TASNİF DÖNEMİNDE HADİSÇİLERİN ÜCRET KARŞILIĞINDA HADİS RİVAYET EDEN RAVİLERE YAKLAŞIMI (NESAİ ÖRNEĞİ)

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 1, 189 - 207, 03.07.2023

Veli Tatar , Nurullah Agitoğlu

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1267467

Öz

Tasnif döneminde muhaddisler, hadisin sonraki nesillere sağlam bir şekilde aktarılması için gerekli titizliği göstermiş ve bunu bir ibadet gibi kabul etmişlerdir. Hadisleri sağlam bir şekilde sonraki nesillere ulaştırmak, sahih olanlar ile zayıf ve mevzu olanları birbirinden ayırmak için hadislerin isnadındaki ravilerin cerh ve tadil durumlarını araştırmış ve rivayet titizliği bu şekilde devam etmiştir. Dolayısıyla hadisleri rivayet eden ravilerin cerh ve ta’dil durumları incelenmiş ve hadislerin sıhhat durumu tespit edilmeye çalışılmıştır. Kur’an’dan sonra ikinci kaynak olarak kabul edilen hadislerin sıhhatine zarar vereceği düşünülen ücret karşılığında hadis rivayetinde bulunan ravilerin bu durumu da tartışılan konular arasında yer almaktadır. Hadis alanında temel kaynaklarının telif edildiği tasnif döneminde muhaddislerin hadisleri ücret karşılığında rivayet eden ravilere olan yaklaşımlarının nasıl olduğunu incelemek gerekmektedir. Söz konusu dönemde hadisçilerin ücretle hadis rivayet eden ravilere gösterdikleri tavrın genel serencamına değinildikten sonra özel olarak Nesâî’nin Sünen’inden hareketle onun bu ravilere yaklaşımına ve bunu eserine yansıtıp yansıtmadığına değinilecektir. Böylece Nesâî özelinde tasnif dönemi muhaddislerinin maddi menfaat karşılığında hadis rivayet eden ravilere olan yaklaşımları ve bu davranışın ravinin mürûetine zarar verip vermediği hususları tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Nesâî, Râvî, Ücret, Rivayet.

