The 5th Division From Antep Defense To The Western Front

Yıl 2022, Cilt: 32 Sayı: 2, 345 - 382, 29.12.2022

Güzin Çaykıran

https://doi.org/10.54078/savsad.1036712

Öz

On October 30, 1918, the Ottoman Empire signed the Armistice of Mudros with the Allies and withdrew from the First World War. In accordance with the 5th article of the armistice, they started to demobilize their armies. When the armistice was signed, the 6th Army and its 5th Division were in Mosul. According to the terms of armistice, the 6th Army was abolished. The 13th Corps, which was directly subordinate to the Ministry of War, was established in the region. The 5th Division was also attached to this corps and the division was assigned to ensure the security in and around Mardin. With the occupation of Urfa on March 24 on the Southern Front, the 5th Division joined the Urfa Defense. After Urfa's independence on April 11, 1920, the 5th division joined the Antep Defense on November 3, 1920. The division had dealt blows to the French with successful battles there. However, due to the siege, the people of Antep, who could not struggle against hunger, had to surrender to the French on February 8, 1921. When the French began peace talks with the Ankara Government on the Southern Front during the National Struggle, the Greeks advanced to the east of the Sakarya River on the Western Front. Therefore, this advance revealed the necessity of strengthening the Western Front. In this context, the 5th Division was sent to the Western Front in July 26, 1921 to participate in the Battle of Sakarya, depending on the 2nd Corps established on November 9, 1920, in the Southern Front. In this study, the activities of the 5th Division, which participated in the Battle of Sakarya on the Western Front from the Antep Defense, will be discussed. The main sources of the study are the documents obtained from the Archives and Military History Department of MND and the studies on the subject in the literature.; The study would be presented by analyzing identified documents and information with qualitative, quantitative, and comparative methods. 

Anahtar Kelimeler

National Struggle Periad, Southern Front, Antep Defense, Western Fronth, Sakarya of Battle, 5th Division, Military History

Millî Mücadele’de Antep Savunması’ndan Batı Cephesi’ne 5’inci Tümen (1918-1921)

Öz

Osmanlı Devleti, 30 Ekim 1918’de İtilaf Devletleri ile Mondros Mütarekesi’ni imzalayarak Birinci Dünya Savaşı’ndan çekilmişti. Mütarekenin 5’inci maddesi gereğince de ordularını terhis etmeye başlamıştı. Mütareke imzalandığında Musul’da 6’ncı Ordu ve ona bağlı 5’inci Tümen bulunmaktaydı. Mütareke şartları gereği de 6’ncı Ordu lağvedilmişti. Bunun yerine bölgede Harbiye Nezaretine doğrudan bağlı 13’üncü Kolordu kurulmuştu. 5’inci Tümen de bu kolorduya bağlanmış ve tümen, Mardin ve çevresinin asayişini sağlamakla görevlendirilmişti. Güney Cephesi’nde 24 Mart 1919’da Urfa’nın işgal edilmesiyle birlikte 5’inci Tümen, Urfa Savunması’na katılmıştı. Urfa’nın 11 Nisan 1920’de istiklaline kavuşmasından sonra 5’inci Tümen, 3 Kasım 1920’de Antep Savunması’na görevlendirilmişti. Tümen burada başarılı muharebelerle Fransızlara darbeler indirmişti. Fakat kuşatma çemberi kırılamadığından açlığa çare bulamayan Antep halkı, 8 Şubat 1921’de Fransızlara teslim olmuştu. Millî Mücadele’de Güney Cephesi’nde Fransızlarla Ankara Hükûmeti arasında barış görüşmeleri başladığı zaman Batı Cephesi’nde Yunanlar Sakarya Nehri’nin doğusuna kadar ilerlemişti. Dolayısıyla bu ilerleyiş, Batı Cephesi’nin kuvvetlendirilmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmıştı. Bu kapsamda 5’inci Tümen, Güney Cephesi’nde 9 Kasım 1920’de kurulan 2’nci Kolorduya bağlı olarak Sakarya Meydan Muharebesi’ne katılmak üzere 26 Temmuz 1921’de Batı Cephesi’ne gönderilmişti. Çalışmada Antep Savunması’ndan Batı Cephesi’nde Sakarya Meydan Muharebesi’ne katılan 5’inci Tümenin faaliyetleri ele alınacaktır. Çalışmanın ana kaynaklarını MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Arşivi’nden temin edilen belgeler ile literatürde konuya dair yer alan çalışmalar oluşturmaktadır. Tespit edilen belge ve bilgiler; nitel, nicel ve karşılaştırmalı yöntemle analiz edilerek çalışma ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Milli Mücadele Dönemi, Güney Cephesi, Antep Savunması, Batı Cephesi, Sakarya Meydan Muharebesi, 5'inci Tümen, Askerî Tarih

