19. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA OSMANLI ÇOCUK BESLENMESİNDE YAYGIN BİR GELENEK: SÜTANNELİK YA DA SÜTNİNELİK

Yıl 2020, Sayı: 37, 1 - 25, 31.08.2020

Gül Hanım Cengiz

Öz

Çalışmada Osmanlı çocuk bakımı ve
beslenmesinde oldukça önemli bir role sahip olup, 19 yüzyılın ikinci yarısında
yaygın bir şekilde sürdürülen sütannelik ve sütninelik geleneği ele alınmıştır.
Bebeğe süt vermesi için ücretle tutulan kimselerden sütnine olarak
adlandırılanlar iki üç çocuk büyütmüş tecrübeli kadınlardan oluşmuştur.
Genellikle fakir olup muhtaç durumda olan kadınlar sütanneliğe ve sütnineliğe
başvurmuşlardır. Bu durumda çoğu zaman kendi çocuklarını riske atıp
hastalanmalarına hatta ölümlerine sebep olabilmişlerdir. Kimsesiz çocukları
sahiplenen devlet onlara maaşlı sütnine ya da sütanne temin etmiştir. Kolcu
kadınlar, hamam ustaları vasıtasıyla bulunabilen sütanne ve sütnineler 19.
yüzyılın sonlarında “Hizmetkâran kethüdalığı” ile de temin edilebilmiştir. Söz
konusu yüzyıl aslında bebek beslenmesinde önemli bir yol katedildiği hayvan
sütü ve pek çok gıdanın biberonlar ile bebeğe verilebildiği bir dönemdir.
Özellikle 19. yüzyılın sonları 20. yüzyıl başları sütnine ve sütanne temin
etmenin de güç olduğu bir dönemdir. Bu açıdan anne sütünün hâlâ önemsenmesi ve
sütninelik ya da sütanneliğin gündemde tutulması dikkate değerdir. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Çocuk, Sütannelik, Sütninelik, Beslenme

A COMMON TRADITION IN OTTOMAN CHILD NUTRITION IN THE SECOND HALF OF THE 19TH CENTURY: WET NURSING OR EXPERIENCED WET NURSING

Öz

In this study the tradition of wet nursing and
experienced wet nursing that had a very important role in Ottoman child care
and nutrition was discussed which was widely continued in the second half of
the 19th century. Experienced wet nurses who were paid to give
milk to the baby were old hand women who raised two or three children. Women
who were generally poor and in need prefered to become wet nursing and
experienced wet nursing. In this case, they had often risked their own
children, causing them to become ill or even die. The state that protected
abandoned children by providing them salaried wet nurse or experienced wet
nurse. Wet nurses and experienced wet nurses who could be found through female
guards and hammam employee also were being provided by “Hizmetkâran kethüdalığı”
at the end of the 19th century.In this century, an important distance had been
covered in baby feeding; animal milk and many food could be given to the baby
with feeding bottles. Especially in the late19th century in the beginning of the
20th century, it was difficult to find wet nurses and experinenced wet nurses.
In this respect, it is noteworthy that breastmilk was still considered
importance and wet nursery or experienced wet nursery was on the agenda.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Child, Wet Nursing, , Experienced Wet Nursing, Nutrition