Kaynakça

• Abdülkâdir b. Muhammed b. Muhammed b. Nasrullah b. Sâlim b. Ebi’l-Vefâ el-Kuraşî. Cevâhirü’l-madiyye fî tabakâti’l-Hanefiyye. Riyad: Dâru’l-Âsime, 1412.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed Şeybânî Ahmed. el-Müsned. thk. Ahmed Muhammed Şakir, Hamza ez-Zîn, Kahire: Dârü’l-Hadis, 1995/1416.
• Agitoğlu, Nurullah. Hadis ve Bağlam. İstanbul: Kitabi Yayınevi, 2015.
• Akaslan, Yaşar. “Ashab-ı Suffe’nin Kur’ân ve Kırâat Tarihine Katkıları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 53 (2022), 757-782.
• Aydemir, Selahattin. “Hadîs Rivâyeti ve Öğretimi Karşılığında Ücret Alma Hakkında Bazı Mülahazalar”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 20 (Eylül 2020).
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mahmûd Muhammed Nassâr, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1430/2009.
• Çelebi, Ahmet. İslam’da Eğitim Öğretim Tarihi. çev. Ali Yardım, İstanbul: Damla Yayınevi, 1976.
• Çetin, Abdurrahman. “Ücretle Kur’ân Okuma ve Öğretme Meselesi”. Uludağ Üniversitesi Dergisi, 5 (1993).
• Demirci, Selim. Kriz Döneminde Hadis ve Yorum. Ankara: İlem Yayınları, 2020.
• Dihlevî, Abdülazîz b. Şâh Veliyyillâh Ahmed b. Abdirrahîm el-Ömerî el-Fârûkī. Bustânü’l-Muhaddisîn. çev. Ali Osman Koçkuzu, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünenu Ebû Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut ts.
• Emîn, Ahmed. Duha’l-İslam, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2010.
• Geylânî, es-Seyyîd Münâzır Ahsen el-Geylânî. Tedvînu’l-Hadis. Arapçaya çev. Doktor Abdurrezzak İskender, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2000.
• Hâdî b. Muhammed Rûşû. el-İmâmu’n-Nesâî ve Menhecuhû fi’s-Sünen. Tunus: Dâru Sahnûn, 1437/2016.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Câmiʿ li-ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. thk. Mahmûd Tahhân, Riyad: Mektebetu’l-Meârîf, 1403/1983.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. Târîhu Bağdâd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, trs.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. thk. İbrahim Hamdi el-Medeni, Medine: Mektebetu’l-İlmiyye, ts.
• İbn Abdülberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. Câmiʿu beyâni’l-ʿİlm çev. Mahmud Varhan, Ali Yücel, İstanbul: Karınca Yayınları, 2015.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn, Târîhu Dımaşk, thk. Amr b. Gurâme, ty: Dâru’l-Fikr, 1416/1995.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fî târîhi’lümem ve’l-mülük. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Câmiʿu’l-usûl li-ehâdîsi’r-resûl. thk. Abdulkâdir el-Arnaût-Beşîr Uyûn, Dımaşk: Mektebetu Dâru’l-Beyan, 1389/1969.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmîl f’t-târîh. thk. Ömer Abdulselam Tedmîrî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l Arabî, 1418/1997.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1379.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lîsânü’l-Mîzân. Beyrut: Müesseseü’l-A’lemî li’l-Matbûât, 1406/1986.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr b. Hallikân. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân mimmâ sebete bi’n-nakl evi’s-semâʿ ev esbetehü’l-ʿayân. thk. İhsan Abbas Beyrut: Daru’s-Sadr, 1415/1994.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî, Ulûmu’l-Hadîs, ty. Mektebetu’l-Farâbî, 1984.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih el-İclî. Maʿrifetü’s-sikât min ricâli ehli’l-ʿilm ve’l-hadîs ve mine’d-duʿafâʾ ve zikru mezâhibihim ve ahbârihim. thk Abdulalîm Abdulazîm el-Büstî, Medine: Mektebetu’d-Dâr, 1405/1985.
• Kanarya, Bayram. Sure ve Ayetlerin Faziletleri -Hadis İlmi Bağlamında Bir İnceleme, Ankara: Fecr Yayınları, 2021. Kanbaş, Mahmut Sami Kanbaş. İlk Üç Asırda Muhaddislerin Meslekleri ve Geçim Kaynakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs el-Kettânî el-Hasenî. er-Risâletü’l-müstetrafe li-beyâni meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrefe. çev. Yusuf Özbek, İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Muhammed b. Abdulganî el-Bağdâdî Ebûbekr, et-Takyîd li-ma’rifeti ruvâtu’s-sünen ve’l-mesânîd, thk. Kemâl Yûsuf el-Hût, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1408/1987.
• Müslim b. el-Haccâc, Müslim b. Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Müsnedu’s-Sahîhu’l-Muhtasar Bi Nakli’l-Adli ‘an Adli ‘an Rasûlillahi Sallallahu Aleyhi Ve Sellem (el-Câmiu’s-Sahîh). thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, trs.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şakir, Mısır: Matbaatu Mustafa el-Halebî, 1395/1975.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim Mısır: Hey’etu’l-Mısriyye, 1394/1974.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf el-Mizzî. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400/1980.
• el-Maarrî, Ebû Hafs Zeynüddîn Ömer b. el-Muzaffer b. Ömer el-Bekrî el-Kureşî el-Maarrî. Târîhu İbnü’l-Verdî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• Mevsılî, Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî. el-ʿUdde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b. Ali b. Seyrü’l-Mübârekî Suud: Câmiatu’l-Melik Muhammed b. Suûd, 1410/1990.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-Nesâî. Hasâisü Emîru’l-Mü’minîn Ali ibn Ebî Tâlib. thk. Ahmed Mîrin el-Belûşî, Kuveyt: Mektebetu’l-Muallâ, 1406/1986.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-Nesâî. Sünenu’s-Suğrâ, thk. Abdulfettah Ebû Gudde, Haleb: Mektebetu’l-Matbûatu’l-İslâmiyye, 9 Cilt, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Tehzîbü’l-esmâ ve’l-lügât. thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. Tehzîbü’l-esmâ ve’l-lügât. thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Nûreddîn Itr. Menhecu’n-nakd fî ulûmi’l-hadîs. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1418/1997.
• Özçelik, Fikret. Hadis Usûlinde Râvi Değerlendirme Metodu-İbn Ebî Hâtim Örneği-. İstanbul: Nida Akademi 2021.
• Özçelik, Fikret. “Cerh-Ta‘dîlde Rivayetlerin Muârazası: Hammâd b. Seleme’nin Kays b. Sa‘d Rivayeti Özelinde”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20/1 (Haziran, 2020).
• Özmen, Ramazan. Hanbelî Usulcülerin Hadis Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• San’ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-Alellāh İsmâîl es-San‘ânî, Tavzîhu’l-efkâr li-meʿânî tenkîhu’l-enzâr, thk. Ebû Abdurrahman Salâh b. Muhammed, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1417/1997.
• Subhî es-Sâlih, Subhî b. İbrâhîm es-Sâlih el-Lübnânî. Ulûmu’l-hadîs ve mutalahuh. Beyrut: Dâru’l-Melâyîn, 1984. Subhî es-Sâlih. Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 2016.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. Tabakâtu’l-huffâz. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ilmiyye, 1403/1982.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî, Tedrîbu’r-râvî fî şerhi takrîbi’n-Nevevî, Beyrut: Müessesetu’r-Reyyân, 2009.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-şâfiiyyeti’l-kübrâ. thk. Ahmed Ömer Haşim, Beyrut: Mektebetu’s-Sekâfetu’d-Dîniyye, 1413/1993.
• Tâhir el-Cezâiri, Tâhir b. Muhammed Sâlih b. Ahmed es-Sem‘ûnî el-Hasenî el-Cezâirî, Tevcîhü’n-nazar ilâ usûli’l-eser, thk Abdulfettah Ebû Gudde, Haleb: Mektebetu’l-Matbûatu’l-İslamiyye, 1995.
• Tatar, Veli. Tasnif Dönemi Hadis Edebiyatının Oluşumunda Sosyo-Kültürel Etkenler (Nesâî’nin Sünen’i Örneği). Şırnak: Şırnak Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ’. thk. Şuayb el-Arnaût, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1405/1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî. Tezkiretu’l-Huffâz. thk. Zekeriyya Umeyrat, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî. el-ʿİber fî haberi men ğaber. thk. Ebû Hâcer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Zehrânî, Ebû Yâsîr Muhammed b. Matar b. Osman ez-Zehrânî. Tedvînu’s-sünnetu’n-nebeviyye neş’etuhu ve tatavvuruhû mine’l-karni’l-evvel ilâ nihâyeti karni’t-tâsii’l-hicrî. Riyad: Dâru’l-Hicre, 1417/1996.