Zerdüştîlik ve İşrakilikte Ateş Felsefesi

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 2, 521 - 536, 31.08.2022

Mehmet Mekin Meçin

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1118795

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmanın konusu kadim İran dinlerinin omurgası olarak kabul edilen Zerdüştilik ve İslam düşüncesinin felsefi-mistik okulu olan İşrakilikte merkezi bir ehemmiyete sahip olan ateş felsefesidir. Konu somut olarak görülen ateş, ateşin yaydığı ışık ve ısı ile ateşin arketipi veya metafizik boyutu olan nur üzerinden ele alınmıştır. Genel olarak fiziki ve metafizik düşünce mekanizmasını nar ve nur üzerine kuran Zerdüştilik ve İşrakilikte ateş fenomeni konusu, her iki düşüncenin ana kaynakları ve bu iki alanda çalışmış araştırmacıların eserlerine dayanarak hazırlanmıştır. Çalışmada din fenomenolojisi yöntemi tercih edilmiş ve her iki düşünce sisteminde ateş fenomeninin sahip olduğu anlam dünyasına ve arkaplanındaki felsefesine ulaşarak özgün bir şekilde yorumlanmaya çaba gösterilmiştir. Çalışmanın amacı ebedi hikmetin zamanlar üstü evrensel ayak izini ateş fenomeni üzerinden takip etmek suretiyle din ve düşüncelerdeki ortak hakikat birliğine yeniden dikkat çekmektir. Çalışmada öncelikle dinler ve dinlerde ateş fenomeni kısaca ele alınmış, ardından kronolojik olarak öncelikle Zerdüştillikte ve ardından İşrakilikte ateş fenomeni ayrı ayrı incelenmiştir. Yapılan araştırmanın sonucunda, nerdeyse bütün zamanlarda ve coğrafyalarda ateşin yüceltilmiş ve kutsanmış olduğu görülmüştür. Özellikle kadim Hinduirani geleneklerden Zerdüştilik ve İşrakilikte ateşin oldukça merkezi bir öneme sahip oldğu, her iki düşünce sisteminde de ateşin dini, felsefi ve mistik bir boyuta sahip olduğu, kısacası her iki düşüncenin öğretilerinin bir nar ve nur felsefesi üzerine kurulu olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İşrakilik, Zerdüşt, Sühreverdi, Ateş, Nur, Hurra

