OSMANLI DEVLETİ’NDE SÜRGÜN VE KALABEND CEZALARI: MAGOSA KALESİ ÖRNEĞİ (18. YÜZYIL)

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 1, 336 - 356, 03.07.2023

Yunus Kırayit

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1247136

Öz

Osmanlı Devleti’nde toplum düzenini bozacak davranışlarda bulunan kişiler sürgün ve kalabend ederek sükûnet sağlanmaktaydı. Sürgün edilecek kişiler bulunduğu mahalden uzak bir yere gönderilmekteydi. Kalabend cezaları ise kişinin kalabend edildiği kaleden çıkartılmadan orada ikâmet ettirilerek uygulanmaktaydı. Huzursuzluk çıkaran bu kişilerin gönderildikleri yerler rastgele olmayıp kalabend ve sürgün cezaları belirli bir düzen içerisinde verilmekteydi. Osmanlı Devleti özellikle bazı adaları sürgün mahalli olarak kullanılmıştı. Kıbrıs, Rodos, Sakız, Midilli ve Limni bu adalardandı. Nitekim çalışmamızda Kıbrıs Adası’nda bulunan Magosa Kalesi’ne sürgün ve kalabend cezaları ele alınacaktır. Magosa Kalesi, Venedikliler tarafından askeri başşehir olarak kullanılmıştır. Bu yüzden şehri çevreleyen surları onararak muhkem bir kale olarak kullanmışlardır. Osmanlı Devleti de Magosa Kalesi’nden askeri amaçlarla yararlanmıştır. Kalede, toplumda huzursuzluk çıkaran kişiler kalabend edilmiştir. Bu çalışmada Magosa Kalesi’ne sürgün ve kalabend edilen kişilerin toplumun huzur ve düzenini bozacak davranışlarının sebepleri ve topluma yansımaları tartışılacaktır. Bu davranışlar arasında; ahali arasında fitne çıkarma, eşkıyalık, ahaliye zulüm, tahrire karşı çıkma, hırsızlık yapma, hizmete ihanet etme, mahkeme basma, Hıristiyan ahalinin işlerine karışıp zulmetme vb. gibi birçok suç bulunmaktadır. Bu cezalar ayrıntılı bir şekilde incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kalabend, Sürgün, Ceza, Kıbrıs, Magosa Kalesi

EXILE AND FORTRESS CONFINEMENT IN THE OTTOMAN EMPIRE: THE CASTLE OF FAMAGUSTA (18TH CENTURY)

Öz

People who disturb the society were exiled and public order was ensured in the Ottoman Empire. These people were deported to a location far from their place of residence. On the other hand, Fortress confinement (Kalabend) was applied by residing guilties without being settled from the castle. The places where these guilties were transported weren’t random locations. However, fortress confinement and exile were implemented in a certain order. The Ottoman Empire preferred especially some of its islands as a place of exile. Cyprus, Rhodes, Chios, Lesbos and Lemnos were among these islands. As a matter of fact, the punishments of exile and fortress confinement to the Famagusta Castle on the Island of Cyprus will be discussed in our study. Famagusta Castle was used as a military capital by the Venetians. Therefore, they repaired the walls surrounding the city and used it as a stronghold. The Ottoman Empire also benefited from the Famagusta Castle for military purposes. In the castle, people who caused unrest in the society were kalabend. In this study, the reasons for the behavior that disrupt the peace and order of the society and its reflections on the society will be discussed. There are many crimes among these behaviors such as sedition amongst the inhabitants, banditry, persecution of the people, opposing census, stealing, treason, storming the court, interfering with the affairs of the Christian people, etc. These penalties will be examined with detail.

