İMAM MUHAMMED’İN MEDİNE EHLİNE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER HAKKINDA BİR İNCELEME

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 1, 42 - 59, 03.07.2023

Hasan Küçükosman

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1258423

Öz

Hz. Peygamber’in vefatıyla beraber İslâm coğrafyasında etkili olan iki anlayış vardır; Ehl-i hadîs ve Ehl-i re’y. Bu iki grubun içerisine kimlerin girdiği ve yöntemlerinin ne olduğu günümüzde dahi tartışılmaya devam etmektedir. Zira iki düşünce mensupları etkileşim içerisinde bulunmakla beraber birbirlerine çeşitli ithamlar da yöneltmişlerdir. Bu bağlamda Hadis ehlinin Hanefîlere yönelik eleştirileri tarih boyunca daha fazla olmuştur. Hadis ehlinin eleştirilerinde haksız olduğu zikredilmesine rağmen Hanefîlerin için benzer çalışmalara pek rastlanmamaktadır. Re’y ve hadis ehlinin etkileşiminde en etkili olan şahsiyetlerinden birisi olan İmam Muhammed Hadis ehlini/Medinelileri eleştirme adına eser ortaya koymuştur. Bu çalışmasında, döneminin tartışması olarak rivayetlerle amel etme konusunda kendilerinin hadis merkezli hareket ettiğini ifade eden İmam Muhammed Medinelileri re’ye başvurmakla ve hadisleri terk etmekle suçlamıştır. Bu konuda doğru bir tespit yapmak için Medinelilerin görüşleri sadece İmam Muhammed’in ya da Hanefîlerin eserleri üzerinden değil kendi kaynaklarından araştırılmalıdır. Zira bizim örnek olarak ele aldığımız belli meselelerde İmam Muhammed’in yönelttiği eleştirilerinde haklı olmadığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