Kaynakça

• Alihanî, Babek. “Mesalik-i Seb’a der Hikmetu’l İşrâk-ı Sühreverdî”. ”, Mecelle-i Cavidan-ı Hıred. 2 (2009 1388).
• Alihanî, Babek. “Zülmet der Felsefe-yi Sühreverdî”. İrfan, İslam, İran. t.y. 65-72.
• Behar, Mehrdad. Ez Usture Ta Tarih. 7. Bs. Tahran: Neşr-i Çeşme, 1390.
• Biruni. Asaru’l Bakiye. Tahran: İntişârât-i Emir Kebir, 1386.
• “Britannica Encyclopedia Of World Religions”. Singapore, 2006.
• Can, H. Derya. “Hint Ateş Tanrısı Agni”. Nüsha Dergisi. 7 (2002).
• Chambell, Joseph. Doğu Mitolojisi Tanrının Maskeleri. Trc. Kudret Emiroğlu. Ankara: İmge Kitapevi yay., 2003.
• Corbin, Henry. İslam-i İran: Çeşmendâze-yi Felsefî ve Manevî. Trc. Seyyid Ziyauddin Dehşir. 1. Bs. Tahran: İntişârât-i Sofya, 1391.
• Corbin, Henry. Makâlât (Mecmua-yi ez Makâlât be Zebân-i Farisi). Ed. Muhammed Emin Şahcuyî. Trc. Seyyid Ziyauddin Dehşir. 1. Bs. Tahran: İntişârât-i Hakikat, 1384.
• Corbin, Henry. Zaman-i Edvarî der Mazdayesna ve İrfan-i İsmailiye. 1. Bs. Tahran: Neşr-i Belh-i Bunyad-i Nişabur, 1389.
• Dadegî, Faranbag. Bundahişn. Trc. Mehrdad Behar. Tahran: İntişarât-i Tus, 1390.
• Dehbaşî, Mehdi. “Hembestegi-yi Te’vil ba Âlem-i Misal der İrfan-i Şeyh-i İşrak”. İrfan, İslam, İran. t.y.
• Dehhoda, Ali Ekber. “Far”. Lugatname-i Dehhuda. Tahran: Muessese-i Lugatname-i Dehhoda, t.y.
• Dinani, Gulam Huseyin İbrahim. Şuâ-i Endişe ve Şühûd der Felsefe-yi Sühreverdî. Tahran: İntişârât-i Hikmet, 1393.
• Gaffarî, Seyyid Muhammed Halid. Ferheng-i İstilahat-i Âsâr-i Şeyh-i İşrak,. Tahran: Encümen-i Âsar ve Mefâhir-i Ferhengî, 1380.
• Gozideha-yi Zadsperm. Thk. Taki Raşid Muhassıl. Tahran: Muessese-i Tahkikat ve Mutalaat-i Ferhengi, 1366.
• Harzemi, Haydar Rıza - Mahmudabadi, Lale. “Çehar Ahşic der Avesta”. Fasılname-i Pazend. 54-55 (1397): 21-36.
• Hinnels, John Russel. Esatir-i İran. Trc. Muhammed Baclan Furrahi. Tahran: İntişârât-i Esâtir, 1380.
• Hinnels, John Russel. Şinaht-i Esatir-i İran. Trc. Ahmed Tefezzulî - Jale Amuzgar. Tahran: İntişârât-i Çeşme, 1389.
• Ingalsbe, Timothy. The Encyclopedia Of Religion And Nature. Ed. Bron Taylor. England, 2005.
• İhvan-ı Safa. Resâil’u İhvanu’s Safa ve Hullanu’l Vefa. 2. Bs. Beyrut: Dâru’l İslamiyye, 1416.
• Kelanter, Nuşaferin. “Seyr-i Ateş ez Usture ta İrfan”. Kohenname-yi Edeb-i Parsi, Pejuheşgah-i Ulum-i İnsani ve Mutalaat-i Ferhengi. 3 (1390): 21-43.
• Kızıl, Hayrettin. Mecusilerde Ateş Sembolü. Diyarbakır: A Grafik Yay., 2014.
• Kristensen, Arthur Emanuel. İran der Zaman-i Sasaniyan. Trc. Reşid Yasemî. Tahran: İntişârât-i Sada-yi Muasir, 1388.
• Malandra, William W. An Introduction To Ancient Iranian Religion – Readings From The Avesta And The Achaemenid Inscriptions. Usa, 1983.
• Meçin, Mehmet Mekin. “Zerdüştilik İle İşrak Hikmeti Arasında Düalizm Üzerinden Bir Mukayese”. Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2 (2018): 115-131.
• Meçin, Mehmet Mekin. “Zerdüştîlik İle İşrakîlik Arasında Bir Karşılaştırma: Melek Fikri”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi. 33 (2019): 65-96.
• Meçin, Mehmet Mekin. “Zerdüştilik Ve İşrakilik Arasinda Bir Karşilaştirma: ‘Minuyî Âlem’ Ve “Misal Âlemi"”. E Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 3 (2020): 448-464.
• Meçin, Mehmet Mekin. “Zerdüştîlik ve İşrâkîlik’te Güneş Fenomeni”. Tarih Okulu Dergisi 15/57 (2022): 1539-1553.
• Meçin, Mehmet Mekin. “Zerdüştîlik ve İşrakîlik’te Tanrısal Karizma: Hurra”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 17 (2021): 21-33.
