Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer afetleri yönetmek için bir karar destek sistemi modeli önerisi

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 41 - 50, 31.12.2019

Halil İbrahim Cebeci , Derya Odabaş

Öz

Afetler çoğunlukla toplumlar tarafından doğal
olaylar olarak görülse de aslında insanların yol açtığı teknoloji ya da şiddet
kaynaklı olaylar olarak da meydana gelebilmektedir. Kimyasal, biyolojik,
radyolojik ve nükleer afetler bu kapsamda değerlendirilmektedir. Bu tür afetler
henüz ülkemizde geniş kapsamlı olarak yaşanmasa da, özellikle nükleer alanda
yapılan yatırımlar ve güney doğu sınırımızda yaşanan savaş ve terör olayları
göz önüne alındığında, bu tehdidin günden güne arttığı söylenebilir. Bu bağlamda
geniş çaplı olacak şekilde afet öncesinde, anında ve sonrasında yapılması
gereken faaliyet bilgilerini barındıran ve bütünleşik bir yapıya sahip olan
afet yönetim sistemi oluşturulmasının gerekliliği söylenebilir. Özellikle afet
anında bazı kritik kararlar hayatı önem taşımakta ve bu da karar sürecinin
hızlı ve etkili olmasını gerektirmektedir. İşte bu gibi durumlarda karar destek
sistemleri uzmanlar için verileri toplayarak, düzenleyerek, analiz ederek ve
raporlayarak afet yönetim sürecine ve hızlı kararlar alınmasına katkı
sağlayabilir. Bu nedenle çalışmada, Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer
(KBRN) afet yöneticilerine (Afet ve Acil Durum Dairesi Başkanlığı KBRN
uzmanları) destek olabilecek bir karar destek sistemi önerisi sunulması
amaçlanmaktadır. Sunulacak karar destek sistemine ulaşmak adına hızlı uygulama
geliştirme metodolojisi kullanılmış olup, her aşamada kullanıcıların
doğrulamaları ile yazılım prototipini de içeren bir model önerisine
ulaşılmıştır. Model mantıksal tasarımı ve tam işlevsel olmayan prototipleri
içermektedir. 

Anahtar Kelimeler

Afet Yönetimi, Karar Destek Sistemi, KBRN Afetleri, Model Geliştirme, Yazılım Geliştirme

A decision support system model proposal for managing chemical, biological, radiological and nuclear disasters

Öz

Disasters are often seen as
natural phenomena by societies, but they can also occur as human-induced technology
or violent events. Chemical, biological, radiological and nuclear disasters are
evaluated within this scope. Although
such disasters have not been experienced extensively in our country yet, it can
be said that this threat increases day by day especially considering the
investments made in the nuclear field and the war and terror incidents on our
south-eastern border. In
this context, it can be said that it is necessary to create an integrated
disaster management system that includes the activity information that needs to
be done before, during and after the disaster in a large scale. Some critical decisions,
especially in the event of a disaster, are crucial to life and this requires
that the decision process be fast and effective. In such cases, decision
support systems can contribute to disaster management process and quick
decisions by collecting, organizing, analyzing and reporting data for experts.
Therefore, it is aimed to present a decision support system proposal that can
support CBRN disaster managers (CBRN experts of Disaster and Emergency
Department). In
order to reach the decision support system to be presented, rapid application
development methodology has been used and a model proposal including the
software prototype has been reached at each stage. The model includes logical
design and fully non-functional prototypes. 

Anahtar Kelimeler

CBRN Disasters, Decision Support System, Disaster Management

Kaynakça

• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. (2015). KBRN Temel Bilgiler. Ankara.
• BAŞARSOFT. (2018). AYDES Yazılımı. https://www.basarsoft.com.tr/afet-mudurlukleri. (01 Mayıs 2019).
• Bouabid, J. (2002). HAZUS, HAZUS-MH and Technological MH and Technological Hazards. FEMA.1-29.
• Ergünay, O. (2009). Afet Yönetimi: Genel İlkeler ve Tanımlar. Ankara. 3-31.
• Hoe, S., P. Mcginnity, T. Charnock, F. Gering, J. Schou, H. Lars, S. Havskov, A. Jens, G. Kasper ve P. Astrup. (2009). ARGOS Decision Support System for Emergency Management, 12th International Congress of the International Radiation Protection Association. 1-11.
• Jensen, L. (2014). The ARGOS CBRN Information System. Prolog Development Center A/S. 3.61, 1-5.
• Laudon, K. C., & Laudon, J. P. (2017). Management information systems. 15th edition, Prentice Hall PTR.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2011). Kimyasal Biyolojik Radyasyon ve Nükleer (KBRN) Tehlikelerde Acil Yardım 725TTT154. Ankara.
• Ocaktan, E. (2014). Radyasyon Etkileri ve Korunma. Ankara. 5-23.
• Özceylan Aubrecht, D. ve E. Coşkun. (2014). Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik, Nükleer (KBRN) Afetlere Gerçek Zamanlı Yanıt Sağlayacak Bir Karar Destek Sistemi Modeli, Yönetim Bilişim Sistemleri Kongresi. 49.
• Sharma, R. K. (2010). Chemical, Biological, Radiological, and Nuclear disasters: Pitfalls and perils.
• Shelly, G. B., & Rosenblatt, H. J. (2011). Systems analysis and design. Cengage Learning.
• Steinhausler, F. (2015). EU efforts in managing CBRN terror attacks. In Nuclear Threats and Security Challenges (pp. 113-122). Springer, Dordrecht.
• The European Community's Seventh Framework Programme. (2013). CATO: CBRN Crisis Management Architecture, Technologies and Operational Procedures. Avrupa Birliği.
• Turban, E., Sharda, R., & Delen, D. (2014). Business intelligence and analytics: systems for decision support. Pearson Higher Ed.
• Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Dairesi, (2018). Radyasyon Kaynakları ve Radyasyondan Korunma. Ankara.
• Valacich, J., George, J., & Hoffer, J. (2014). Essentials of systems analysis and design. Prentice Hall Press.