OSMANLI DEVLETİ’NDE SON DÖNEM SİYASAL HAREKETLER, PARTİLEŞME VE İDEOLOJİK ARKA PLAN

Yıl 2019, Sayı: 35, 29 - 51, 31.12.2019

Niran Cansever , Hakan Mehmet Kiriş

Öz

Türkiye’de, siyasal
partilerin kökeni oluşturan, ilk siyasal partiler olarak kabul edilen
oluşumlar; yani siyasal nitelikli dernekler, cemiyetler ya da komiteler,
Tanzimat’ın ilanından sonra kurulmuştur. I. ve özellikle de II. Meşrutiyet’in
ilanından sonra sosyal dağılma ve çözülmeyle birlikte hızlı bir cemiyetleşme
süreci başlamış ve bugünkü parlamenter düzenlerdeki karşılığıyla, günümüzde
anladığımız anlamda ilk siyasal partiler, ilk seçimlerin yapıldığı I.
Meşrutiyet’ten sonra hayatımıza girmiştir. O günden günümüze, siyasal partiler, parti
içi tartışmaları, bölünmeleri, lider çatışmalarının, siyasal ideolojik
tartışmaları bünyesinde barındırmaktadır. Türkiye’de siyasal partilerin
doğuşunu, Osmanlıdan devralınan siyasal geleneğinin oluşum süreçlerinde aramak
gerekmektedir. Bu noktadan hareketle çalışmada, Türkiye Cumhuriyeti kurulurken
birçok geleneği miras aldığı ve öncülü olan Osmanlı Devleti’nin son döneminde
ortaya çıkan siyasal gelişmeler incelenmiştir. Bu amaçla,  Osmanlı Devleti’nin son döneminde gelişen
siyasal nitelikli hareketler, oluşumlar, partileşme süreci ile ideolojilerin
gelişim çizgisi ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Siyasi Partiler, Osmanlı Devleti, Siyasal Partilerin Gelişimi, I. Meşrutiyet

