HANBELÎ GELENEK İÇINDE KELÂM YÖNTEMINE MEYLEDEN BIR ÂLIM; İBN ‘ÂDIL VE BAZI KELÂMÎ GÖRÜŞLERI

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 1, 18 - 29, 30.06.2024

Ömer Fidanboy

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1413069

Öz

İbn ‘Âdil, düşünceleriyle dönemin kelâm tartışmalarına ışık tutmuş ve Hanbelî düşünce geleneğine katkı sağlamış önemli bir kelâm âlimidir. İbn ‘Âdil'in kelâmî görüşleri, geniş bir çerçevede incelenmeyi hak eden önemli bir konudur. Bu çalışma, onun bazı kelâmî görüşlerini ele alarak kelâm alanında durduğu konumun işaretlerini vermektedir. Onun görüşleri, Hanbelî kelâm geleneği içinde değerlendirilmekte ve kelâm tartışmalarına önemli katkılar sağlamaktadır. İbn ‘Âdil'in düşüncelerinin daha iyi anlaşılması, kelâm alanındaki araştırmalara yeni perspektifler sunabilir ve onun kelâm geleneğindeki yerini daha iyi değerlendirmemize yardımcı olabilir. Çalışmada İbn ‘Âdil’in kelâmî görüşleri perspektifinde isbât-ı vâcib yaklaşımı ele alınmış; akıl ve mantık delillerini kullanarak Allah’ın varlığını savunduğu ve bu konuda özgün bir yaklaşım sergilediği görülmüştür. Ayrıca isim-müsemmâ, zât-sıfat ilişkisi ve imanda değişim ile ef‘âl-i ‘ibâd gibi konularda ortaya koyduğu görüşlerle takip ettiği doktrin çizgisi belirgin olmuştur. Bu çalışma, İbn ‘Âdil'in kelâmî görüşlerinin daha geniş bir çerçevede incelenmesine zemin hazırlamayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda onun kelâm açısından bulunduğu konumu ortaya koymak ve düşüncelerini daha iyi anlamak için önemli bir adımdır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Hanbelî, İbn ‘Âdil, el-Lübâb, Zât-Sıfat.

Kaynakça

• Asar, M. Ali. Hadislerde Allâh Tasavvuru. (Doktora Tezi), Ankara: AÜSBE 2012.
• Bağdâdî, İsmâîl Paşa. Hediyyetü’l-ʿârifîn esmâʾü’l-müʾellifîn ve âsârü’l-musannifîn, nşr. Kilisli Muallim Rifat-İbnü’l-Emîn Mahmûd Kemal ve İbnülemin Mahmud Kemal-Avni Aktuç, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der arabischen Litteratur, I-II, Leiden: E. J. Brill, 1943.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbü’t-Taʿrîfât, İstanbul: y.y. 1327.
• Çağrıcı, Mustafa. “Yaratma”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 324-329. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. Çelebi, İlyas. “Klasik Bir Kelâm Problemi Olarak İsim-Müsemmâ Meselesi”, İlam Araştırma Dergisi, III, No: 1, 1998, 103-104.
• Çelebi İlyas. “İsim-Müsemmâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 548-551. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Dârimî, Osman b. Sa‘îd, Nakdu Osman b. Saîd. er-Reddu ‘ale’l-Merîsî el-Cehmî el-Anîd fî ma İfterâhu ‘ala’llâhi fi’t-Tevhîd, I-II, thk. Reşîd b. Hasan el-Elmeğî, Riyâd: Mektebetü’r-Reşîd, 1998.
• Descart, Rene. Metafizik Düşünceler. çev. Mehmet Karasan. İstanbul: y.y. 1962.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan, Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, thk. Na‘îm Zerzûr. B.y.: el-Mektebetü’l-’Asriyye, 1426/2005.
• İbn ‘Âdil, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Ali el-Hanberlî ed-Dımaşkî. el-Lübâb fî ʿulûmi’l-kitâb, thk. eş-Şeyh ‘Âdil Ahmed ve eş-Şeyh Ali Muhammed, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî. Lisânü’l-ʿArab, Beyrût: Dâru Sâdır, 1299-1308.
• İrfan, Abdulhamid. İslamda İtikadi Mezhepler ve Akaid Esasları, çev. M. Saim Yeprem, Ankara: TDVY, 2011.
• İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed b. Râgıb. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân, thk. M. Seyyid Kîlânî, Kâhire: Mektebetü Mustafa el-Bânî, 1381/1961.
• Kādî Abdülcebbâr, Ahmed. Şerḥu’l-Uṣûli’l-ḫamse, thk. Abdülkerîm Osman, Kâhire: Mektebetü Vehbiyye, 1384/1965.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemü’l-Müellifîn, Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 1414/1993.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdülkebîr. Fihrisü’l-fehâris ve’l-esbât ve muʿcemü’l-meʿâcim ve’l-meşîhât ve’l-müselselât, nşr. İhsan Abbas, Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî,1402/1982.
• Muhibbî, Muhammed Emîn. Nefhatü’r-reyhâne ve reşhatü tılâʾi’l-hâne, nşr. Abdülfettâh M. el-Hulv, Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1387/1967.
• Muhibbî, Muhammed Emîn. Zeylü Nefhati’r-Reyhâne, nşr. Abdülfettâh M. el-Hulv, Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1391/1971.
• Özel, Ahmed. “İbn Âdil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Gözden geçirilmiş 2. basım EK-1: 582-584. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Özervarlı, M. Sait. “İsbât-ı Vâcib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XXII/495-497. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Râzî, Ebû Bekir. Resâʾil felsefiyye, nşr. P. Kraus, Beyrût: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1402/1982.
• Renan, Ernest. Bilimin Geleceği, Ziya İhsan. Ankara: Ankara Üniversite Basımevi, 1965.
• Sancar, Muhammed Mustafa. İlâhî Sıfatlar Ekseninde Eşʻarî Kelâmının Değişim Süreci. (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul: MÜSBE 2021.
• Sarıoğlu, Hüseyin. İbn Rüşd Felsefesi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2003.
• Sena, Cemil. Filozoflar Ansiklopedisi. İstanbul: Remzi Kitapevi, 1974.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerîm. Nihâyetu’l-İkdâm fî ‘İlmi’l-Kelâm, thk. Alfred Guillaume. London: y.y. 1934.
• Tunagöz, Tuna. Ebü’l‐Berakât El‐Bağdâdî’de Tanrı Düşüncesi, Basılmamış Doktora Tezi. Ankara: AÜSBE, 2012. Yazıcıoğlu, Mustafa Said, “Fiil”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 59-64. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-Aʿlâm: Kâmûsü Terâcim, nşr. Züheyr Fethullah, Beyrût: Dârü'l-İlm li'l-Melâyin, 1984.