KURDISH EPICS IN TERMS OF THEIR FORMAL FEATURES

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 1, 488 - 501, 30.06.2024

Hikmettin Atlı

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1437047

Öz

Works on the folk literature of nations are not only in the context of literature or oral culture. Since the beginning of humanity, following the impact of some events that are related to the life of the whole society or a part of the society, some stories have been told that have played a major role in the survival of these events. These kinds of narratives represent the feeling of a period of society and at the same time become a part of their oral history. Even though we hear them from singers or storytellers, they are not the only ones. They belong to the whole society and shows us their attitude towards some special events. Epics has a special place among these folk narratives. Compared to other types of folk literature, it is more advanced in representing the values and history of nations. The narrators of these stories have always been welcomed by the society and the leaders of the society, and they have always given messages to the society and the leaders of the society through these stories in the courts of lords and princes. In this text, although there are debates about its definition, we have limited our reviews to around seven epics. These epics are: Memê Alan, Siyabend and Xecê, Dimdim Castle, Zambilfiroş, Derwêşê Evdî and Edûlê, Cembelî and Binefşa Narîn and Kerr and Kulik. There is no doubt that one can debate whether these seven stories are epics or not, as a genre. Some other stories may also be included in this list. But we will take our text in the context of these narratives and examine them in terms of their forma and narrative fatures.

Anahtar Kelimeler

Keywords: Epic, form, narative, folk literature, kurd

DESTANÊN KURDÎ JI ALÎYÊ TAYBETMENDÎYÊN DIRÛVÎ VE

Öz

Xebatên li ser zargotina miletan, ne bi tenê di çarçoveya wêjeyê an jî çanda devkî de ne. Ji destpêka mirovahiyê û vir ve, li dû bandora hin bûyerên ku bi jiyana hemî civakê an jî beşeke civakê re têkildar in, hin hîkaye hatine gotin ku di mayendebûna van bûyeran de roleke sereke leyistine. Ev cure vegotin temsîla hisiyata dewreke civakê dikin û di heman demê de dibin parçeyeke dîroka wan ya devkî jî. Her çendî ku em wan ji dengbêj an hîkayebêjan jî dibihîzin, ew ne bi tenê aydê wan in. Ew malê hemî civakê ne û sekna wan ya li hember hin bûyerên taybet nîşanê me didin. Di nava van vegotinên gelêrî de, destan xwedî cihekî taybet in. Ew li gorî cureyên dî yên zargotinê di temsîlkirina nirx û dîroka miletan de bêtir derketine pêş. Vebêjên van hîkayeyan jî, yanê dengbêj jî ji aliyê civak û pêşengên civakê ve her tim bi qedr û qîmet hatine pêşwazîkirin û wan jî di dîwanên beg û mîran de bi rêya van hîkayeyan her tim mesaj dane civak û pêşengên civakê. Di vê nivîsê de digel ku li ser pênaseya wê nîqaş hene jî, me tenê nirxandinên xwe di derdora heft destanan de bisînor kirine. Ev destan ev in: Memê Alan, Siyabend û Xecê, Kela Dimdim, Zembîlfiroş, Derwêşê Evdî û Edûlê, Cembelî û Binefşa Narîn û Kerr û Kulik. Hîç guman nîn e ku yek dikare li ser destanbûn an ne destanbûna van her heft hîkayeyan nîqaşê bike. Her wiha hin hîkayeyên dî jî dibe ku daxilî vê lîsteyê bêne kirin. Lê em ê nivîsa xwe di çarçoveya van vegotinan de bigirin û jî alîyê dirûvî û taybetîyên vegêranî ve wan vekolin.