• Molla Sadrâ. el-Hikmetü’l-Muteâliye fî Esfâri’l Akliyyeti’l Erbaa. 3. Bs. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1981.
• Muin, Muhammed. “Hurrahşu’l-kebîr”. Mecelle-i Yağma. 2 (1327).
• Muin, Muhammed. Mecmua-yi Makalat. Tahran: Neşr-i Seyda, 1387.
• Nasr, Seyyid Hüseyyin. Maarif-i İslam der Cihan-i Muasır. Tahran: Şirket-i İntişârât-i İlmî ve Ferhengî, 1388.
• Necatigil, Behcet. Yüz Soruda Mitologya. İstanbul: K. Kitaplığı, 2002.
• Noss, John Boyer. Tarih-i Cami-i Edyan. Trc. Ali Asgar Hikmet. Tahran: İntişârât-i İlmi ve Ferhengi, 1382.
• Purdavud, İbrahim. Avesta. 1. Bs. Tahran: İntişârât-i Fravahar, 1353.
• Purdavud, İbrahim. Avesta. 1. Bs. Tahran: İntişârât-i Fravahar, 1353.
• Purdavud, İbrahim. Avesta: Yesna. Tahran: İntişârât-i Nigah, 1394.
• Purdavud, İbrahim. Avesta: Yesna. Tahran: İntişârât-i Nigah, 1394.
• Purdavud, İbrahim. Avesta: Yeştha. Tahran: İntişârât-i Nigah, 1394.
• Purnamdariyân, Taki. Akl-ı Surh: Şerh ve Te’vil-i Dastânhâ-yi Remzî-yi Sühreverdî. 1. Bs. Tahran: İntişârât-i Sohan, 1390.
• Rosenberg, Donna. Dünya Mitolojisi Büyük Destan Ve Söylenceler Antolojisi. Trc. Koray Akten - Erdal Cengiz - Atıl Ulaş Cüce - Kudret Emiroğlu - Tahir Kocayiğit - Erhan Kuzhan - Bengü Odabaşı. Ankara: İmge Kitapevi yay., 2003.
• Seccadî, Seyyid Cafer. Tercüme-yi Hikmetu’l-İşrak. Tahran: İntişârât-i Danişgâh-i Tahran, 1390.
• Solmaz, Sami. Ateşe Tapmayanlar. İstanbul: Elma Yay., 2004.
• Sühreverdî. “Akl-ı Surh”. Mecmua-yi Musannefât. 2. Bs. 3. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 1375.
• Sühreverdî. “Âvâz-i Per-i Cibrîl”. Mecmua-yi Musannefât-i Şeyh-i İşrâk. 2. Bs. 3. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 1375.
• Sühreverdî. “el Meşari’ ve’l-Mutârahât”. Mecmua-yi Musannefât. 2. Bs. 1. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 1375.
• Sühreverdî. “Elvâh-ı İmadî”. Mecmua-yi Musannefât. 2. Bs. 3. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 1375.
• Sühreverdî. “fî Hakîkati’l Aşk”. Mecmua-yi Musannefât. 2. Bs. 3. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 1375.
• Sühreverdî. “Hikmetü’l-İşrâk”. Mecmua-yi Musannefât. 2. Bs. 2. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 1373.
• Sühreverdî. Kelimetu’t-Tasavvuf. Ed. Henry Corbin - Seyyid Hüseyin Nasr - Necefkuli Habibi. 2. Bs. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 1375.
• Sühreverdî. “Kıssatü’l Ğurbeti’l Ğarbiyye,”. Mecmua-yi Musannefât. 2. Bs. 2. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 1375.
• Sühreverdî. “Se Risale ez Şeyh-i İşrâk”. Mecmua-yi Musannefât. 2. Bs. Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 1375.
• Şirazî, Kutbeddin. Şerhu Hikmeti’l-İşrâk. Ed. Abdullah Nuranî - Mehdi Muhakkik. 1. Bs. Tahran: Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi, 1383.
• Tanyu, Hikmet. “Ateş”. TDV İslam Ansiklopedisi. 52-55. İstanbul, 1991.
• Tedeyyun, Ataullah. Şeyh-i İşrak Suhreverdî: Medihe-yi Serâ-yi Nur. 4. Bs. Tahran: İntişârât-i Tahran, 1388.
• Tokarev, Sergei Aelksandrovich. “Kültür Tarihinde Ateş Sembolü”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal Of Turkish World Studies,. 1 (2005).
• Uhri, Ahmet. Ateşin Kültür Tarihi. Ankara: Dost Kitabevi Yay., 2003.
• Uşiderî, Cihangir. Danışname-yi Mazdayesna. 5. Bs. Tahran: Neşr-i Merkez, 1370.
• Uşiderî, Cihangir. Danışname-yi Mazdayesna. 5. Bs. Tahran: Neşr-i Merkez, 1370. “Yesna”. Avesta. t.y.
• Yezdanpenah, Yedullah. Hikmet-i İşrak. Kum: İntişârât-i Pejuheşgah-i Havze ve Danişgah, 1391.