İbn Sînâ’nın İlim, Felsefe Anlayışı ve Din Felsefe İlişkilerine Yaklaşımı

Yıl 2012, Sayı: 15, 287 - 316, 01.06.2012

Ayşe Sıdıka Oktay

Öz

İbn Sînâ’nın ilimler sınıflandırması Aristoteles’in ilimler sınıflandırmasının sıradan bir taklidi olmadığı gibi kendinden önceki Müslüman filozofların da tekrarı değildir. Onun ilimler sınıflandırması kendi ilim ve felsefe anlayışını yansıtmaktadır. Ayrıca o fikri olgunluğu ve felsefi bakış açısındaki gelişimlere paralel olarak ilimler sınıflandırmasında bazı değişiklikler yapmıştır. Nitekim Fî Aksâmi’l-‘ulûmi’l-‘akliyye risalesiyle Mantıkü’l-meşrikıyyîn adlı eserindeki ilimler sınıflandırması arasında fikri gelişimine uygun olarak farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu makalede onun eserlerinde yer alan ilimler sınıflandırmasındaki farklılıkları ortaya koyup ilim ve felsefe anlayışında meydana gelen değişiklikler gösterilerek kendine has, bağımsız felsefe anlayışını oluşturma yolundaki ilerlemesine, dolayısıyla din felsefe ilişkilerindeki farklılaşan yaklaşımına ve bunun altında yatan düşüncelerine işaret edilecektir. Ayrıca din felsefe ilişkileri bağlamında felsefi bilgi ile Tanrı’yı bilmenin mümkün olup olmadığı, dinin akli bilgi edinme ve değerleri koyma konusundaki işlevi de incelenecektir

Anahtar Kelimeler

İbn Sînâ, İlim, Din, Felsefe, Hikmet, Akıl, Vahiy

AVICENNA’S SENSE OF SCIENCE, PHILOSOPHY AND APPROACH TOWARDS SENSE OF PHILOSOPHY AND RELIGION-PHILOSOPHY INTERRELATIONS

Öz

The classification of disciplines provided by Avicenna is neither a simple imitation of Aristotle’s classification of disciplines or replica of the former Muslim philosophers. His classification of disciplines reflects sense of disciplines and philosophy unique to him. Besides he actualized certain changes in his classification of disciplines parallel to intellectual maturity and changes in philosophical outlook. This can be detected in the differences between his Fî Aksâmi’l-‘ulûmi’l-‘akliyye pamphlet and Mantıkü’lmeşrikıyyîn epistle which reflect the echoes of changes in intellectual development over the classification of disciplines. In present article the differences observed in the classification of disciplines in his works shall be put forth, the changes seen in his sense of philosophy shall be unveiled hence his steps towards establishing a unique and autonomous philosophical approach and his differentiated attitude towards the interrelations between religion and philosophy and underlying mentality shall be evidenced. Furthermore within the scope of religion- philosophy interrelations it shall be examined whether God can be recognized better via philosophical knowledge and the function religion exercises on the acquisition of rational knowledge and setting of values.