Anahtar Kelimeler

Peyvên sereke: Destan, dirûv, vegêran, wêjeya gelêrî, kurd

ŞEKİL ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN KÜRT DESTANLARI

Öz

Toplumların halk edebiyatı üzerine yapılan çalışmalar sadece edebiyat ya da sözlü kültür bağlamında değildir. İnsanlığın başlangıcından bu yana, toplumun tamamının veya bir kısmının hayatını ilgilendiren bazı önemli olayların sonrasında analtılagelen hikayeler bu olayların tolumun tarihsel hafızasında yer edinmede büyük rol oynayan oynamışlardır. Bu tür anlatılar toplumun bir dönemine ait duygularını temsil ettiği gibi aynı zamanda sözlü tarihinin de bir parçası haline gelirler. Her ne kadar bunları halk ozanlarından veya hikaye anlatıcılarından duysak da, sadece onlara ait değildireler. Onlar tüm toplumun mirasıdır ve bazı özel olaylara karşı toplumun tavrını, bakıç aşısını yansıtmaktadırlar. Bu halk anlatılarında destanların özel bir yeri vardır. Diğer anlatı türleri ile karşılaştırıldığında ulusların değerlerini ve tarihini temsil etme konusunda daha ileri düzeydedirler. Bu hikâyelerin anlatıcıları yani halk ozanları, toplum ve toplum ileri gelenleri tarafından her zaman takdir edilmiş, beylerin ve mirlerin meclislerinde bu hikâyeler aracılığıyla daima topluma ve toplum ileri gelenlerine mesajlar vermişlerdir. Bu metinde tanımı konusunda tartışmalar olsa da incelemelerimizi yedi destanla sınırlandırdık. Bu destanlar şunlarır: Memê Alan, Sîyabend û Xecê, Kela Dimdim, Zambîlfiroş, Derwêşê Evdî û Edûlê, Cembelî û Binefşa Narîn ile Kerr û Kulik. Hiç şüphe yok ki bu yedi hikâyenin destan olup olmadığı tartışılabilir. Bu listeye başka hikayeler de dahil edilebilir. Ancak biz metnimizi bu anlatılar bağlamında ele alıp şekil ve anlatı özellikleri bakımından ayrıntılarıyla inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Destan, şekil, anlatı, halk hikayeleri, kürt

Kaynakça

• 1. Artun, Erman. Türk Halk Edebiyatına Giriş. Adana: Karahan Kitabevi, 2001.
• 2. Attı, Hikmettin. Lêkolîneke Folklorî Li Ser Destana Mem û Zînê. (Teza Neçapkirî). Mêrdîn. 2013.
• 3. Bayezîdî, Muradxan. Kovara Nûbihar, Hejmar:87. İstanbul: Nûbihar Yayınları. 2002.
• 4. Boratav, Pertev Naili. Halk Hikayelerî ve Halk Hikayeciliği. İstanbul: Adam. 1989.
• 5. Celîl, Ordîxanê. Bir Kahramanlık Destanı. Dimdim. Werg: İbrahim Kale, İstanbbul: Avesta. 2001.
• 6. Celîl, Celîlê-Celîl, Ordîxanê. Zargotina Kurda I. Diyarbakır: Aram. 2013.
• 7. Cindî, Heciyê. Folklora Kurmanciyê. Diyarbakır: Lîs. 2016.
• 8. Mukrîyanî, Gîw. Çîrokên Zembîfiroş, Deqê Miradxanê Bazîdî. Suleymanî
• 9. Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ. 2012.
• 10. Erbay, Vecdi. Bir İnatçı Bahar. İstanbul: Ayrıntı. 2012.
• 11. Felix J. Oinas. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3. Ankara: Geleneksel. 2015.
• 12. Gültekin, Mehmet. Zargotina Kurdên Serhedê. İstanbul: Avesta. 2013.
• 13. Kaplan, Yaşar. Helsengandinek Li Ser Cureyên Vegêranê Yên Di Folklora Kurdî De, International Journal of Kurdish Studies (IJOKS). 8(2). 2022.
• 14. Kızılkaya, Muhsin. Kayıp Diwan, İstanbul: İletişim. 2000.
• 15. Kurdo, Qanatê. Mem û Zîn, Duwanzde Variyant. Stockholm: Roja Nû. 1996.
• 16. Keskin, Necat. Folklor û Edebîyata Gelêrî. İstanbul: Avesta. 2019.
• 17. Subaşı, Kenan. Fesad û Bêbext Di Trajedîya Evînê Da: Weku Nimûne Destanên Evînê Yên Mêjûyî. Mukaddime 14 (Özel Sayı) r. 148-176. 2023
• 18. Lord, Albert B. The Singer of The Tales. Newyork: Harward University Press. 1971.
• 19. Parıltı, Abidin. Dengbêjler Sözün Yazgısı. İstanbul: İthaki. 2006.
• 20. Sadinî, Xalid. Feqiyê Teyran. İstanbul: Nûbihar. 2020.
• 21. Uluçay, Ömer. Destana Derwêşê Evdî. İstanbul: Dîwan. 2012.
• 22. Vali, Shahab. Rustemê Zal û Heft Xana Wî. İstanbul: Avesta. 2021.
• 23. Wikander, Stik. Antolojiya Tekstên Kurdî. Herekol Azîzan, Hawar 13 (1932). Stockholm: Orfeus. 1996.