“İMRAETÎ LÂ TERUDDÜ YEDE LÂMİS/KARIM KENDİSİNE DOKUNAN ELİ GERİ ÇEVİRMİYOR” HADİSİNİN SENET VE METİN TAHLİLİ

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 1, 416 - 435, 03.07.2023

İsa Onay

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1270914

Öz

Bu çalışmada “imraetî lâ terrudü yede lâmis/karım kendisine dokunan eli geri çevirmiyor” rivayeti fıkhü’l-hadîs cihetinden ele alınmıştır. Sübut açısından kabul şartlarını taşıyan bazı rivayetler, delalet açısından zaman zaman farklı yaklaşımlara konu olmuştur. Çeşitli yorumların yapıldığı rivayetin doğrudan anlaşılamamasının ya da yapılan yorumların hangisinin daha tutarlı olduğunu kestirememenin en önemli sebeplerinden biri de rivayetin olay örgüsü ve detaylarına (kıssatü’l-hadîs) ilişkin yeterli bilginin nakledilmemiş olmasıdır. Bu araştırmada rivayetin dilsel analizine, senet-metin incelemesine, musanniflerin ilgili rivayeti hangi bağlamda tasnif ettiklerine, şârihlerin görüşlerine ve rivayetin fıkhî bağlamına işaret edilerek bir değerlendirmeye yer verilmiştir. Yapılan senet incelemesinde hemen bütün tariklerdeki bazı ravilerin çeşitli eleştirilere maruz kaldığı görülmektedir. İbn Hacer’in rivayet hakkındaki sahih-hasen değerlendirmesi ayrıca tarikler dikkate alındığında rivayetin bir özü olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Konuyla ilgili nasslar dikkate alındığında zina ve cömertlik şeklinde yapılan yorumların ve eleştirilerin tarafları tatmin etmediği görülmektedir. Zarûrât-ı dîniyye ve neslin korunması prensibi göz önünde bulundurulduğunda kadının yabancı erkeklere karşı mesafeli davranmadığı ve cinsel ilişkiyi çağrıştıracak şüpheli davranışlar sergileyen bir tavır içinde olduğu şeklindeki yorumun makul olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Fıkhü’l-hadîs, Zarûrât-ı dîniyye, Lemese, Yorumun sınırı.

Teşekkür

Makale sürecine katkı sağlayan sayın yayıncıya, editöre ve ekibine, hakemlere teşekkür ederim.