Anahtar Kelimeler

Fortress confinement, Banishment, Penalty, Cyprus, Famagusta Castle

Kaynakça

• A) Arşiv Belgeleri BOA, A. DVNSKLB. d. No. 01, Gömlek No. 192.
• BOA, A. DVNSKLB. d. No. 01, Gömlek No. 42.
• BOA, A. DVNSKLB. d. No. 02, Gömlek No. 29.
• BOA, A. DVNSKLB. d. No. 03, Gömlek No. 7.
• BOA, A. DVNSKLB. d. No. 42, Gömlek No. 46.
• BOA, A. DVNSKLB. d. No. 42, Gömlek No. 51.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 111, Gömlek No. 268.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 111, Gömlek No. 602.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 112, Gömlek No. 1654.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 115, Gömlek No. 1771.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 115, Gömlek No. 1870.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 115, Gömlek No. 1930.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 115, Gömlek No. 2139.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 115, Gömlek No. 2445.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 115, Gömlek No. 2446.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 115, Gömlek No. 2646.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 115, Gömlek No. 2931.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 117, Gömlek No. 1212.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 117, Gömlek No. 529.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 117, Gömlek No. 604.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 117, Gömlek No. 651.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 117, Gömlek No. 669.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 117, Gömlek No. 669.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 117, Gömlek No. 917.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 121, Gömlek No. 1390.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 121, Gömlek No. 1390.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 121, Gömlek No. 1396.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 121, Gömlek No. 211.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 122, Gömlek No. 463.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 122, Gömlek No. 463.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 122, Gömlek No. 73.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 123, Gömlek No. 158.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 128, Gömlek No. 97.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 133, Gömlek No. 639.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 16, Gömlek No. 145.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 57, Gömlek No. 30.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 57, Gömlek No. 51.
• BOA, A. DVNSMHM. d. No. 57, Gömlek No. 56.
• BOA, Bab-ı Asafî Kalebend Defterleri [A. DVNSKLB. d.]. No. 01, Gömlek No. 17.
• BOA, Bab-ı Asafî Kalebendlik Kalemi [A. DVN. KLB. d.]. No. 927, Gömlek No. 8, 3.
• BOA, Bab-ı Asafî Mühimme Defterleri [A. DVNSMHM. d.]. No. 111, Gömlek No. 1176.
• BOA, C. DH. No. 236, Gömlek No. 11765.
• BOA, C. DH. No. 77, Gömlek No. 4653.
• BOA, C. ZB. No. 39, Gömlek No. 1948.
• BOA, C. ZB. No. 53, Gömlek No. 2621.
• BOA, C. ZB. No. 77, Gömlek No. 3848, 1.
• BOA, C. ZB. No. 77, Gömlek No. 3848, 2.
• BOA, C. ZB. No. 77, Gömlek No. 3848.
• BOA, Cevdet Dahiliye [C. DH.]. No. 260, Gömlek No. 12984.
• BOA, Cevdet Zabtiye [C. ZB.]. No. 279, Gömlek No. 13396.
• B) Araştırma-İnceleme Eserler
• Altınöz, İsmail. “Hukuk Tarihi Açısından Kalebend Defterleri”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 53, (Ocak 2023), 1-12.
• Altınöz, İsmail. “Osmanlı Devleti’nde Kalebendlik Cezasının İnfazına Dair Notlar”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (İKÜHFD), XX/1, (Ocak 2021), 269-288.
• Altınöz, İsmail. “The Kalebends of Varna Fortress Confinement in the Second half of the 18th Century: Prisoners and Dungeons”, Bulgarian Historical Review, 3-4, (2020), 114-160.