Kaynakça

• AHMAD, F. (2012). Modern Türkiye’nin Oluşumu, (Çev.) ALOGAN, Y., 10. Baskı, Şubat, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• AHMAD, F. (2014). Bir Kimlik Peşinde, (Çev.) KARADELİ, S. C., 5. Baskı, Mart, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• AKÇURA, Y. (1976). Üç Tarz-ı Siyaset, Türk Tarih Kurum Yayınları, VII. Dizi, S. 73, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• AKŞİN, S. (2007). Yakın Tarihimizi Sorgulamak, 2. Baskı, Arkadaş Yayınevi, Ankara.
• AKŞİN, S. (2009). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, 5. Baskı, Ocak, İmge Kitabevi, Ankara.
• AKŞİN, S. (2013). Türkiye Tarihi 4, Çağdaş Türkiye 1908-1980, 12. Baskı, Ağustos, Cem Yayınevi, İstanbul.
• ATABAY, M. (2015). Partiler, Seçimler, İktidarlar ve Müdahalelerle Türk Demokrasi Tarihi, 2. Baskı, Paradigma Akademi, İstanbul.
• AYDIN, S. (2001). “İki İttihat-Terakki: İki Ayrı Zihniyet, İki Ayrı Siyaset”, s. 117-128, (Ed.) BORA, T. ve GÜLTEKİNGİL, M., Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce Cilt 1, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• AYKOL, H. (2011). Bölüne Bölüne İktidar Olmak, Türkiye’de Sağ Örgütler, Şubat, Phonix Yayınları, Ankara.
• BELGE, M. (2009). “Merkezsiz Siyaset, Siyasetsiz Merkez”, s. 497-518, (Ed.) BORA, T. ve GÜLTEKİNGİL, M., Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce Cilt 9, Dönemler ve Zihniyetler, 1. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• BERKES, N. (2014). Türkiye’de Çağdaşlaşma, 20. Baskı, Mart, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• BİRİNCİ, A. (1990). Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Dergah Yayınları, İstanbul.
• ÇAVDAR, T. (2004). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, 1839-1950, 3. Baskı, Mart, İmge Kitabevi, İstanbul.
• ÇETİNSAYA, G. (2001). “Kalemiye’den Mülkiye’ye Tanzimat Zihniyeti”, s. 54-71, (Ed.) BORA, T. ve GÜLTEKİNGİL, M., Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce Cilt 1, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• DEMİREL, T. (2009). “1946-1980 Döneminde Sol ve Sağ”, s. 413-450, (Ed.) BORA, T. ve GÜLTEKİNGİL, M., Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce Cilt 9, Dönemler ve Zihniyetler, 1. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• FİNDLEY, C. V. (2011). Modern Türkiye Tarihi 1789-2007, 1. Baskı, Ekim, Timaş Yayınları, İstanbul.
• HEPER, M. (1980a). “Osmanlı Siyasal Hayatında Merkez-Kenar İlişkisi”, Toplum ve Bilim, S. 9-10, Bahar, s. 3-35.
• HEPER, M. (1980b). “Center and Periphery in the Ottoman Empire: With Special Reference to the Nineteenth Century”, International Political Science Review, Vol. 1, No. 1, pp. 81-105.
• HEPER, M. (2010). Türkiye’de Devlet Geleneği, (Çev.) SOYARIK, M., 3. Baskı, Kasım, Doğu-Batı Yayınları, Ankara.
• İNALCIK, H. (1978). “Impact of the Annales School on Ottoman Studies and New Findings”, Rewiew, Vol. 1, No. 3/4, Winter-Spring, pp. 69-96.
• İSLAMOĞLU, A. (2004). II. Meşrutiyet Döneminde Siyasal Muhalefet: 1908-1913, Gökkubbe Yayınları, İstanbul.
• KAHRAMAN, H. B. (2010). Türk Siyasetinin Yapısal Analizi-I, Kavramlar, Kuramlar, Kurumlar, 2. Baskı, Mart, Agora Kitaplığı, İstanbul.
• KAHRAMAN, H. B. (2012). Türk Siyasetinin Yapısal Analizi-II, 1920-1960, 2. Baskı, Ocak, Agora Kitaplığı, İstanbul.
• KALAYCIOĞLU, E. (2007). “1960 sonrası Türk Politik Hayatına Bir Bakış: Demokrasi Neo-Patrimonyalizm ve İstikrar”, s. 471-500, (Ed.) KALAYCIOĞLU, E. ve SARIBAY, A. Y., Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Alfa Aktüel Yayınları, Ankara.
• KARPAT, K. (2007). Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi: 1876-1980, (Çev.) SOĞANCILAR, E., 1. Baskı, Mayıs, İmge Kitabevi, İstanbul.
• KARPAT, K. (2010). Türk Demokrasi Tarihi, 1. Baskı, Nisan, Timaş Yayınları, İstanbul.
• KEYDER, Ç. (1999). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, 5. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• KIŞLALI, A. T. (2005). Siyaset Bilimi, 11. Baskı, Kasım, İmge Yayınevi, Ankara.
• KİRİŞ, H. M. (2012). “Türkiye’de Rekabetçi Siyasal Partilerin Dönüşümü: Post-80 Sisteminde Partilerin Yükselişi ve Düşüşü”, Toplum ve Demokrasi, C. 6, S. 13-14, Ocak-Aralık, s. 25-53.
• KOÇAK, C. (2001). “Yeni Osmanlılar ve Birinci Meşrutiyet”, s. 72-87, (Ed.) BORA, T. ve GÜLTEKİNGİL, M., Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce Cilt 1, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• KOÇAK, C. (2012). Türkiye’de İki Partili Siyasal Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950), İktidar ve Demokratlar, Cilt 2, 1. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• KONGAR, E. (2006). 21. Yüzyılda Türkiye, 38. Baskı, Eylül, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• KUZU, B. (1999). Türk Anayasa Metinleri ve İlgili Mevzuat, Filiz Kitapevi, İstanbul.
• KÜÇÜKÖMER, İ. (2012). Batılılaşma ve Düzenin Yabancılaşması, 3. Baskı, Mart, Profil Yayıncılık, İstanbul.
