MUHAMMED B. MELEK’S LIFE, WORKS AND THE METHOD OF HADITH COMMENTARY IN THE SHERHI MASÂBÎH AL-SUNNAH

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 2, 577 - 596, 31.08.2022

Abdullah Çimen , Hikmet Gültekin

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1127850

Öz

In the period corresponding to the Establishment Period of the Ottoman Empire, Muhammed b. Melek is a scholar about whom there is not much information in the sources. His works are shaped around Arabic language, fiqh, morality and hadith sciences. In the hadith commentary literature, he wrote a commentary on Begavi's Mesâbîhu's-sunna named Şerhu Masâbîh al-Sunnah.
Ibn Melek wrote his work as a result of the desire of some people to write a comprehensive commentary. This commentary has the appearance of a medium volume commentary, and it is a work in which linguistic analyzes and fiqh explanations are predominant. Ibn Melek gave importance to the explanations of the words in the hadiths and to the analysis of the irab, especially he explained the meaning meant in the hadiths in which literary arts such as metaphor and allusion took place. In the explanations of the words in the hadiths, he applied to the opinions of the authors of garîbü'l-hadith and Arab linguists.
Ibn Melek, who generally makes explanations in the Hanafi-Shafii line in fiqh explanations, avoided bigotry as a Hanafi scholar. It is seen that he conveyed the views of the sects in a respectable style in the explanations of the fiqh hadiths. He generally preferred the way of cem and ce'lif in solving the rumors that seem to be in conflict with each other. Ibn Melek, who made mystical interpretations in the explanations of some hadiths, highlighted issues such as tawassul and istimdat. His approach to these issues is parallel to the common understanding of Sufism in Anatolia. This article is about Muhammad b. Melek It aims to introduce Melek's unknown life, works and the hadith commentary book, Sherhi Masâbîh al-Sunnah, with its main lines in terms of commentary method.

Anahtar Kelimeler

İbn Melek, Sherhi Masâbîh al-sunnah, hadith, annotation, interpretation.

Muhammed b. Melek’in (ö. 854/1450-1451) Hayatı, Eserleri ve Şerhu Mesâbîhi’s-Sünne’deki Hadis Şerh Metodu

Öz

Osmanlı’nın Kuruluş Dönemine tekâbül eden dönemde Tire’de yaşayan Muhammed b. Melek, kaynaklarda hakkında fazla bilgi bulunmayan bir âlimdir. Eserleri Arap dili, fıkıh, ahlak ve hadis ilimleri etrafında şekillenmiştir. Hadis şerh literatüründe Begavî’nin Mesâbîhu’s-sünne’si üzerine Şerhu Mesâbîhi’s-sünne adında bir şerh yazmıştır.
İbn Melek eserini bazı kimselerin kapsamlı bir şerh yazma istekleri neticesinde yazmıştır. Bu şerh orta hacimli bir şerh görümünde olup, dilsel tahlillerin ve fıkhî izahların ağırlıkta olduğu bir eserdir. İbn Melek, hadislerde geçen kelimelerin izahları ile irab tahlillerine önem vermiş özellikle de mecaz, kinaye gibi edebî sanatların yer aldığı hadislerdeki kastedilen manayı açıklamıştır. Hadislerdeki kelimelerin izahlarında garîbü’l-hadis müellifleri ile Arap dilcilerinin görüşlerine müracaat etmiştir.
Fıkhî izahlarda genellikle Hanefî-Şâfiî çizgisinde izahlar yapan İbn Melek, Hanefî bir âlim olarak taassuptan kaçınmıştır. Onun fıkhî hadislerin izahlarında mezheplerin görüşlerini saygın bir üslupla aktardığı görülmektedir. Birbiriyle ihtilaflı görünen rivâyetlerin çözümünde genellikle cem ve ce’lif yolunu tercih etmiştir. Bazı hadislerin izahlarında tasavvufî yorumlar yapan İbn Melek, tevessül, istimdat gibi konuları öne çıkarmıştır. Onun bu konulardak, yaklaşımı Anadolu’daki yaygın tasavvuf anlayışına paraleldir. Bu makale Muhammed b. Melek’in fazla bilinmeyen hayatını, eserlerini ve hadis şerh kitabı olan Şerhu Mesâbîhi’s-sünne’yi şerh metodu bakımından ana hatlarıyla tanıtmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

İbn Melek, Şerhu Mesâbîhi’s-sünne, hadis, şerh, yorum.

