ve Değişim Sürecinde Osmanlı’dan Günümüze Kürtler, Uluslararası Sempozyumu (6-8 Eylül 2012), Bingöl Üniversitesi Yayınları, Bingöl:2013.
• Punch, Keith, F., Sosyal Araştırmalara Giriş, (Çev. D. Bayrak, H. B. Aslan & Z. Akyüz), Siyasal Kitabevi, Ankara:2011.
• Şengül, Serdar, Cizre Kırmızı Medrese Bağlamında Tarih, Kimlik, Hafıza Oluşumu, Kebikeç, Sayı:37, 2014, Ss:57-78.
• Tüzün, Mesut, Cizre Tarihi-1 (Nuh Tufanı ve Cudi Dağı), Cizre Kaymakamlığı Yayınları, İstanbul:2016.
• Öğün, Tuncay, Doğu’nun Mirlerine Son Veda: Cizreli İzzeddin Şir Bey ve İsyanı, Yeditepe Yayınları, İstanbul:2010.
• Uçmaz, Ahmet, Miran Aşireti ve Mustafa Paşa, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır:2019.
• Yıldırım Ali & Şimşek Hasan, Bilimsel Araştırma Yöntemlerinde Temel Dönüşümler. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2013.
• Yıldırım, İrfan, Cizre Merkezinde Bulunan Kadim Ailelerin Kökenleri Üzerine Bir Araştırma, Kongre Kitabı, Editör: Mustafa Talas, 7.Uluslararası Erciyes Bilimsel Araştırmalar Kongresi (09-10 Mart 2022 -Kayseri), 2022, ss.448-460.
• Yiner, Abdulnasır, Miranlı Mustafa Paşa Örneğinde Hamidiye Alayları Askerî Gücünün Kötüye Kullanımı, History Studies İnternational Journal of History, 2012, 449-464.
• Yiner, Abdulnasır, Aşiretler Arasındaki Mücadele ve Hamidiye Alayları, Journal of Academic Value Studies, Vol:5, Issue:3; 2019, pp: 395-405.
• Zeren, Abdulcelil, Kimlik Oluşumu; Cizre’de Bajariler (1960-1990), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü, İstanbul: 2019.