Anahtar Kelimeler

Avicenna, Science, Religion, Philosophy, Wisdom, Reason, Revelation

Kaynakça

• Akkanat, Hasan, “İbn Sînâ’nın Aklî Bilimlerin Bölümleri Adlı Risalesinin Çeviri ve İncelenmesi”, Dini Araştırmalar Dergisi, Mayıs-Agustos 2008, Cilt 11, sayı 31.
• Alper, Ömer Mahir, İslam Felsefesinde Akıl-Vahiy, Felsefe-Din İlişkisi, Ayışığı Kitapları, İstanbul, 2000.
• Amiri, el-Emed ‘ale’l-ebed, nşr. E. K. Rowson, Daru’l-Kindî, Beyrut, 1979, “Sonsuzluk Arzusu”, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, çev. Mahmut Kaya, Klasik yay. İstanbul, 2003.
• Amîrî, Kitâbu’l-İ’lâm bi-menâkıbi’l-İslâm, nşr. Ahmed Abdülhamid Gurabî, Dâru’l-kâtibi’l-Arabî, Kahire, 1967. “İslam’ın Üstünlüğü”, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, çev. Mahmut Kaya, Klasik yay. İstanbul, 2003.
• Aristoteles, Metafizik, VI, 1025b, çev. Ahmet Arslan, Sosyal Yayınları, II. Baskı, İstanbul, 1996.
• Atiyeh, George N., Al-Kindî: The Philosopher of The Arabs, III. Baskı, Islamic Research Institute, İslamabad, Pakistan, 1985.
• Aydınlı, Yaşar, “Fârâbî’de İlm-i Kelam ve Fıkıh”, Uluslar arası Fârâbî Sempozyumu Bildirileri kitabı, Ankara, 2005.
• Ayık, Hasan, İslam Mantık Geleneğini ve Doğuluların Mantığı, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2007.
• Bakar, Osman, Classification of Knowledge in Islam, Islamic Texts Society, Cambridge/UK, 1998.
• Bayraktar, Mehmet, İslam Felsefesine Giriş, A.Ü. İlahiyat Fak. Yay., Ankara, 1988.
• Cihan, Ahmet Kamil, “Bilimler Tasnifi ve İbn Sînâ”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 9, Yıl 2000.
• Corbin, Henry, Avicenna and the Visionary Recital, İng. Ter. Willard. R. Trask, Bollingen serisi, Patheon Books, New York, 1960.
• Çınar, Aliye, Rasyonal Teoloji, Düşünce Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2008.
• Doru, Nesim, “İbn Sînâ Felsefesinde Meşrikî ve Mağribî Ayırımı Üzerine Bir Değerlendirme”, İstem Dergisi, Yıl 7, sayı 14, 2009, s. 173-190.
• el-Câbirî, Muhammed Âbid, Felsefe Mirasımız ve Biz, çev. A. Said Aykut, Kitapevi yayınları, İstanbul, 2003.
• Fakhrî, Majid, “Metafiziğin Konusu: Aristoteles ve İbn Sînâ”, ter. Ömer Mahir Alper, İ. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 4, yıl 2001.
• Fârâbî, Kitâbu’l-mille ve nusûsun uhrâ, nşr. Muhsin Mehdi, Daru’l-meşrik matbaası, II. Baskı, Beyrut, 1991.
• Fârâbî, Kitâbü’l-Cem’ beyne re’yeyi’l-hakîmeyn Eflâtûn el-ilâhî ve Aristûtâlîs, nşr. Ali Bû Mülhim, Dar ve mektebetü’-l hilâl, Beyrut, 1996.
• Fârâbî, Kitâbü’l-Cem’ beyne re’yeyi’l-hakîmeyn Eflâtûn el-ilâhî ve Aristûtâlîs, nşr. Albert Nasrî Nâdir, Beyrut, 1986.
• Fatih Toktaş, “Fârâbî’nin Kitâbü’l-Mille Adlı Eserinin Takdim ve Çevirisi”, Dîvân İlmi Araştırmalar Dergisi, yıl 7, sayı 12, 2002/1.
• Goichon, A. M., İbn Sînâ Felsefesi ve Ortaçağ Avrupasındaki Etkileri, trc. İsmail Yakıt, İstanbul, 1986.
• Gutas, Dimitri, “İbn Sînâ’nın Meşrıkî Felsefesi: Mâhiyeti, İçeriği ve Günümüze İntikali”, çeviren: M. Cüneyt Kaya, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2000, sayı: 19.
• Gutas, Dimitri, “Sınırları Olmayan Akıl: İbn Sînâ’da Misizmin Mevcut Olmayışı Üzerine”, çeviren: M. Cüneyt Kaya, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2007, sayı: 15.
• Gutas, Dimitri, İbn Sînâ’nın Mirası, Der. ve trc. Cüneyt Kaya, Klasik Yayınları, II. Baskı, İstanbul, 2010.
• Heffening, “Tedbir”, İA, XII, 108.
