العدوية بين الثبات و التغيير

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 3, 1364 - 1388, 08.01.2023

Anas Mohammad Sharif Tahir

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1125744

Öz

Araştırma, daha sonraki süreçte İslam'dan bağımsız bir mezhep haline gelen el-Adaviyye fırkasının tarihi süreçteki değişimi merkeze almaktadır. Yine bu çalışmada el-Adeviyye kurucunun süreç içerisindeki değişimi, fırkanın inançla ilgili prensiplerinin izah edilmesi ve mezhebin birinci ve ikinci dönemlerdeki hedef ve prensiplerinin değişimi amaç edinmiştir. Araştırmada tümevarım yoluyla nesnel bir yöntem izlenmiştir. Ayrıca mezhebin bazı inanç prensiplerinin tahlil edilmesi için betimleyici ve analitik yönteme de başvurulmuştur. Araştırmada, fırkanın kuruluş döneminde İslami yaklaşım içerisinde olduğu, İslam’ın yayılması ve savunulmasında övgüye değer etkilerinin olduğu ve Haçlılara karşı cihatta birçok katkıları olduğu sonucuna varılmıştır. Bununla beraber fırka kurucusunun ölümünden sonra mezhebe mensup bazı şahıslar, fırkanın amaçlarında bir değişikliğe gitmiş ve felsefi tasavvuf yaklaşımı benimsemişlerdir. Böylece zühd ve mistik görünümlü bir yaşamı amaç edinmişlerdir. Ancak daha sonra söz konusu hedeflerini, siyaset ve yönetimi ele geçirmek için birer araç olarak kullanmışlardır. Böylece kendileri ile hasımları arasında fitne ve savaşlar meydana gelmiştir. Neticede fırka, Müslümanlardan ayrılmışlardır. Fırkadaki değişim için tasavvuf felsefesi yaklaşımının etkili olmuş olması ise dikkat çekici bir husustur.
Anahtar kelimeler: Mezhep, el-Adeviyye, Advî, Tasavvuf, Değişim.

Anahtar Kelimeler

الطريقة, العدوية, عدي, التصوف, التغيير

ADAWIYAH BETWEEN STABILITY AND CHANGE

Öz

The research revolves around the path of change of the Adawiyah order, which later became a religious sect independent of Islam. The research aims to indicate the path of this change through knowing the history of the founder and his doctrine, and then the principles and objectives of Adawiyah order in its first and second phases. Therefore, the research followed the objective method through inductive approach, then the research relied on the descriptive analytical method in presenting the topic of some beliefs of the sect. The research concluded that they were on a Muslims at the time of establishment, and they had commendable effects and clear fingerprints in spreading and defending Islam. They, also, had many contributions to the Jihad against the Crusaders. However, after the death of the founder, some of its men followed the philosophical approach, with a change in goals; their supreme goal was asceticism and mysticism, but then they changed it to politics and the claim to kingship. Wars and calamities ensued between them and their opponents, and then they became separated from the Muslims. The philosophical approach of Sufism was a guarantor for that transmission and conversion.

العدوية بين الثبات والتغيير

Öz

يتمحور البحث حول مسار التغيير لدى الطريقة العدوية، التي أصبحت فيما بعد طائفة دينية مستقلة عن الإسلام. ويهدف البحث الى بيان مسار التغيير؛ عبر معرفة تاريخ المؤسس وبيان عقيدته، ومن ثم معرفة مبادئ الطريقة وأهدافها في طوريها الأول والثاني. لذا اتبع البحث المنهج الموضوعي عن طريق الاستقراء، ثم اعتمد على المنهج الوصفي التحليلي في عرض موضوع بعض العقائد لدى الطائفة. وتوصل البحث الى أنهم كانوا على النهج الإسلامي لدى التأسيس، وكانت لهم آثار محمودة وبصمات واضحة في نشر الدين الإسلامي والدفاع عنه، ولهم إسهامات كثيرة في الجهاد ضد الصليبيين. ولكن بعد وفات المؤسس نهج بعض رجالاتها نهج التصوف الفلسفي مع تغيير في الأهداف؛ إذ كان هدفهم الأسمى التزهد والتصوف، ولكن استبدلوا بها السياسة والمطالبة بالملك. ودارت بينهم وبين خصومهم حروب وويلات، ثم انقطعوا عن المسلمين. يشار إلى أن النهج الفلسفي للتصوف كان كفيلا لذلك التغيير والتبديل.

