EMEVÎ VE ABBÂSÎ HALİFELİK ÇEKİŞMESİNDE MEHDÎLİK İNANCININ TEŞEKKÜLÜ

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 2, 553 - 572, 03.01.2025

Charif Murad

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1444316

Öz

İslam inancında Mehdilik fenomeni, Hz. Peygamber'in vefatından sonra başlayan siyasi çalkantılarla şekillenmiş, özellikle Emevi ve Abbasiler döneminde hilafet mücadelesinde itikadi bir güç olarak önem kazanmıştır. Bu dönemde, adaleti sağlamak dünyayı zulüm ve adaletsizlikten kurtaracak bir kurtarıcı olarak görülen Mehdi, halk arasında umut ve kurtuluşun sembolü haline gelmiştir. Öte yandan çeşitli gruplar ve liderler, mehdilik iddiasıyla siyasi ve dini otoriteyi ele geçirmeye çalışmış, bu süreçte mehdilik inancı, sadece siyasi bir liderlik beklentisinden öteye geçerek, geniş bir kurtuluş ve yeniden doğuş umuduna dönüşmüştür. Mehdilik, İslam dünyasında derinlemesine bir dini ve kültürel fenomen olarak yer etmiştir. Mehdilik inancı Kur'an ve hadislerdeki izdüşümleri etrafında, Ehl-i sünnet ve Şiî inançları arasında çeşitli yorumlarla gelişerek farklı anlamlar kazanmıştır. Bu çalışma, İslam inancının erken dönemlerinden itibaren Mehdiliğin, İslam dünyasındaki toplumsal yapısı özellikle Emevî ve Abbasî hanedanları arasındaki hilafet mücadelesindeki siyasi etkilerini incelemeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Abbasiler,, Emeviler,, İtikad,, Halifelik,, Mehdilik,

