Kurmanci Kürtçesinde Zarf ve Zarf Öbeklerinin Oluşumu ve Yazılış Biçimleri

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 1, 67 - 87, 30.06.2024

Zülküf Ergün

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1384595

Öz

ÖZ
Bir dilin yazım kurallarının belirlenmesi o dilin standartlaşması için yapılan dil planlamasının önemli unsurlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu husus Kurmanci Kürtçesinde hala devam etmekte olan bir süreç olup daha el atılmamış birçok konunun olduğunu bilmek gerekir. Zarfların ve zarf öbeklerinin oluşumu ve yazım biçimleri de bu konulardan birisi olup hakkıyla tartışılmamıştır. Biz bu çalışmada zarf çeşitleri alt başlıkları altında Kurmanci Kürtçesindeki zarfların hem envanterini çıkarıyoruz hem de oluşum ve yazım biçimleri konusu üzerinde duruyoruz. Bütün bunları yaparken Kurmanci Kürtçesinin eski ve yeni kaynaklardan yararlandığımızı ve bölgesel ve ağızsal farklılıkarı da göz önünde bulundurduğumuzu belirtmekte yarar vardır. Bu çerçevede her bir zarf türünün farklı yazım biçimlerini tespit ettikten sonra yazı dilindeki standart kullanımı tespit maksadıyla kendi çözüm önerilerimizi sunuyoruz. Bu çalışmanın sonunda büküm eklerinin kullanılması, bölgesel ve ağızsal kullanım farklılıkları ve birleşik zarfların yazım biçimleri zarfların ve zarf öbeklerinin yazımında önemli sorunlar olarak karşımıza çıktığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Zarf, zarf öbeği, yazım, dilbilgisi, standart, kurmanci

PÊKHATIN Û RÊNIVÎSA HOKER Û DESTEBÊJEYÊN HOKERÎ DI KURDÎYA KURMANCÎ DA

Öz

Destnîşankirina rêzikên rênivîsê ji bo cihgirtina zimanê nivîskî û standardkirina zimanî yek ji karên giring ên plandanîna zimanî ye. Di kurdîya kurmancî da ev pêvajo hîn jî didome û gelek warên xam hene ku bi başî nehatine gengeşekirin. Mijara pêkhatin û rênivîsa hokeran û destebêjeyên hokerî yek ji van mijaran e. Em di vê xebatê da di bin sernavên bincureyên hokeran da hem envantera hokerên kurdîya kurmancî derdixin hem jî li ser pêkhatin û awayên rênivîsa wan radiwestin. Di destnîşankirina van hokeran da ji bilî çavkanîyên nivîskî yên kurdîya kurmancî, em bikaranînên herêmî û devokî jî li ber çavan digirin. Bi vî awayî piştî destnîşankirina awayên cîyawaz ên nivîsîna hokeran û destebêjeyên hokerî bi mebesta destnîşankirina awayê standard ê zimanê nivîsînê em pêşnîyazên xwe dixin rû. Di dawîya vê xebatê da em digihîjin wê encamê ku bikaranîna gireyên tewangê, cîyawazîya bikaranînên herêmî û devokî û awayê nivîsa hokerên lêkdayî di rênivîsîna hoker û destebêjeyên hokerî da wek kêşeyên sereke derdikevin pêş.

Anahtar Kelimeler

hoker, destebêjeyên, hokerî, rênivîs, rêziman, standardî, kurmancî.

THE FORMATION AND SPELLING OF ADVERBS AND ADVERBIAL PHRASES IN KURMANJI KURDISH

Öz

Determining the spelling rules of a language is one of the important elements of language planning for the standardization of that language. This issue is still an ongoing process in Kurmanji Kurdish and it is necessary to know that there are many issues that have not been addressed yet. The formation and writing styles of adverbs and adverbial phrases are one of these issues and have not been discussed properly. In this study, we inventory the adverbs in Kurmanji Kurdish under the subheadings of adverb types and focus on their formation and writing styles. In determining these adverbs, we take into account local and oral uses, apart from the written sources of Kurmanji Kurdish. In this context, after identifying the different writing styles of each envelope type, we offer our own solution suggestions in order to determine the standard usage in the written language. At the end of this study, it was determined that the use of inflective suffixes, regional and oral usage differences, and the writing styles of compound adverbs are important problems in writing adverbs and adverbial phrases.

Anahtar Kelimeler

hoker, hokeri handouts, instructions, grammar, standards, Kurdish.