• İbn Sînâ, Dânişname-i Alâî, The Metaphysica of Avicenna (ibn Sînâ), nşr. Parviz Morewedge, Columbia University press, 1973.
• İbn Sînâ, Fî Aksâmi’l-‘ulûmi’l-‘akliyye, Tisu’ risâil fi’l-hikme ve’t-tabîı’yât, tahkik, Hasan Âsî, Dârü'l-Kabes, y.y. 1986/1406.
• İbn Sînâ, Kitâbu’ş-şifâ, II. Analitikler, Burhan, Metin ve çev. Ömer Türker, Litera yayıncılık, İstanbul, 2006.
• İbn Sînâ, Kitâbu’ş-şifâ, Mantığa Giriş, Medhal, Metin ve Çeviri, çev. Ömer Türker, Litera yayıncılık, İstanbul, 2006.
• İbn Sînâ, Kitâbu’ş-şifâ, Metafizik I, İlahiyât, Metin ve çev. Ekrem Demirli- Ömer Türker, Litera yayıncılık, İstanbul, 2004.
• İbn Sînâ, Mantıkü’l-meşrikıyyîn, el-Kasidetü'l-müzdevice fi'l-mantık , 2. bs. Haz., Ayetullahü'l-Uzma el-Mar'aşi, Kum, 1405.
• İbn Sînâ, Risâle fî ecrâmi’l-‘ulviyye,Tis’u resâil içinde, Kostantiniyye, 1298h.
• İbn Sînâ, Uyûnu’l-hikme, thk. Abdurrahman Bedevî, Daru’l-kalem-Beyrut, vekâletü’l-matbûât-Kuveyt, 2. Baskı, Beyrut, 1980.
• Kant, Immanuel, Arı Usun Eleştirisi, A631/B659, çev. Aziz Yardımlı, İdea yayınları, İstanbul, 1993.
• Kaya, Mahmut, Felsefi Risaleler, Klasik yayınları, İstanbul, 2002.
• Kaya, Mahmut, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, çev, Klasik yay. İstanbul, 2003.
• Kaya, M. Cuneyt, Varlık ve İmkan, Klasik Yayınları, İstanbul, 2011.
• Kaya, M. Cüneyd, “ ‘Peygamberin Yasa Koyuculuğu’: İbn Sînâ’nın Ameli Felsefe Tasavvuruna Bir Giriş Denemesi”, Dîvân Dergisi, sayı 2009/2.
• Kindî, “Kitâb fi’l-felsefti’l-ûlâ”, Resâilü’l-Kindî el-felsefiyye içinde, nşr. Abdûlhâdî Ebu Rîde, Daru’l-fikri’l-Arabî, Kahire, 1369/1950.
• Kindî, “Kitâbü’l-Cevâhiri’l-hamse”, Resâilü’l-Kindî el-felsefiyye, nşr. Abdûlhâdî Ebu Rîde, Daru’l-fikri’l-Arabî, Kahire, 1369/1950, “Beş Terim Üzerine”, Felsefi Risaleler, çev. Mahmut Kaya, Klasik yayınları, İstanbul, 2002.
• Kindî, “Risâle fi kemiyeti kütübi Aristûtâlîs ve mâ yuhtâcu ileyhi fi tahsîli’l- felsefe”, Resâilü’l-Kindî el-felsefiyye, nşr. Abdûlhâdî Ebu Rîde, Daru’l-fikri’l-Arabî, Kahire, 1369/1950, “Aristoteles’in Kitaplarının Sayısı Üzerine”, Felsefi Risaleler, hazırlayan ve çev. Mahmut Kaya, Klasik yayınları, İstanbul, 2002.
• Kutluer, İlhan Felsefe Tasavvuru, İz Yayınları, İstanbul, 1996.
• Kutluer, İlhan, İslam’ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru, İz Yayıncılık, İstanbul, 1996.
• Kutluer, İlhan, Yitirilmiş Hikmeti Ararken, İz Yayıncılık, II. Baskı, İstanbul, 2012.
• Küyel, Mübahat Türkel, “İbn Sînâ ve Mistik Denen Görüşler”, İbn Sînâ Doğumunun Bininci Yılı Armağanı, haz. Aydın Sayılı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984.
• Mahdi, Muhsin, “Avicenna: On Division of The Rational Sciences”, Medival Political Philosophy, ed. Ralph Lerner, Muhsin Mahdi, New York 1963.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, Üç Müslüman Bilge, çev. Ali Ünal, İnsan Yayınları, İstanbul, 1985.
• Peker, Hidayet, “İbn Sînâ’nın Bilimler Sınıflaması” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 9, Cilt 9, 2000.
• Turhan, Kasım, Din-Felsefe Uzlaştırıcısı bir Düşünür Âmirî ve Felsefesi, İFAV yay. İstanbul, 1992.
• Uyanık, Mevlüt, İslâm Bilgi Felsefesinde Kalbin Anlaması, Gazzâlî Örneği, Araştırma Yayınları, Ankara, 2005.
• Yenen,Halide, “İbn Sînâ’da İlimler Tasnifi ve Risâle fî Aksâm el-Hikme”,
• Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, sayı 14, Ekim 2008.