• Arslanboğa, Kadir - Arslantürk, Ahmet. “Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs Adası’nın Ağustos 1598 ile Nisan 1599 Tarihleri Arasındaki Gelir Giderlerinin Tahlili”. History Studies, 6/5 (2014), 13-30.
• Aydın, Bilgin – Keskin, İshak. “Osmanlı Bürokrasisinde Evrak Sahteciliği, Diplomatik ve Diplomatika Eğitimi”, Osmanlı Araştırmaları, XXXI (2008), 197-228.
• Aydoğan, Bedri. “Namık Kemal’in Magosa Sürgünlüğü”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensittüsü Dergisi, 12/12, (Eylül 2003), 15-28.
• Bardakoğlu, Ali. “Hırsızlık”. DİA, C. 17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. İstanbul (1998), 384-396.
• Barkan, Ömet Lütfi. “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 1-4, (Temmuz 1950), 224-225.
• Başoğlu, Tuncay. “Ta‘zîr”. DİA, C. 40, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. İstanbul (2011), 198-202.
• Baytimur, Suha Oğuz. “Osmanlı Devleti’nde Kalebend ve Sürgün Cezalarının Uygulamaları İle Mahkumların Serbest Bırakılmaları (1789-1849)”. II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri. C. I, ed. Fethi Gedikli, İstanbul: Onikilevha Yayıncılık, 2016, 831-852.
• Bezer, Gülay Öğün. “Kıbrıs’ta İslâm Hâkimiyeti ve Selçuklular Zamanında Kıbrıs ile Ticaret İlişkileri”. Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi. yay. haz. Ali Ahmetbeyoğlu, Erhan Afyoncu, İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, 2001, 1-10.
• Bilgin, Feridun. “Kıbrıs’ın Fethi için Yapılan Hazırlıklar (Arşiv Belgelerine Göre)”. Mukaddime, 6/1, 79-100.
• Bostan, İdris. “Kıbrıs Seferi Günlüğü ve Osmanlı Donanmasının Sefer Güzergâhı”. Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi. yay. haz. Ali Ahmetbeyoğlu, Erhan Afyoncu, İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, 2001, 11-38.
• Çelik, Gülfettin. “Osmanlı Devleti’nin Nüfus ve İskân Politikası”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 6 (1999), 49-110.
• Daşçıoğlu, Kemal. Osmanlı’da Sürgün. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2007.
• Demir, Kader - Aksın, Ahmet. “Yakınçağ Başlarında Kıbros’tan Divan-I Hümayuna Yansıyan Şikâyetler”, Vakanüvis, 8/1 (2023), 371-414.
• Demir, Kader. “Osmanlı Devleti’nde Göçlerin Sosyo-Ekonomik Etkileri (1786-1806)”. Osmanlı İktisat Tarihi Üzerine Yazılar. ed. Mehtap Nasıroğlu Aydın, Çanakkale: Paradigma Akademi, 2022, 269-290.
• Demir, Kader. Atik Şikâyet Defterlerine Göre Savaş Yıllarında Osmanlı Devleti’nin Sosyo-Ekonomik Durumu (1788-1810). Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bililmler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Demirkent, Işın. “Kıbrıs: Tarih”. DİA, C. 25, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Ankara (2002), 371-374.
• Demirtaş, Mehmet. “XIX. Yüzyılda İstanbul’a Göçü Önlemek İçin Alınan Tedbirler: Men-i Mürûr Uygulaması ve Karşılaşılan Güçlükler”. Belleten 73-268 (2009), 739-764.
• Emecen, Feridun M. “Kıbrıs’ta İlk Osmanlı Yapılanması”. Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi. yay. haz. Ali Ahmetbeyoğlu, Erhan Afyoncu, İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, 2001, 47-58.
• Emecen, Feridun M. Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi (1300-1600). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 4. Basım, 2018.
• Eroğlu, M. Akif. “Kıbrıs’ın Türkler Tarafından Fethi ve İlk İskân Teşebbüsü (1570-1571)”. Kıbrıs’ın Dünü-Bugünü Uluslararası Sempozyumu, Ankara: Doğu Akdeniz Üniversitesi ve Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, 1993, 45-56.
• Erzen, Afif. “Kıbrıs Tarihine Bir Bakış”. Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969) Türk Heyeti Tebliğleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1971, 79-83.
• Fedai, Harid. Fethiyye-i Cezire-i Kıbrıs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1997.
• Güler, Ümit. Osmanlı Kıbrısı’nda Müslim Gayrimüslim İlişkileri. Ankara: Fecr, 2019.
• Gürsoy, Cevat Rüştü. “Coğrafya Bakımından Kıbrıs ve Türkiye”. Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi: Türk Heyeti Tebliğleri (14-19 Nisan 1969), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1971, 41-48.