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Millî Savunma Bakanlığı Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Arşivi, İstiklal Harbi Kataloğu-Kutu-Gömlek-Belge.
• İSH-Kutu: 182, Gömlek: 131.
• İSH-Kutu: 183, Gömlek: 160.
• İSH-Kutu: 937, Gömlek: 21.
• İSH-Kutu: 794, Gömlek: 162.
• İSH-Kutu: 797, Gömlek: 161.
• İSH-Kutu: 815, Gömlek: 102.
• İSH-Kutu: 794, Gömlek: 51.
• İSH-Kutu: 933, Gömlek: 103.
• İSH-Kutu: 938, Gömlek: 72.
• İSH-Kutu: 1369, Gömlek: 21.
• İSH-Kutu: 1371, Gömlek: 25, Belge: 12.
• İSH-Kutu: 1226, Gömlek: 57.
• İSH-Kutu: 1226, Gömlek: 57, Belge:2a.
• İSH-Kutu: 1226, Gömlek: 57, Belge:3.
• İSH-Kutu: 1226, Gömlek: 57, Belge:5
• İSH-Kutu: 1226, Gömlek: 57, Belge:6.
• İSH-Kutu: 1226, Gömlek: 57, Belge:4.
• İSH-Kutu: 1258, Gömlek: 3, Belge:15.
• İSH-Kutu: 1277, Gömlek: 124.
• İSH-Kutu: 1277, Gömlek: 124, Belge: 1.
• İSH-Kutu: 1277, Gömlek: 117.
• İSH-Kutu: 1277, Gömlek: 117.
• İSH-Kutu: 1277, Gömlek: 117, Belge:3.
• İSH-Kutu: 1367, Gömlek: 110, Belge:3.
• İSH-Kutu: 1371, Gömlek: 161.
• İSH-Kutu: 1367, Gömlek: 109, Belge:3.
• İSH-Kutu: 1371, Gömlek: 171.
• İSH-Kutu: 1278, Gömlek: 27.
• İSH-Kutu: 1282, Gömlek: 133.
• İSH-Kutu: 1304, Gömlek: 134, Belge:1.
• İSH-Kutu: 1304, Gömlek: 134, Belge:3.
• İSH-Kutu: 1283, Gömlek: 25.
• İSH-Kutu: 1281, Gömlek: 19.
• İSH-Kutu: 1281, Gömlek: 40.
• İSH-Kutu: 1293, Gömlek: 42.
• İSH-Kutu: 1293, Gömlek: 42, Belge: 1.
• İSH-Kutu: 1224, Gömlek: 26.
• İSH-Kutu: 1279, Gömlek: 131.
• İSH-Kutu: 1280, Gömlek: 198.
• İSH-Kutu: 1306, Gömlek: 97, Belge: 25.
• İSH-Kutu: 1371, Gömlek: 25, Belge: 34.
• İSH-Kutu: 1371, Gömlek: 25, Belge: 34.
• İSH-Kutu: 1371, Gömlek: 25, Belge: 34a.
• İSH-Kutu: 1348, Gömlek: 125, 125a.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 3.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 3, Belge: 2a.
• İSH-Kutu: 1374, Gömlek: 103, Belge: 5.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 3, Belge: 9a.
• İSH-Kutu: 1348, Gömlek: 172.
• İSH-Kutu: 1358, Gömlek: 35.
• İSH-Kutu: 1374, Gömlek: 103, Belge:1.
• İSH-Kutu: 1374, Gömlek: 103, Belge: 13, 13a, 23, 23a, 28:29 ve a’ları, 32:34, 32a, 33a, 34.
• İSH-Kutu: 1374, Gömlek: 103, Belge: 39.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 3, Belge: 17.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 4, Belge: 6a.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 4, Belge: 8.
• İSH-Kutu: 1371, Gömlek: 230, Belge:2.
• İSH-Kutu: 1374, Gömlek: 103, Belge:22.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 4, Belge: 21a.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 4, Belge:23a.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 5, Belge:11a.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 5, Belge:10a.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 5, Belge:13a.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 5, Belge:16a.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 6, Belge: 5a.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 123.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 3, Belge: 18.
• İSH-Kutu: 1372, Gömlek: 5, Belge:5a.
• İSH-Kutu: 1374, Gömlek: 90, Belge: 10.
• Telif ve Tetkik Eserler
• Altay, F. (1949). İstiklal Harbimizde Süvari Kolordusu. İnsel Kitabevi.
• Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, S. 105, Ocak 1998.
• Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları. (2020). (Derleyen H.Turgut). İstanbul Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aykut, F. (2006). İstiklal Savaşı’nda 4’üncü Kolordu. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Bıyıklıoğlu, T. (1999). Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Bozan, O. (2016). Milli Mücadele Döneminde Diyarbakır 1918-1923. İstanbul: Çizgi Yayınları.