Kaynakça

• KAYNAKÇA A- Arşiv Kaynakları -Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) İstanbul BOA., Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.)35/2581. BOA., Dahiliye Mektubî Kalemi (DH.MKT.) 473/53, 1573/83, 1799/103, 1772/47, 1802/111, 1825/78, 2529/48. BOA., İrâdeler Maliye (İ.ML.)50/46, 46/79. BOA., İrâdeler Taltifat (İ.TAL.)246/70. BOA., Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri (MVL.)1054/45. BOA., Şûra-yı Devlet (ŞD.)2356/29, 2015/25. BOA., Teftişat-ı Rumeli Evrakı (Rumeli Müfettişliği) Kosova Evrakı (TFR.I.KV.) 12/1116. BOA., Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal ve Jurnaller (Y.PRK.AZJ.) 7/81. BOA., Yıldız Meşihat Dairesi Maruzatı (Y.PRK.MŞ.)8/92. BOA.,Yıldız Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahriratı (Y.PRK.UM.)54/126. B- Çocuk Dergileri Çocuk Bahçesi Çocuklara Rehber Maarif C- Telif Eserler Abdülaziz Bey(1995). Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, Cilt 1, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. Acıduman, A.(2014). "El-Kânûn fî’t-Tıbb’ın Türkçe çevirisi Tahbîzü’l-Mathûn’da çocuk sağlığı ve hastalıkları üzerine Tokatlı Mustafa Efendi’nin katkıları", Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 57, s.225-239. Adıvar, H. E.(2011). Mor Salkımlı Ev,Can Sanat Yayınları, İstanbul. Ahmed Midhat(1317). Peder Olmak Sanatı, İstanbul. Ahmet Rasim(1927). Falaka, Hamid Matbaası, İstanbul. Akalın, B.Ö.(1936). Türk Çocuğu Yaşamalıdır, Ahmed İhsan Basımevi, İstanbul. Alper, Ö. M.(1999). "İbn Sînâ", TDV İslâm Ansiklopedisi,Cilt 20, İstanbul, s.353-358. Araz, Y.(2013). 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıl Başlarına Osmanlı Toplumunda Çocuk Olmak, Kitap Yayınevi, İstanbul. Besim Ömer(1319). Dârü'l-aceze Irzahanesi, Ahmed İhsan ve Şürekası, İstanbul. Besim Ömer(1320a). Çocuk Büyütmek, Ahmed İhsan Matbaası, İstanbul. Besim Ömer(1320b). Doğururken ve Doğurduktan Sonra, Ahmed İhsan Matbaası, İstanbul. Cengiz, G. H.(2019). II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı Sosyal Politikalarında Çocuk, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta. Devellioğlu, F.(2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara. Engin, G.(2007). İslam Hukuku Açısından Çocuğun Bakımı ve Yetiştirilmesinde Kadının Hak ve Sorumlulukları, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana. Erbay, C.(t.y.). İslam Hukukunda Küçüklerin Himayesi, Göytürk Yayınları. Eroğlu, H.(2003). "Muzafferüddin Kökbörü (1156-1232) Yetimlere süt anneler tayin eden devlet adamı", Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, Sayı 1, Cilt 46, s.80-82. Heywood, C.(2003). Baba Bana Top At! Batı'da Çocukluğun Tarihi, Kitap Yayınevi, İstanbul. Hot, İ.&Başağaoğlu, İ.(2014). "Tarihte Sütannelik Geleneği", Türkiye Klinikleri, 22(2), s. 68-74. Kalaycıoğulları, S.(2016). "Roma Yazınında Emzirme: Anne Sütünün Bebeğin Bedensel ve Zihinsel Gelişimine Etkisi", DTCF Dergisi, 56.2, s.319-331. Karay, R. H.(2002). Üç Nesil Üç Hayat, İnkılap Kitabevi, İstanbul. Kaşıkçı, O.(1997). İslâm-Osmanlı Hukukunda Mecelle, İstanbul. Kaşıkçı, O.(2006). Eski Hukukumuzda Süt Emzirme Akdi, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt X, S. 1-2, s.17-54. Kaşıkçı, O.(2007). "Radâ", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 34, İstanbul, s.384-386. Kaya, M.(2007). "Râzî, Ebû Bekir", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 34, İstanbul, s.479-485. Kaya, U.(2012). "Osmanlı'da Aile Bireylerinin Görevleri ve Sorumlulukları", Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 2, Cilt XVI, s.477-513. Kur’an-ı Kerîm Açıklamalı Meâli(2010). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara. Lewis, R.(2009). Osmanlıda Gündelik Yaşam, İlksan Matbaacılık, Ankara. Lings, M.(2005). Hz. Muhammed'in Hayatı, İnsan Yayınları, İstanbul. Mantran, R.(1991). XVI. ve XVII. Yüzyılda İstanbul'da Gündelik Hayat, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Eren Yayıncılık, İstanbul. Meriç, N.(2000). Osmanlı'da Gündelik Hayatın Değişimi âdâb-ı muâşeret, Kaknüs Yayınları, İstanbul. Okay, O.(1991). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. Olivier(1977). Türkiye Seyahatnamesi, 1790 yıllarında Türkiye ve İstanbul, Çev: Oğuz Gökmen, Ankara. Pakalın, M. Z.(1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt I-II, MEB Yayınları, İstanbul. Sezer, S.&Özyalçıner, A.(2005). Bir Zamanların İstanbulu, İnkılâp Kitabevi, İstanbul. Şafak, O. N.(2006-2009), "İlk Dönem (14. ve 15. Yüzyıl) Türkçe Tıp Yazmalarında Çocuk Sağlığı Hastalıkları ve Tedavileri", Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, Cilt 12-15, İstanbul, s.227-313. Şahin L.&Yıldırım K.(2012). "Tarihsel Bir Perspektiften Türkiye'de İşe Yerleştirme Faaliyetleri", Kamu-İş Dergisi, Cilt 12, Sayı 2, 1-35. Tevrat(1997). Ohan Matbaacılık, İstanbul. Tolunay, O.(2014)."Türk Tıp Tarihinde Emzirme", Lokman Hekim Journal, 4(3), s.6-10. Tör, A. S.(2008). Nevhîz'in Günlüğü, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Tunç, S.(2018). "Kadınlar Dünyası Dergisinde Kadın ve Çocuk", Kent Akademisi, Cilt 11, Sayı 1, s.186-199. Uluçay, Ç.(2001). Harem II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Yaman, A.(2002). "İslam Hukukuna Özgü Bir Kurum Süt Akrabalığı", Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 13, Konya, s. 55-67. Yardım, M. N.(2010). Edebiyatçılarımızın Çocukluk Hatıraları, Nesil Yayınları, İstanbul. Yıldırım, N.(1996). İstanbul Darülaceze Müessesesi Tarihi, Darülaceze Vakfı Yayınları, İstanbul. Yurdakök, M.(1984). Türk Çocuk Hekimliği Tarihi, Öztürk Matbaası, Ankara.