• Gürsoy, Cevat Rüştü. “Kıbrıs”, DİA, C. 25, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Ankara (2002), 370-371.
• Halaçoğlu, Yusuf. “Osmanlı Döneminde Kıbrıs’ta İskân Politikası”. Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi. yay. haz. Ali Ahmetbeyoğlu, Erhan Afyoncu, İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, 2001, 39-46.
• Halaçoğlu, Yusuf. XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerinin Yerleştirilmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 6. Baskı, 2020.
• Hill, George. A History of Cyprus. 3. Cilt, New York: Cambridge University Press, 2010.
• İnalcık, Halil. “Ottoman Policy and Administration in Cyprus After the Conquest”. Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi: Türk Heyeti Tebliğleri (14-19 Nisan 1969), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1971, 59-77.
• İpşirli, Mehmet. “Arzuhal”, DİA, C. 3, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. İstanbul (1991), 447-448.
• İpşirli, Mehmet. “Mahzar”, DİA, C. 27, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Ankara (2003), 398-401.
• İpşirli, Mehmet. “Sah”. DİA, C. 35, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. İstanbul (2008), 490-491.
• İşbilir, Ömer. “Kalebend”, DİA, Ek-C. 2, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Ankara (2009), 3-5.
• Kanar, Mehmet. Farsça Türkçe Sözlük, İstanbul: Say Yayınları, 5. Baskı, 2019.
• Karaca, Behset. “Manavgat’ın Siyasi, İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısı (XV-XIX. Yüzyıllar)”. History Studies, 13/4 (2021), 1279-1320.
• Kıbrıs’ın Fethi (1570-1571). yay. haz. Hüseyin Kabasakal. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1986.
• Kılınç, Ahmet. “Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Uygulanan Kürek Cezasının Hukuki Tahlili”, Belleten, 79/285 (2015), 531-558.
• Kırayit, Yunus. “8 Numaralı Vidin Şer’iyye Sicilinin Tanıtımı ve Fihristi”. Journal of International Eastern European Studies, 2/1 (Haziran 2020), 102-139.
• Köksal, Osman. “Osmanlı Hukukunda Bir Ceza Olarak Sürgün ve İki Osmanlı Sultanının Sürgünle İlgili Hattı-ı Hümayunları”. OTAM, 19 (2006), 283-341.
• Mutlu, Suzan Akkuş. “Egeli Kavimler Göçü’nün Alaşia (Kıbrıs) Kırallığı’na Sosyo-Ekonomik Etkileri”. Tarihte Kıbrıs (İlkçağlardan 1960’a kadar). ed. Osman Köse, C. 1, İstanbul: Akdeniz Karpaz Üniversitesi, 2017, 43-53.
• Orhonlu, Cengiz. “Osmanlı Türklerinin Kıbrıs Adasına Yerleşmesi (1570-1580)”. Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969) Türk Heyeti Tebliğleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1971, 91-97.
• Osmanlı İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu-Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları). yay. haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu vd. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 2000.
• Özkul, Ali Efdal. “Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs Adasına Yaptığı Sürgünler ve Sonuçları”. Osmanlı Döneminde Kıbrıs. ed. Mehmet Mahfuz Söylemez, İbrahim Çapak, Halil Ortakçı, İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2016, 22-97.
• Redhouse, Sır James W., A Turkish and English Lexicon, Beirut: Librarie Du Liban, 1987.
• Sahillioğlu, Halil. “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ın İlk Yılı Bütçesi”. Belgeler, IV/7-8 (1993), 1-33.
• Sami, Şemsettin. Kamûs-ı Türkî. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2017.
• Sırtkaya, Fatma. Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Avârız Vergileri. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Taşkıran, Hasan. “Timurlularda Göç ve İskân”. Avrasya Sosyal ve Ekonomik Araştırmaları Dergisi, 8/2 (2021), 697-710.
• Türcan, Talip, “Sürgün”. DİA, C. 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. İstanbul (2010), 164-166.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi, C. III, 1. Kısım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2011.