Kaynakça

• Ahmet b. Hayyat el-Mûsilî (1285), Tercümetü’l-Evliyâ fi’l-Mûsili’l-Hadbâ, thk. Said Diveyci, Musul: Matbaatu’l-Cumhuriyye.
• Ebû Ubeyd el-Bekri, Abdullah b. Abdülazîz b. Muhammed, (487/1094), Mu'cemu Me'sta'cem min Esmai'l-Bilad ve'l-Mevazi, thk. Mustafa es-Sekka. -- Beyrut : Alemu’l-Kütüb, 1403.
• Ebu’l-Fida, İmadüddin el-Melikü'l-Müeyyed İsmail b. Ali Ebü'l-Fida (732/1331), el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer, thk. Mahmud Deyyub, Mısır: 1325.
• İbn Fûtî, Addurrezzak b. Ahmed b. Muhammed (723/1323), Kitabu’l-Havâdis, Bağdat: 1351.
• İbn Hallikân, Ebü'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed (681/1282), Vefeyatü’l-A’yan ve Enbau Ebnai’z-Zaman, thk. İhsan Abbâs, Beyrut: 1968.
• İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İmâdüddîn İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut: Mektebetu’l-Maarif 1990.
• İbn Tağrîberdî, Ebü'l-Mehasin Cemaleddin Yusuf el-Atabeki (874/1469), en-Nücumü'z-Zahire fî Müluki Mısr ve'l-Kahire, Mısır.
• İbnu’l-‘İmâd, Ebü'l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed İbnü'l-İmad, (1089/1679), Şezâretu’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb, thk. Abdulkadir Arnâud, Muhammed Arnâut, Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1991. İbnu’l-‘Umerî, Muhammed, Menhelü’l-Evliyâ, thk. Said Diveyhci, Musul: Matbaatu’l-Cumhuriyye 1968.
• İbnu’l-Esîr, Ebi’l-Hasen Ali b. el-Kerem Muhammed b. Muhammed (630/1322), el-Kâmil fi’t-Târîh, Beyrut : Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1979.
• İbnu'l-Müstevfî, Mübarek b. Ahmed b. Mübarek el-Lahmi (637/1239), Târîhu Erbil, thk. Sami B. Hammâs es-Sakkâr. Bağdad: el-Mektebetü'l-Vataniyye, 1980.
• İbnü’l-Verdî Ebû Hafs Zeynüddin Ömer b. Muzaffer b. Ömer (749/1349), Tetimmetu’l-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer (Tarihu İbnu’l-Verdî), Necef: 1969.
• Katib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah, 1067/1657, Keşfü’z-Zunûn an Esâmi'l-Kütüb ve'l-Fünûn, Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye 1992.
• Nebhani, Kadı Ebü’l-Mehasin Yusuf b. İsmail b. Yusuf Şafii, 1350/1932, Câmiu Keramati'l-Evliya, Beyrut: Dâru Sader.
• Sevâdî, Abd Muhammed er-Rûşdî, İmâretu’l-Mûsul fî Ahdi Bedruddin Lu’Lu’, Bağdât: Matbaatu’l-İrşâd.
• Şa’rânî, Ebu Abdurrahman Abdülvehhab b. Ahmed b. Ali el-Mısri (973/1565), Tabakâtu’l-Kübrâ, Mısır: 1954.
• Şattanûfî, Nureddin Ebu’l-Hasan Ali b. Yusuf b. Cerîr (713/1314), Behcetü’l-Esrar ve Ma’denü’l-Envar, Mısır 1330.
• Tadefi, Muhammed b. Yahya, Kalaidü'l-Cevâhir fi Menakıbi'ş-Şeyh Abdülkadir, Bağdad: Daru İhyâi Turâsi’l-İslâmi, Vetrî, Muhammed, Ravdatu’n-Nâzirîn ve Hulâsatu Menekibi’s-Sâlihîn, Mısır: 1306.
• Yâfi‘î, Abdullah b. Es'ad b. Ali el-Yemani Yafii (768/1366), Mirâtu’l-Cinân, Haydarabad: 1338.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (748/1348), Siyeru A'lami'n-Nübela, thk. Şuayb el-Arnâud, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle 1413. -Târîhu’l-İslâm, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1990. -Düvelu’l-İslâm, Haydarabad: 1364. -el-İber fî Haberi men Ğaber, Kuveyt: Matbaatu hukumeti Kuveyt 1964