Kaynakça

• Alî Bedir Xan, C. – Lescot, R. (2004). Kürtçe Gramer. İstanbul: Avesta.
• Aydogan, M. (2012). Rêbera Rastnivîsînê. İstanbul: Weşanxaneya Rûpelê.
• Badıllı, K. (1965). Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri. Ankara: Ankara Basım ve Ciltevi.
• Bahoz Baran (2018). Rêzimana Kurmancî. Amed: Weşanên Wardozê.
• Bedir-xan, Q. A. (1932). Di Dora Hevxistina Zmanan de. Hawar. 3, 1-2.
• Bedir-Xan, Q. A. (1932). Leylana Rastiyê. Hawar. 10, 1-2.
• Bedir-Xan, Q. A. (1933). Eyloyê Pîr. Hawar. 21, 1-4.
• Bedir-Xan, C. (1941). Bingehên Gramêra Kurdmancî 2. Hawar. 28, 9-13.
• Bedir-Xan, K. (1971). Rêzana Zmanê Kurdî. Paris.
• Bülbül, M. – Öztürk, M. (2019). Tûhfetu’l Xîlan fî Zimanê Kurdan. İstanbul: Weşanên Weqfa Mezopotamyayê.
• Bülbül, M. – Öztürk, M. (2022), Berhema Mela Mehmûdê Bazîdî, Xeberdana Zimanê Kurmancî ye. İstanbul: Weşanên Weqfa Mezopotamyayê.
• Cewerî, F. (2014). Lehî. İstanbul: Avesta.
• Cigerxwîn (1992). Dîwana Yekan – Sewra Azadî. İstanbul: Weşanxana Deng.
• Ciwan, M. (1992). Türkçe Açıklamalı Kürtçe Dilbilgisi. Sweden: Jîna Nû.
• Cizîrî, M. (2010). Dîwan. S. Dilovan (Amad.). Stenbol: Nûbihar.
• Cîhanî, P (2019). Alole. Ankara: Sîtav Yayınları.
• Hirorî, S. (1996). Kurê Zinarê Serbilind. Sweden: Nûdem.
• Kaval, M. (1989). Bêjeyên ku cihan nîşan didin. Kurmancî. 4, 30.
• Kurd, R. (1956). Rêziman a Ziman ê Kurmancî. Çapxane ya Kerem.
• Kurdo, Q. (1981). Zimanê Kurdî Rêziman. Frankfurt: Weşanên Komkar.
• Kurdo, Q. (2021). Rêzimana Kurdî Kurmancî-Soranî. Z. Ergün (Wer.) (Çapa Duyem). İstanbul: Nûbihar.
• Komîsyon (2012). Ji bo Rastnivîsînê Ferhenga Kurdî (Kurmancî) – Tirkî. M. Malmîsanij (Amadekar). İstanbul: Rûpel.
• Komxebata Kurmancîyê (2019). Rêbera Rastnivîsînê. İstanbul: Weqfa Mezopotamyayê.
• Mihemed, M. (1976). Rênûsî Korr. Govarî Korrî Zanyarî Kurd. Bergî 4, 232-288.
• Nebez, C. (2008). Wişanamekî Êtîmolojyay Zimanî Kurdî. Malperî Kurdbûn:www. Kurdbun.de.
• Nivîsanoq (1933). Heyîneqe Yeksalî. Hawar. 20, 1-3.
• Qewlê Newala Sîsebanê (2012). A. Demir (Amadekar û Tîpguhêz). İstanbul: Nûbihar.
• Sadînî, M. X. (2003). Feqiyê Teyran. İstanbul: Nûbihar.
• Sivrioğlu, T. (2015). Avesta Dili Grameri ve Etimolojik Sözlüğü. İstanbul: Avesta.
• Sîyahpoş (2006). Seyf-ul Milûk û Melke Xatûn. Bedirxan Amedî (Berhevkar û Tîpguhêz). İstanbul: Nûbihar.
• Tan, S. (2005). Rêziman û Rastnivîsa Zaravayê Kurmancî. Stenbol: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Uzun, M. (1987). Mirina Kalekî Rind. Stockholm: Orfeus.
• Uzun, M. (2003). Hawara Dîcleyê 2. İstanbul: Avesta.
• Weda’î (2012). Dîwana Weda’î. S. Dêreşî (Vejandin). İstanbul: Nûbihar.
• Xanî, E. (2022). Mem û Zîn. H. Zana (Amadekar) (Çapa 6ê). İstanbul: Nûbihar.
• Zaxoyî, Î. R. (1998). Rêzman a Kurdî. Dihok.
• Zêrevan, A. (1997). Bingehên rastnivîsandina kurdiyê (kirmancî). Stockholm: Nefel.
• Zîlan, R. (1990). Li ser rastnivîsîna çend tiştan. Kurmancî. 7, 50-51.