Kâmî-i Âmidî’nin Mirâciyyesi

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 3, 1342 - 1363, 08.01.2023

Mehmet Sait Mermutlu

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1183103

Öz

Peygamberimiz’in Mescid-i Haram’dan Mescid-i Aksa’ya yolculuğu, oradan da Allah katına çıkarak Mekke’ye geri dönmesi mucizesini genelde didaktik bir tarzda ve müstakil olarak anlatan Mirâciyeler, bazen de Divânlar veya Hz. Peygamber’i konu edinen edebi türler içinde (Nat, Mevlid, Hilye vs.) yer almıştır.
9. yüzyıldan itibaren edebiyatımızda manzum/mensur olarak yer almaya başlayan bu eserler, Kaside ve Mesnevî tarzında karşımıza çıkarlar.
Çalışmamıza konu olan Mirâciye’nin de içinde bulunduğu Divân 1280(1863) yılında İstanbul’da taşbaskıyla basılıp yayınlanmıştır. Bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Tahirağa 522/4 numaradadır.
Manzum ve mensur olarak 12 eser kaleme almış olan Kâmî Efendi’nin Divânı’nda yer alan Mirâciye Esleme’l-Minhâc İlâ Selleme Evsâfi’l-Mi‘râc başlığıyla Toplam 130 beyit tutarında ve Kaside şeklinde kaleme alınmış olup, aruzun Mefâ‘îlün Mefâ ‘îlün Mefâ‘îlün veznindedir.
Kâmî Efendi eserini yazarken ağdalı denilebilecek bir üslup kullanarak, Arapça ve Farsça kelimeleri, tamlamalar ve terkipleri sıklıkla kullanmaktan kaçınmamıştır. Bazıları neredeyse bütün mısraı kaplayan bir terkip manzumesidir:
“Naġam-sāz-ı ḥarı̇̄m-i bezm-i ḫacle Zühre-i zehrā, Şehen-şāh-ı kerem-fermā rumūz-āmuz-ı mā-evḥā, Şehen-şāh-ı serı̇̄r lı̇̄-ma‘allāh mazhar-ı levlāk, O med‘uvv-i tecelli-gāh Ḥażret-i tav‘-ı fermān-ber”
Eserde mirâciye konusunu içeren genel bilgiler özellikle mucizelerden bir kaçı (şakka’l-kamer, gittiği her yerde O’na gölgelik olan bulutlar ve Hz. Ebubekir’le beraber sığındıkları mağara girişine güvercinin yuva yapması) sanatkârane bir üslup içerisinde fakat çok da fazla detaya inilmeden aktarılmıştır.
Manzumenin son iki beytini Farsça olarak kaleme aldığı görülen Kâmî’nin zaten Farsça ve Arapça dillerine vakıf olduğu bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Divân, Kâmî, Mirâcnâme, Mirâciyye, Türk İslam Edebiyatı