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî. el-Musannef. nşr. Heyet. 10 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 1435/2015.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. İlelü’l-hadîs (el-Câmiʿ fi’l-‘ilel ve ma‘rifeti’r-ricâl). thk. İbrahim en-Nehhâs. 22 Cilt. Mısır: Dâru’l-Felâh, 1430/2009.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu mişkâti’l-mesâbîh. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikir, 1422/2002.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr Alî el-Azîmâbâdî. Avnü’l-ma‘bûd. 14 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1415.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Ḥüseyin b. ‘Alî el-Hüsrevcirdî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 22 Cilt. Kahire: Merkezu Hicr, 1432/2011.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Abdusselâm Muhammed Ali Şâhîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1415/1994.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâ‘îl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. thḳ. Ahmed Abdulğafûr ‘Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm ve’l-Melâyîn, 2. Basım, 1399/1979.
• Cuma‘, Abdülmecid. “Dirâse ve tahkîk li risâleti’l-kelâm alâ hadisi “İmraetî lâ terrudü yede lâmis”, li’l-Hafiz İbn Hacer el-Askalânî”. Câmiatü Zeytûne Mecelletü’l-mişkât 9/10 (2012), 37-58.
• Sehârenpûrî, Halîl b. Ahmed b. Mecîd. Bezlü’l-mechûd fî halli Ebî Dâvûd. 14 Cilt. Hindistan: Merkezü şeyh Ebu’l-Hasan en-Nedvî, 1427/2006.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 2009.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-luga. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabiyyi, 2001.
• Göç, Emine Esin. “Lemsü’n-nisâ’nın Abdeste Etkisi Konusundaki Fıkhî Tartışmalar”. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 35/2 (2008), 73-90.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm. Meâlimü’s-sünen. 4 Cilt. Haleb: el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1351/1932.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1386/1966.
• İbn Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah el-İşbîlî. el-Mesâlik fî şerhi Muvatta’i Malik. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1428/2007.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Ḥasen el-Ezdî. Cemheretu’l-luğa. thk. Remzî Munîr Ba‘lebekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlim, 1408/1987.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdris er-Râzî. Kitâbü’l-‘ilel. 7 cilt. b.y.: y.y., 2006.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe Abdullah b. el-Absî. el-Kitâbü’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbü’t-tehzîb. thk. Muhammed ‘Avvâme. Suriye: Dâru’r- Reşîd, 1406/1986.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Dâiretü’l-Maârif, 1326/1908.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. et-Telhîsü’l-habîr fî tahrîc ehâdîŝi’r-Râfiî el-Kebîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1989.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî. el-Muhallâ. Beyrut: Dâru’l-fikir, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbuddîn. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Sâmî b. Muhammed Selâmet. 8 Cilt. Dâru Taybe li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 1420/1999.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Mugnî. thk. Tâhâ ez-Zeynî-Mahmûd Abdülvehhâb Fâyid-Abdülkadir Ahmed Atâ. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü Kâhire, 1388-1390/1968-1970.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1993.
• İbn Melek, Muhammed b. ‘İzzuddîn ‘Abdullatîf b. ‘Abdulazîz b. Emînuddîn b. Firiştâ er-Rûmî el-Kirmânî el-Hanefî. Şerhu mesâbîhi’s-sünne. nşr. Nureddîn Tâlib vd. 6 Cilt. b.y.: y.y., 1433/2012.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh, Ahkâmü’l-Kurʾân. thk. Radı Ferec el-Hemâmî. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü'l-Asriyye, 1424/2003.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah b. el-Arabî el-İşbîlî. el-Mesâlik fî şerhi Muvattaʾi Malik. 8 Cilt. Dâru Garbi’l-İslâmî, 1428/2007.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Mevzû‘ât mine’l-ehâdîsi’l-merfû‘ât. nşr. Nureddin Şükrü Boyacılar. 3 Cilt. Riyad: Edvâ’u’s-Selef, 1418/1997.
• İbnü’l-Mülakkin, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Ali b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. et-Tavdîh li şerhi’l-câmi‘i’s-sahîh. 36 Cilt. Dımeşk: y.y., 1429/2008.
• İbnü’l-Mülakkin, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed. el-Bedrü’l-münîr fî tahrîci ehâdîsi’ş-şerhi’l-kebîr. nşr. Mustafâ Ebü’l-Ğayt, Abdullah b. Suleymân, Yâsir b. Kemâl. 9 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Hicre, 1425/2004.
• İtyûbî, Muhammed b. Ali b. Âdem el-Vellevî. ẔaHîretü’l-‘uḳbâ fî şerhi’l-müctebâ (Şerhu süneni’n-Nesâ’î). 42 Cilt. Mekke: Dâru’l-mirâc, 1424/2003.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebûbekir b. Mesûd b. Ahmed el-Ḥanefî. Bedâ’i‘u’s-sanâ’i‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Hazrecî. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
• Maatî, Muhammed İhsan Abduh Musa. “Der’ül-işkâl an hadîsi “İmraetî Lâ Terüddü Yede Lâmis” Dirâse Nakdiyye Tahliliyye”. Ezher Üniversitesi el-Mecelletü’l-ilmiyyetü li külliyeti dirâsâti’l-İslâmiyye 9/9 (2021), 1645-1731.
• Mahmutoğlu, Yakup - Cebeci, İdris. “Sünnî Olmayan Mezheplerde Karşı Cinse Dokunmanın Abdeste Etkisi”, Eskiyeni 40 (Mart 2020), 9-35.
• Meeran, Sarkawt Sarok Yakup. - el-Hayr Âbâdî, Muhammed Ebû Leys. “Hadisü “İnne İmraetî Lâ Terüddü Yede Lâmis” Dirâse Hadisiyye Makâsıdiyye”. Aljamia al-Islamia Wahdat al-ʼUmmah 8 (2017), 12-35.
• Mizzî, Ebû’l-Haccâc Yûsuf b. Abdurrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1400/1980.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb. es- Sunenü’l-kübrâ. nşr. Hasen Abdulmunim Şelebî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû’ şerhu’l-mühezzeb. 20 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, ts.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Saffân Adnân ed-Dâvûdî. Beyrut: Dâr’ul-kalem, 1412.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Tefsîrü’l-ahkâm. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-reyyân, 1420/1999.
• San‘ânî, Ebû İbrahîm Muhammed b. İsmail. Sübülü’s-selâm. 2 Cilt. Dâru’l-hadis, ts.
• Sindî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Muhammed b. Abdilhâdî et-Tettevî. Ḥâşiyetü’s-Sindî ‘alâ süneni’n-Nesâ’î (Sünen’le birlikte). 8 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Matbû’âti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Müsnedü’ş-Şâfiî. nşr. Mâhir Yâsîn el-Fahl. 4 Cilt. Kuveyt: Şerîketü Ğırâs, 1425/2004.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî. Neylü’l-evtâr Şerhu münteka’l-ahbâr. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-hadis, 1413/1993.
• Tîbî, Ebû Muhammed Hüseyn b. Abdullah. Şerhü’t-Tîbî alâ mişkâti’l-mesâbîh. nşr. Abdulhâmîd Hindâvî. 13 Cilt. 1417/1997.
• Yıldırım, Enbiya. Hadiste Metin Tenkidi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed. Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Heyet. b.y.: Dâru’l-hidâye, ts.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kâymâz. Telhîsu kitâbi’l-mevdû’ât li ibni’l-Cevzî. nşr. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1419/1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. Esâsü’l-belâga. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1998.