• Bozan, O. (2021). Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele Dönemi’nde Mardin. İstanbul: Çizgi Yayınları.
• Çalışlar, İ. (2006). İstiklal Savaşı Hatıraları Sakarya Meydan Muharebesi’nde 1’inci Grup. Ankara: ATASE Yayınları.
• Durgun, B. Mehmet Kenan Dalbaşar 1888-1935. Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/mehmet-kenan-dalbasar-1888-1935/, Erişim Tarihi: 26.10.2021.
• Erdaş, S. (2015). Milli Mücadele’de Elcezire Cephesi ve Şeyh Sünusi’nin Bölgedeki Faaliyetleri. Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu Bildiriler. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Erdoğan, S. (2021). Sakarya, İstanbul: Kronik Yayınları.
• Gömeç, S.Y. (2014). Türk’ün Kahramanlık Destanı. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Görgülü, İ. (2014). On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922. Ankara: TTK Yayınları.
• Güllü, R.E. (2021). Antep’te Misyonerler, Ermeniler ve Milli Mücadele. İstanbul: Gazi Kültür A.Ş. Yayınları.
• Kalyoncuoğlu, Z. (2015). Antep’te Kuvayı Milliye’nin Oluşumu. Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu Bildiriler. (Yay.Haz. E.Ünlen, O.Neçare, Y.S. Tansü ve M.Biçici). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Kara Harp Okulu. (1983). Harp Tarihi Ders Notları. Kitap I, Ankara: Harp Okulu Basımevi.
• Kenan. “Türk İstiklal Savaşı’nda Büyük Sevk ve İdare Bakımından Müdafaa Sistemimiz”. Askerî Mecmua, S.6/97 (1 Haziran 1935), s. 341-377.
• Koç, K. (2021). Ankara’nın Kördüğümü Sakarya. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Lohanizade, M.N. (1989). Gaziantep Savunması. (Çev.M.A.Akidil). İstanbul: Kastaş Yayınları.
• Ökse, N., Baycan, N. ve Sakaryalı, S. (1989). Türk İstiklal Harekâtına Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Öztürk, A. (1994). Milli Mücadele’de Gaziantep. Kayseri: Geçit Yayınları.
• Saral, H. ve Saral, T. (1970). Vatan Nasıl Kurtarıldı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Saral, A.H. (2009). Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi. (Yay.Haz. A. Kaptan ve A. Keskin), c. IV. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Selahattin Adil Paşa. (1982). Hayat Mücadeleleri. İstanbul: Zafer Matbaası.
• Timural, A., Atakan, R., Berktay, A. ve Timur, C. (1973). Türk İstiklal Harbi Sakarya Meydan Muharebesi. c. 2, Ks. 5, Kitap 2. Ankara: Gnkur. Basımevi.
• Timural, A., Atakan, R., Berktay, A. ve Ertekin, V. (1975). Türk İstiklal Harbi İdari Faaliyetler. c. IV. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Türkgeldi, A. (1948). Mondros ve Mudanya Mütarekelerinin Tarihi. Ankara: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Ulusoy, M. (2006). İstiklal Harbi’nde 2’nci Kolordu. (Yay.Haz. A.Tetik ve Ş. Büyükcan). Ankara: ATASE Yayınları.
• Ünler, A.N. (1969). Türk’ün Kurtuluş Savaşı’nda Gaziantep Savunması. İstanbul: Kardeşler Matbaacılık.
• Üzel, S. (1946). Gaziantep Savaşının İç Yüzü; Gaziantep Savaşı ve Kılıç Ali. Kayseri: Sümer Matbaası.
• Üzel, S. (1952). Gaziantep Savaşı’nın İç Yüzü. Ankara: Doğuş Matbaası.
• Üzen, İ. (2006). “Mütareke Döneminde Bir Eşkıyalık Örneği: Ali Batı Olayı (6 Mayıs - 18 Ağustos 1919)”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S.64-66, (2006), s. 329-346.
• Vandemir, B. (1946). Türk İstiklal Harbinde Sakarya’dan Mudanya’ya Kadar. Ks. 1. İstanbul: Askerî Basımevi. İnternet Kaynakları
• https://www.google.com/maps/place/Mangal+Da%C4%9F%C4%B1/@39.3600599,32.2037218,10z/data=!4m5!3m4!1s0x14d3c90533fac8cb:0x7c121d676cdafcc6!8m2!3d39.2144444!4d32.4825!5m1!1e4, Erişim Tarihi: 25.10.2021