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerim ve Anlamı, Diyânet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• El-Aclûnî, İsmail İbn. Muhammed, Keşfü’l-Hafâ ve Müzilü’l-İlbâs, Mısır: 1351.
• Ağakay, M. Ali, Türkçe’de Mecazlar Sözlüğü, Ankara:1949.
• Ahmed Cevdet Paşa, Belâgât-ı Osmaniye, İstanbul: 1310.
• Ahmed Vefik Paşa, Lehçe-i Osmanî, İstanbul: 1306.
• Akalın, L. Sami, Edebiyât Terimleri Sözlüğü, İstanbul: 1966.
• Akar, Metin, Türk Edebiyatında Manzum Mirâc-nâmeler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Akay, Hasan, İslâmî Terimler Sözlüğü, Ankara: İşaret Yayınları, 1995.
• Akbulut, İlhan, Diyarbakır, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 1998.
• Ali Emirî, Diyarbakırlı Bazı Zevatın Terceme-i Halleri, Millet Ktp., Ali Emirî, Manzum Bl, Nu:750.
• Ali Emirî, Esâmi-i Şu‘arâ-yı Âmid, Millet Ktp., Ali Emirî, Manzum Bl, Nu: 781/1.
• Ali Emirî, Tezkire-i Şu‘arâ-yı Âmid, c.1, Dersaadet: Matbaa-ı Âmidî, 1328.
• Arat, R. Rahmeti, Eski Türk Şiiri, Ankara: 1965.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Esmau’l-Müellifin,(Hzl. Mahmud Kemal İnal-Avni Aktunç), İstanbul: Maarif Basımevi, 1951-55.
• Banarlı, Nihad Sami, Resimli Türk Edebiyâtı Tarihi, c.1-2, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayını.
• Beysanoğlu, Şevket, Anıtlar ve Kitabeleriyle Diyarbakır Tarihi, c.1-3, Diyarbakır: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları,1998.
• Beysanoğlu, Şevket, Diyarbakırlı Fikir Ve Sanat Adamları, c.1-3, Ankara: Diyarbakır’ı Tanıtma ve Turizm Derneği Yayınları, 1957-60. Beysanoğlu, Şevket, Kültürümüzde Diyarbakır, Ankara: Ziya Gökalp Yayınları, 1992.
• Bilkan, Ali Fuat, “Nâbî’nin “Mi’râc-nâme’si”, İstanbul: Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (2008), 1-8.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, c.1-3, İstanbul: 1333.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Rehber Yayınları, 1977.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Ak Yayınları, 1993.
• Dilçin, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997.
• Ergün, Saadettin Nüzhet, Türk Şâirleri, c.1-3, İstanbul: 1946.
• Esir, Hasan Ali, “Anadolu Sahası Mesnevilerinde Miraç Mevzuu”, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Hüseyin Ayan Özel Sayısı, 39 (2009), 683-708.
• Gülüm, Emrah, “Türk Edebiyatı”nda Mirâcnâmeler Üzerine Hazırlanmış Çalışmalar
• Hakkında Bibliyografya Denemesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/35 (2014), 105-111. İnal, İbnülemin Mahmud Kemal, Son Asır Türk Şairleri, İstanbul: 1969-1971.
• Kanar, Mehmet, Büyük Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: 1993.
• Kara, Mustafa, “Mîrâc, Mîrâciye ve Bursalı Safiye Hâtun’un Vakfiyesi”, Bursa: Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/7 (1998), 30-36.
• Kurnaz, Cemal, Münâcât Antolojisi, Ankara: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları, 1992.
• Levend, Agah Sırrı, Divân Edebiyâtı, (Kelimeler, Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar), İstanbul: 1980.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî(Tezkire-i Meşâhir-i Osmaniye) c.3, İstanbul: Matbaa-ı Âmire. 1311.
• Mermutlu, M.Sait, Osmanlı Döneminde Diyarbakır’da Kâdirîlik ve Rifâîlik, Nebiler Sahabiler Kenti Sempozyumu, Diyarbakır: 13 Nisan 2010.
• Mermutlu, M.Sait, Muhammed Şaban Kâmî-i Amidi’nin Eserleri, Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, (Kasım 2011)
• Mermutlu, M.Sait, 19. Asırda Bir Bilgin, Mutasavvıf ve Divân Şairi Muhammed Şaban Kamî-i Amidî, Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu, Diyarbakır: 02-06 Kasım 2016.
• Mermutlu, M.Sait, Millet Kütüphanesi’nde Müellif Hattıyla ve Ali Emirî Efendi İstinsahıyla Mevcut Diyarbakırlı Şairlere Ait Divânlar, Journal Of Turkısh Studıes Volume (December 2016), 46.
• Muhammed Şaban Kâmî, Der-Beyân-ı Mi‘râc-ı Hazret-i Muhammed, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Tahirağa, 522/3-7; Kadı Burhaneddin, 146/1-4, 1279.
• Muhammed Şaban Kâmî, Divân, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Tahir Ağa, 522/3-7; Kadızâde Burhaneddin, 146/1-4, 1280.
• Muhammed Şaban Kâmî, Hâdikâ-yı Ma‘neviyye, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Tahirağa, 522/3-7; Kadı Burhaneddin, 146/1-4, 1280.
• Muhammed Şaban Kâmî, İbtidâ-yı Gazeliyyât, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi Tahirağa, 522/3-7; Kadı Burhaneddin, 146/1-4, 1280.
• Muhammed Şaban Kâmî, Kâside-i Kâmisiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, İzmirli 584, 1276.
• Muhammed Şaban Kâmî, Kâside-i Kâmisiyye, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kadızade Burhaneddin, 146/2; Millet Kütüphanesi, Ali Emirî 2882, 1279-80; Diyânet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, 28307.
• Muhammed Şaban Kâmî, Medhiye-i Hasan ve Hüseyn, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 42664, 1279.
• Muhammed Şaban Kâmî, Mevlid-i Nebî, Diyarbakır İhtisas Kütüphanesi, Yazmalar, 4378/A ,1298.
• Muhammed Şaban Kâmî, Mevlid, Ankara Millî Kütüphane, Yz., A/5748, 1279.
• Muhammed Şaban Kâmî, Mevlid-i Şerif, İstanbul: 1279.
• Muhammed Şaban Kâmî, Redd-i Protestan, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 4517/1, Trz.
• Muhammed Şaban Kâmî, Risâletü’l-Asâkiri’l-Mansuriyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 4517/2, Trz.
• Muhammed Şaban Kâmî, Risâle-i Halli’l-Müşkilât, Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağış lar, 4517/3, 1252.
• Muhammed Şaban Kâmî, Risâle-i Mevlid-i Şerif-i İrfâniyye, İstanbul: 1279-80.
• Muhammed Şaban Kâmî, Risâle-i Tehniyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 4517/5, Trz.
• Muhammed Şaban Kâmî, Risâle-i Tıbbiye, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 4517/6, 1275.
• Muhammed Şaban Kâmî, Usûlü Tehânî Bi Tevfiki’r-Rabbânî, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 4517/4, 1258.
• Muslihuddin Vahyî, Miracü’l-Beyân, (Mi’racın Tasavvufi Boyutları), Haz. Mustafa Tatcı, Cemal Kurnaz, Ankara: Bizim Büro Basın Yayınları, 2000.
• Onay, A.Talat, Eski Türk Edebiyâtı’nda Mazmunlar, Ankara:,Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları, 1992.
• Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993. Pala, İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
• Tanyıldız, Ahmet, “Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki 1211 Numaralı Na’t ve Mi’râciyye Mecmûası”, Turkish Studies, Ankara, 8/1, (2013), 525-547.
• Uzun, Mustafa, “Mi’râciyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi: 3/132, Ankara, TDV yayınları, 2005.
• Yavuz, Salih Sabri, “Mi’rac”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 30/134, Ankara, TDV yayınları, 2005.
• Yılmazçelik, İbrahim, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Diyarbakır, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.