Kaynakça

• Abdüllatîf b. Melek. Mebâriku’l-ezhâr fî şerhi Meşâriki’l-envâr. thk. Ebû Muhammed Eşref b. Abdilmaksûd. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1995.
• Aksu, Hüsamettin. “Firişteoğlu Abdülmecid”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 13/134-135. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Ayaz, Kadir. “Molla Gürânî ve el-Kevseru’l-Cârî ilâ Riyâdı Ehâdîsi’l-Buhârî”. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2014.
• Bağdatlı İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. Beyrut: İstanbul Maârif matbaası baskısından ofset, Dâru ihyâi türâsi’l-arabî, 1951.
• Baktır, Mustafa. “İbn Melek”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 20/175-176. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Baktır, Mustafa. “Tireli İbni Melek: Hayatı, Eserleri ve Menar Şerhi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0/9 (1990).
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mes‘ûd. Mesâbîhu’s-sünne. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. M. Fuad Abdülbâki ve dğr. Kâhire: 1979.
• Bursalı Mehmet Tâhir. Aydın Vilâyetine Mensup Meşâyih, Ulemâ, Şuarâ, Müverrihîn ve Etıbbânın Terâcim-i Ahvâli. İzmir: 1324.
• Bursalı Mehmet Tâhir. Osmanlı Müellifleri. nşr. M. Ali Yekta Saraç. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2016.
• Cüneyd-i Şîrâzî, Ebü’l-Kasım Cüneyd. Şeddü’l-îzâr fî haddi’l-evzâr an züvvâri’l-mezâr. nşr. Muhammed Kazvînî-Abbas İkbâl. Tahrân: 1912.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1962.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî, es-Sünen, Riyâd: Dâru’s-selâm, 2009.
• Efendioğlu, Mehmet. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 38/559-560. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Efendioğlu, Mehmet. “Tedvîn”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 40/267-269. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• el-Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. thk. M. Bedreddîn Ebû Firâs. Kâhire: Dâru’l-kitâbi’l-islâmî, ts.
• el-Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. es-Si‘âye fî keşfi mâ fî Şerhi’l-Vikâye. thk. Ebü’l-Hâc. Merkezü’l-ulemâi’l-âlemî, ts.
• İbn Battûta, Muhammed b. Abdullah et-Tancî. Rihletü İbn Battûta:Tuhfetü’n-nüzzâr fî garâibi’l-emsâr ve acâibi’l-esfâr. Rabâd: 1997.
• İbn Hüzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk en-Nîsâbûrî. Sahîhu İbn Hüzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. Beyrut: el-Mektebetü’l-islâmî, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2013.
• İbn Melek, Muhammed b. Abdüllatîf. Bahru’l-hikem. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, no. 06 Mil Yz B 941, 1b, 2a. Milli Kütüphane.
• İbn Melek, Muhammed b. Abdüllatîf. Münyetü’s-sayyâdîn fî te‘allümi’l-istıyâd ve ahkâmih. thk. Saîd Bektâş. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-islâmiyye, 1999.
• İbn Melek, Muhammed b. Abdüllatîf. Ravzatü’l-müttakîn fî masnûâti rabbi’l-âlemîn. thk. Selim Muhammed. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2018.
• İbn Melek, Muhammed b. Abdüllatîf. Şerhu kitâbi tuhfeti’l-mülûk. thk. Abdülmecid Abdurrahman ed-Dervîş. Riyad: Medâru’l-vatan, 2010. İbn Melek, Muhammed b. Abdüllatîf. Şerhu Mesâbîhi’s-sünne. thk. Nûreddîn Tâlib. Katar: Dâru’n-nevâdir, 2012.
• İbn Melek, Muhammed b. Abdüllatîf. Şerhu Mesâbîhi’s-sünne. thk. Nûreddîn Tâlib. Katar: Dâru’n-nevâdir, 2012.
• İbn Melek, Muhammed b. Abdüllatîf. Şerhu Tuhfeti’l-mülûk. no. 42 Kon 307. Konya İl Halk Kütüphanesi.
• İbn Melek, Muhammed b. Abdüllatîf. Zuhrü’l-âbidîn. Akhisar Zeynelzade Koleksiyonu, no. 45 Ak Ze 1382. Manisa İl Halk Kütüphanesi.
• İbn Melek, Şerhu’l-vikâye. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, no. 06 Mil Yz B 788. Milli Kütüphane.
• Karacabey, Salih. “Hattâbî’nin Hadis İlmindeki Yeri ve Hadis Şerh Metodu”. Doktora tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 1990.
• Karacabey, Salih. “Hattâbî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 16/489-491. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zünûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. nşr. M. Şerafettin Yaltkaya. İstanbul: 1941-43.
• Murteza Bedir, “Vikâyetü’r-rivâye”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 43/106-108. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Müslim b. Haccâc, Ebü’l-Huseyn el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-sahîh. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2013.
• Nesâi, Ahmed b. Şuayb en-Nesâî, es-Sünen, Beyrut: 2014.
• Ömer Rıza Kehhâle. Mu‘cemü’l-müellifîn. Beyrut: Dâru’l-müsennâ-Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, ts.
• Taşköprizâde Ahmed Efendi, Ebü’l-Hayr Ahmed b. Mustafa. eş-Şekâiku’n-nu‘mâniyye fî ulemâi’d-devleti’l-Osmâniyye. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-arabî, 1975.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2013.
• Türcan, Zişan. Hadis Şerh Geleneği Doğuşu Gelişimi ve Dönüşümü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Ziriklî, Hayrüddîn b. Mahmûd ez-Ziriklî. el-A‘lâm. Dâru’l-melâyîn, ts.