Kaynakça

• Abdülbaki, M. Fuad. “hdy” md. El- Mü’cem’ül-Müfehres li elfazi’l-Kur’ani’l-Kerim. İstanbul: 1441.
• Ağırakça, Ahmed. “Mehdî”, Şamil İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1991.
• Albani, Muhammed Nasıru’d-din. Silsiletü’l-Ehadisi’d-Da’ifa ve’l-Mevdu’a ve Eseruha. Riyad: 1988.
• Atvan, Hüseyin. ed-Da’vetü’l-Abbasiyye. Beyrut: 1984.
• Bağdadi, Abdülkadir b. Tahir b. Muhammed. el-Fark beyne’l-Firak. Kahire: ts.
• Cabiri, Muhammed Abid. İslam’da Siyasal Akıl. çev.: Vecdi Akyüz, İstanbul 1997.
• Coşkun, Ali. Mehdîlik Fenomeni. İstanbul: 2004.
• Daftary, Ferhad. İsmailîler; Tarih ve Kuram, çev.: Ercüment Özkaya. Ankara 2001.
• Durmuş, Mehmet Ali. Haberlerin Ağında Mehdî. Ankara 2003.
• Emin, Ahmed. Duha’l-İslam. Beyrut: ts.
• Eşari, Ebu Hasan. Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallin, (nşr. Helmut Ritter) İstanbul: 1929.
• Fazlurrahman. İslam. University of Chicago Press, Chicago: 1982 (çev., Mehmet Aydın-Mehmet Dağ) Ankara: Selçuk Yayınları, 1992.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “İsnaaşeriyye”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. (İstanbul: 2001), 142-147.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Mesih ve Mehdî İnancı Üzerine”. AÜİFD, 27, (1981), 178-215.
• Goldziher, Ignaz. El-Akide ve’ş-Şeria fi’l-İslam. Kahire: 1946.
• Gün, Faruk. “Şia’nın Mehdîlik İnancı Üzerine Bir İnceleme”, Euroasia Journal of Social Sciences & Humanities 7/2 (2020), 131-143.
• Gün, Faruk. Gayb Bilgisi ve Gaybî Meseleler. Ankara: Fecr Yayınları 2022.
• Gün, Faruk. Mehdîlik İnancı Üzerine Bir İnceleme, Artuklu Akademi Dergisi, (2017), 100-130.
• Gün, Faruk. “İmâmet Meselesi Bağlamında Fırkalaşma Problemi Mesâ’ilü’l-İmâme Örneği”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (Haziran 2024), 249-272.
• Harman, Ömer Faruk. “Musa el-Kazım”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1996.
• Heytemi, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Hacer. el-Kavlu’l-Muhtazar fi’l-Mehdî’l-Muntazar. Kahire: 1968.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalani. Fethu’l-Bari bi Şerhi Sahihi Buhari. Beyrut: 1379.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed. Kitabu’l-Fisal fi’l-Milel ve’l-Ahvai ve’n-Nihal. Mısır: 1321.
• İbn Sa’d, el- Basri el-Zuhri. et-Tabakatü’l-Kübra. Beyrut: 1960.
• İlhan, Avni. Mehdîlik. İstanbul: Beyan Yayınları, 1993.
• İsfehani, Rağıp. el-Müfredat fi Garibi’l-Kur’an. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986.
• İzmirli, İsmail Hakkı. “Mehdî Meselesi”, Sebilü’r-Reşad, Sayı: XIII, (13 Şubat 1339).
• Kârî Nûreddîn Alî b. Sultân Muhammed. (Aliyyü’l-kârî). Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-mesâbîh, thk. Cemal Aytânî. Beyrut: Dârul-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Kevserî, M. Zâhid. Nazra âbire fî mezâimi men yünkiru nüzûle Îsâ aleyhi’s-selâm kable’l-âhire. Kahire: y.y., 1987.
• Kuleyni, Ebu Cafer Muhammed b. Yahup. el-Usul mine’l-Kafi. Tahran: 1334.
• Kurtubi, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebu Bekir. et-Tezkire bi-Ahvali’l-Mevta ve Umuri’l-Ahira. Riyad: 1425.
• Kutluay, Yaşar. İslam ve Yahudi Mezhepleri. Ankara: 1965.
• Muhsin, Abdülhamid. İslam’a Yönelen Yıkıcı Hareketler: (Babilik v Bahailiğin İç Yüzü), Çev. Saim Yeprem, Hasan Güleç, Ankara: 1973.
• Naşi el-Ekber, Abdullah b. Muhammed. Mesailü’l-İmame. Beyrut 1971.
• Neşşar, Ali Sami. Neş’etü’l-fikri’l-felsefi fi’l-İslam. Kahire: 1977.
• Onat, Hasan. Emevi Devri Şiî Hareketi ve Günümüz Şiîliği. Ankara: 1993.
• Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze İslam Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012; İmamiyye Şiasında Onikinci İmam Ve Mehdî İnancı, İstanbul: M.Ü.İ.F. Yayınları, 1995.
• Öz, Mustafa. “Ca’fer es-Sadık”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1993.
• Öz, Mustafa. “Muhammedn b. Hanefiyye”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2005.
• Öz, Mustafa. “Mehdîlik,” Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2003.
• Öz, Mustafa. “Muhammed b. Abdullah el-Mehdî”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2005.
• Râzî, Fahreddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Rıza, Reşid. Tefsiru’l-Menar. Beyrut: 1999.
• Sa’d Muhammed Hasan. el-Mehdîyyetü fi’l-İslâm Munzü Akdemi’l-Usûr Hatte’l-Yevm. Mısır 1953.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. Buda Dininde Mehdî İnancı ve Buda’dan Rivayetler. Ankara: İ.İ.F.D. Yayınları, (1980), 4.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. Dinlerde Mehdî Tasavvurları. Samsun: 1997.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-Arfü’l-verdî fî ahbâri’l-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Şehristani, Ebü’l-Feth Tacu’d-din Muhammed bin Abdülkerim b. Ahmed. el-Milel ve’n-Nihal. Çağlayan Matbaası, İzmir: 2006.
• Taftazani, Sa’düddin Mes’ud b. Fahruddin Ömer b. Burhanuddin Abdullah el-Herevi el-Horosani. Şerhü’l-Makasıd, İstanbul: 1305.
• Watt, Montgomery. İslami Hareketler ve Modernlik, çev.: Turan Koç, İstanbul 1997.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Mehdî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2003.