hadis, medine, re'y, imam muhammed, kufe

Kaynakça

• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsülhak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî. Avnü’l- ma‘bûd şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd maa şerhi’l-Hâfız Şemsüddîn İbn Kayyim el- Cevzîyye. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1990.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî. el-Müntekâ. 7 Cilt. Mısır: Matbaâtü’s-Sa‘âde, 1914.
• Bayır, Şehadet Sena. Muhammed eş-Şeybânî'nin el-Hücce Adlı Eserinde Mâliki Mezhebine Atfedilen Görüşlerin Tahkiki (İbadetler Bölümü Örneği). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dârü Tavkı’n-Necât, 1422/2001.
• Cündî, Ziyâüddîn Ebü’l-Mevedde (Ebü’s-Safâ, Ebü’z-Ziyâ) Halîl b. İshâk b. Mûsâ. Muhtasaru Halil. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 2005.
• Doğanay, Ramazan. “Hadise Yaklaşımları Açısından Şeybânî’nin Ebû Hanîfe’ye Muhalefetinin Değerlendirilmesi: el-Asl Özelinde”. Dergiabant 10 / 2 (Kasım 2022): 490-513.
• Doğanay, Ramazan. “Bir Fakîh Olarak Şeybânî’nin Hadisçiliği: el-Ḥucce ʿalâ ehli’l-Medîne Adlı Eseri Özelinde”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 / 2 (Aralık 2022): 463-492.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. nşr. Mervân Da’bul. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1436/2010.
• Ebû Hanîfe, Ebû Hanîfe Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh. Risâletü Ebî Hanîfe ilâ Osmân el-Bettî ʿâlimi ehli’l-Basrâ. (İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri İçinde) çev. Mustafa Öz. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kūb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. er-Red’ alâ siyeri’l-Evzâî. thk. Ebû’l-Vefâ el-Afgânî. Haydarâbâd: Lecnetü İhyâi’l-Meârif en-Nu‘mâniyye, 1357/1938.
• Ahmed Emin, Ahmed Emîn b. İbrâhîm et-Tabbâh. Duha’l-İslâm. Kâhire: Müessesetü’l-Hindâvî, 2012.
• Hassan, Ahmed. İslam Hukukunun Doğuşu ve Gelişimi. çev. Ali Hakan Çavuşoğlu– Hüseyin Esen. İstanbul: İz Yayıncılık, 1999.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el-Hattâbî el-Büstî. Meâlimü’s-Sünen. Halep: el-Matbaâtü’l-İlmiyye, 1932.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdülber en- Nemerî. el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed Atâ, Muhammed Ali Muavvaz. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Kuteybe, 1421/2000.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdülber en- Nemerî. et-Temhîd li mâ fi’l-Muvatta mine’l-meânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî-Muhammed Abdülkebîr el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrib: Vizâratü’l-Evkâf, 1976.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdülber en- Nemerî. Câmiu beyâni’l-ilm ve fadlih. thk. Ebû’l-İşbal ez-Züheyrî. 2 Cilt. Suud: Dârü İbnü’l-Cevzî, 2. Basım, 1994.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdülber en- Nemerî. el-Kâfî fi fıkhi ehli’l-Medîne. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Riyâd, 1980.
• İbn Asâkir, Ebû Muhammed Bahâüddîn el-Kâsım b. Alî b. el-Hasen ed-Dımaşkî. İrşâdü’s-sâlik ila eşrefi’l-mesâlik fi fıkhi’l-İmam-ı Mâlik. 2 Cilt. Riyâd: Advâü’s-Selef, 1954.
• İbnü’l-Cellâb, Ebü’l-Kâsım Ubeydullâh b. Hüseyn b. Hasen b. el-Cellâb el-Basrî. et- Tefrî fi fıkhi İmâm Mâlik. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübil’l-İlmiyye, 2007.
• İbn Ebî Hâtim er-Râzî. Adâbu’ş-Şâfiî ve menâkıbuhu. Beyrut: Dârü’l-Kütübil’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Ebû Zeyd, Ebû Muhammed Abdullâh b. Ebî Zeyd Abdirrahmân el-Kayrevânî en- Nefzî. en-Nevâdir ve’z-ziyâdât ʿalâ mâ fi’l-Müdevvene min ğayrihâ mine’l- ümmehât min mesâʾili Mâlik ve aṣhâbih. 15 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 1999.
• İbn Ferhûn, Ebü’l-Vefâ (Ebû İshâk) Burhânüddîn İbrâhîm b. Alî b. Muhammed el- Ceyyânî el-Medenî. ed-Dîbâcü’l-müzheb fî maʿrifeti aʿyâni ʿulemâʾi’l-mezheb. nşr. Muhammed el-Ahmedî Ebu’n-Nûr. Kâhire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1972.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tevâli't- te'sîs li-meâlî Muhammed b. İdrîs. thk. Ebü'l-Fidâ Abdullah Kâdî. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1986.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el- Müsned. thk. Şuayb Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• İbnü’l-Kâsım. Mecâlisü İbni’l-Kâsım elletî seele anhâ Mâlik. thk. Mustafa Baho. b.y.: Dârü Fellâh, ts.
• İbnü’l Mulakkin, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. el-İ’lâm bi fevâidi Umdeti’l-Ahkâm. thk. Abdulazîz b. Ahmed. 11 Cilt. Suud: Dârü’l-Âsıme, 1997.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî. (ö. 520/1126) el-Beyân ve’t-tahsîl. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. (ö. 595/1198) Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 2004.
• Kâdı Abdülvehhâb, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Alî b. Nasr et-Tağlibî el-Bağdâdî. Uyûnu’l-mesâil. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2009.
• Kâdî İyâz, Ebü'l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. Tertîbü'l-medârik ve takrîbü'l- mesâlik li-ma’rifet-i a'lâmi mezhebi Mâlik. 8 Cilt. Mağrib: y.y., 1965. Karagözoğlu, İsmail, Erdoğan, Tunahan. “İmam Muhammed Eş-Şeybânî’nin Hadisçiliği ve El-Âsâr İsimli Eserinin Önemi”. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 / 1 (Haziran 2022): 56-77.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî. et-Ta‘lîku’l-Mümecced alâ Muvatta Muhammed (Muvatta ile birlikte). 3 Cilt. Şam: Dârü’l-Kalem, 1991.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî. er-Refʿ ve’t-tekmîl fi’l-cerḥ ve’t-taʿdîl. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Kâhire: Dârü’l-İslâm, 2000.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî. Abu Dabi: Müessesetü Zâyid b. Sultân, 2004.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. Muvattau Mâlik bi rivâyeti Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî. thk. Abdulvehhâb Abdullatîf. Medine: Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Mâzerî Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Ömer et-Temîmî es-Sıkıllî el-Mâzerî. Şerhu’t-Telkîn. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2008.
• Mubârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuhfetü’l-Ahvezî bi şerhi Câmi´i’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mûsâ, Muhammed Yusuf. “İmâm Mâlik ile Leys b. Sa‘d Arasındaki İhtilaf ve Yazışma”. çev. Abdulkâdir Şener. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (1968), 131-154.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Murrî. el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadisi Yeniden Düşünmek –Fıkhî Hadisler Bağlamında Bir İnceleme. Ankara: Otto Yayınları, 4. Basım, 2017.
• Özkan, Halit. Hicri İlk İki Asırda Farklı Şehirlerde Amel Telakkisi Oluşumunda Sünnet ve Hadisin Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Özüdoğru, Bekir. Rivâyetlerin Hz. Peygamber’e Aidiyetini Tespitte Amel Olgusu. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi 2018.
• Özşenel, Mehmet. İlk dönem Hadis-Re’y tartışmaları Şeybâni Örneği, İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdusselâm b. Saîd et-Tenûhî. el-Müdevvene Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Şerhu Siyeri’l- Kebîr. 5 Cilt. Kâhire: Şeriketü’ş-Şarkıyyât, 1971.
• Sibâî, Mustafa es-Sibâî. es-Sünnetü ve mekânetühâ fi teşrî’il-İslâmî. b.y.: Dârü’l-Varrâk, ts.
• Şahin, Sami. Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî’nin Hadis Kültüründeki Yeri, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Hucce ‘alâ ehli’l-Medîne. thk. Mehdî Hasen Keylânî. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1983.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Şerhu Meâni’l-Âsâr. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr-Muhammed Seyyid Câd. 5 Cilt. Medine: Alemü’l-Kütüb, 1994.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk. Beşşâr Avvâd. 15 Cilt. b.y.: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
• Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkî b. Yûsuf. Şerhu’z-Zürkânî ala Muvatta-i İmâm Mâlik. 3 Cilt. Kâhire: Mektebetü‘s-Sekâfiyyeti’d-Dîniyye, 2003.
• Zürûk, Şihâbuddin Ebü’l-Abbâs Muhammed el-Fâsî. Şerhu’z-Zürûk alâ metni’r-Risâle. Beyrut: Dârü’l-Kütübil’l-İlmiyye, 2006.