• LEWİS, B. (1998). Modern Türkiye’nin Doğuşu, 7. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• LEWİS, B. (2010). Demokrasinin Türkiye Serüveni, 4. Baskı, Ocak, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• MARDİN, Ş. (1956). “Tanzimat ve İlmiye”, s. 261-266, (Der.) TÜRKÖNE, M. ve ÖNDER, T., (2011), Türkiye’de Toplum ve Siyaset, Makaleler: 1, 18. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• MARDİN, Ş. (1957). “Yeni Osmanlıların Hakiki Hüviyeti”, s. 273-284, (Der.) TÜRKÖNE, M. ve ÖNDER, T. (2011). Türkiye’de Toplum ve Siyaset, Makaleler: 1, 18. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• MARDİN, Ş. (1966). “Türkiye’de Muhalefet ve Kontrol”, s. 175-191, (Der.) TÜRKÖNE, M. ve ÖNDER, T., (2012), Türk Modernleşmesi, Makaleler 4, İletişim Yayınları, 21. Baskı, İstanbul.
• MARDİN, Ş. (1973). “Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İlişkileri”, s. 35-77, (Der.) TÜRKÖNE, M. ve ÖNDER, T., (2011), Türkiye’de Toplum ve Siyaset, Makaleler: 1, 18. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• MARDİN, Ş. (2003). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• NUR, R. (1996). Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Nasıl Doğdu? Nasıl Öldü?, Ekim, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• ORTAYLI, İ. (2007). Batılılaşma Yolunda, 4. Baskı, Temmuz, Merkez Kitapları, İstanbul.
• ORTAYLI, İ. ve KÜÇÜKKAYA, İ. (2012). Cumhuriyet’in İlk Yüzyılı, 1923-2023, 1. Baskı, Ekim, Timaş Yayınları, İstanbul.
• ÖRMECİ, O. (2010). “Jön Türkler ve İttihat ve Terakki”, Tarih Okulu, Eylül-Aralık, S. 8, s. 95-109.
• ÖZ, E. (1992). Tek Parti Yönetimi ve Siyasal Katılım (1923-1945), 1. Baskı, Ocak, Gündoğan Yayınları, Ankara.
• ÖZBUDUN, E. (1979). Siyasal Partiler, 3. Baskı, Sevinç Matbaası, Ankara.
• ÖZTUNA, Y. (2007). Türk Tarihinde Ordu Faktörü, Eylül, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• RUSTOW, D. A. (1966). “The Development of Parties in Turkey”, (Ed.) LAPALOMBARA J. ve WEİNER, M., Political Parties and Political Development, Princeton University Press, America.
• SABAHATTİN, P. (1908-1323). “Teşebbüs-i Şahsi ve Tevsi-i Me’zuniyet Hakkında Bir İzah”, (Der.) İZGÖER, A. Z., (1999), Prens Sabahattin Görüşlerim, Kasım, Buruc Yayınları, İstanbul.
• SABAHATTİN, P. (1909-1324). “Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Hakkında İkinci Bir İzah”, (Der.) İZGÖER, A. Z., (1999), Prens Sabahattin Görüşlerim, Kasım, Buruc Yayınları, İstanbul.
• SARIBAY, A. Y. (2001). Türkiye’de Demokrasi ve Politik Partiler, 1. Baskı, Mart, Alfa Yayınları, İstanbul.
• SOMEL, A. S. (2001). “Osmanlı Reform Çağında Osmanlıcılık Düşüncesi (1839-1913)”, s. 88-116, (Ed.), BORA, T. ve GÜLTEKİNGİL, M., Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce Cilt 1, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• TANÖR, B. (1992). Türkiye’de Yerel Kongre İktidarları (1918-1920), Arba Yayınları, İstanbul.
• TOSUN, T. (1999). Türk Parti Sisteminde Merkez Sağ ve Merkez Solda Parçalanma, 1. Baskı, Ocak, Boyut Kitapları, İstanbul.
• TUNAYA, T. Z. (1995). Türkiye’de Siyasal Partiler: 1859-1952, 2. Baskı, Kasım, Arba Yayınları, İstanbul.
• TUNAYA, T. Z. (1998). Türkiye’de Siyasal Partiler: İkinci Meşrutiyet Dönemi, 1908-1919, 1. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• TUNAYA, T. Z. (2009). Türkiye’de Siyasal Gelişmeler 1876-1938, 3. Baskı, Mayıs, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• TUNAYA, T. Z. (2010). Türkiye’nin Siyasal Hayatında Batılılaşma Hareketleri, 2. Baskı, Nisan, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• TUNAYA, T. Z. (2015). Türkiye’de Siyasal Partiler: İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi, Genişletilmiş 6. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• TURFAN, M. N. (2013). Jön Türklerin Yükselişi: Siyaset, Askerler ve Osmanlı’nın Çöküşü, 1. Baskı, Ekim, Alfa Yayıncılık, İstanbul.
• TURHAN, M. (2000). Siyasal Elitler, 2. Baskı, Ekim, Gündoğan Yayınları, Ankara.
• TÜRE, İ. (2010). “İttihat ve Terakki Fırkası”, s. 31-56, (Ed.) UZUN, T., İttihat ve Terakki’den Günümüze Siyasal Partiler, Orion Yayınları, Ankara.
• UZUN, T. (2010). İttihat ve Terakki’den Günümüze Siyasal Partiler, Orion Yayınları, Ankara.
• ÜNÜVAR, K. (2001). “İttihatçılıktan Kemalizme İhya’dan İnşa’ya”, s. 129-142, (Ed.) BORA, T. ve GÜLTEKİNGİL, M., Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce Cilt 1, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• YAZICI, N. (2002). Osmanlıcılık Fikri ve Genç Osmanlılar Cemiyeti, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• YÜCEL, M. S. (2006). Türkiye’nin Siyasal Partileri, 1. Baskı, Şubat, Alfa Yayınevi, İstanbul.
• ZÜRCHER, E. J. (2003). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Siyasal Muhalefet Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (1924-1925), (Çev.) GÜVEN, G. Ç., 1. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• ZÜRCHER, E. J. (2010). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (Çev.) SANER, Y., 25. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.