DAĞLI EŞKIYASIYLA MÜCADELEDE AYANLARIN ROLÜNE BİR ÖRNEK: EDİRNE AYANI EYYUB AĞA (1796)

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 26, 201 - 216, 29.12.2023

Eyyub Şimşek

Öz

Bu çalışma, Edirne Şer’iye Sicilinden yola çıkarak 1796 yılında Rumeli’de eşkıyaya karşı girişilen büyük operasyon esnasında vilayet merkezi konumundaki Edirne’nin ayanı Eyyub Ağa’nın bir aylık masraf kalemini ele alıp, onun bu esnada oynadığı önemli role odaklanır. Eyyub Ağa, gündelik hayatında sadece askerî değil, sivil işlerle de meşgul olmak zorundaydı; ama bu onu eşkıya ile başa çıkmada Rumeli valisinin koordinasyonunda kritik bir konumda yer almasını engellememişti. Bu çalışmada Onun üstlendiği bu rol üzerinden de Osmanlı Devleti’nin o dönemde benimsediği adem-i merkeziyetçi yönetim anlayışını, İstanbul’un pratik ve pragmatik şekilde kullanma çabasına da değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Ayan, Eyyub Ağa, Masraf

AN EXAMPLE OF THE ROLE OF AYANS IN THE STRUGGLE AGAINST THE MOUNTAIN BANDITS: EYYUB AĞA THE AYAN OF EDİRNE (1796)

Öz

This study focuses on the monthly statement of expenditure of Eyyub Ağa, who played a significant role as an ayan of Edirne during military operations against Rumelian bandits. The document that indicate his statement of expenditure is found in Edirne Sharia Court Record numbered 250. His position as an ayan required him to engage not only with military affairs but also with civil affairs. Despite his busy agenda, Eyyub Ağa was one of the key figures in the military operations carried out by Mehmet Hakkı Pasha, the governor of Rumelia. In this study, we would like to emphasize that the Ottoman Empire made more efforts than expected from itself to control provincial organization in spite of a decentralized administrative system that was adopted for nearly a century in the whole corpus of the empire.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Ayan, Eyyub Ağa, Statement of Expenditure

Kaynakça

• a.Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• a.1. Defterler
• Edirne Şer’iyye Sicilleri (MŞH.ŞSC.d EŞS) No: 250.
• Kamil Kepeci Defterler (KK.d) No: 12.
• a.2. Perakende Evrak
• Ali Emiri-Sultan Selim III (AE.SSLM.III) 394-22793 (11 S 1206/10 Ekim 1791); 177-10582 (23 Z 1208/22 Haziran 1794); 246-12329 (Evâhir-i Ş 1208/1 Nisan 1794); 247-13355 (25 L 1211/23 Nisan 1797). 136-8249 (13 N 1210/22 Mart 1796). 50-2953 (22 Z 1211/16 Haziran 1797); 50-2947 (18 ? 1211).
• Cevdet-Askeriye (C.AS) 461-19254 (27 Ra 1211/30 Eylül 1796) 241-10159 (23 B 1210/2 Şubat 1796); 108-4868 (17 B 1210/27 Ocak 1796); 241-10171 (17 B 1210/27 Ocak 1796).
• Cevdet-Dâhiliye (C.DH) 198-9857 (20 C 1210/31 Aralık 1795). 284-14161 (Gurre-i Ca 1210/13 Kasım 1795). 25-1203 (15 B 1210/25 Ocak 1796).
• Cevdet-Maliye (C.ML) 42-1942 (11 S 1211/16 Ağustos 1796); 55-2534 (1 Z 1210/7 Haziran 1796); 69-3153 (17 Za 1210/17 Mayıs 1796); 203-8383 (13 M 1211/19 Temmuz 1796); 341-14023 (23 N 1207/6 Mart 1793). Hatt-ı Hümayun (HAT) 52-2455 (Tarihsiz).
• b.Kaynak Eserler
• Câbî Ömer Efendi, (2003). Câbî Târihi (Târîh-i Sultân Selîm-i Sâlis ve Mahmûd-ı Sânî) Tahlîl ve Tenkidli Metin, I, (Haz. Mehmet Ali Beyhan), TTK: Ankara. c.Araştırma Eserleri
• Açık, T. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nun On Yedinci Yüzyıldaki “Alacakaranlığından” Bir Kesit: Trabzon Subaşılarının Yerelleşmesi, SUTAD, 40, 135-149.
• Adanır, F. (2016). Balkanlar ve Anadolu’da Yarı Özerk Taşra Güçleri, Türkiye Tarihi, Geç Osmanlı İmparatorluğu 1603-1839 (C. 3), (Ed. Suraiya Faroqhi), (Çev. Fethi Aytuna), İstanbul: Kitapyayınevi.
• Akdağ, M. (1950). Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluş ve İnkişafı Devrinde Türkiye’nin İktisadî Vaziyeti, Belleten, 14/55, 319-411.
• Bozkurt, F. (2011). Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddi Kültüründe Değişim (1785-1875 İstanbul Örneği), (Basılmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Çağman, E. (2010). III. Selim’e Sunulan Islahat Lâyihaları, İstanbul: Kitabevi.
• Erdoğan, M. K. (2001). II. Viyana Kuşatması, (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Ertekin, Işık (2015). Kili Kalesi (1767-1792), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Fidan, F. (2006). Osmanlı’da Zahire Mübaşiri Olmak: Ziştovili Hacı Örneği (1749-1755), DTCF, 56/2, 302-318.
• Genç, M. (2005). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ankara: Ötüken.
• Karakuş, S. E. (2018). Osmanlı İdaresinde Edirne (1789-1839), (Basılmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Karasu, H. (2021). 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ayanların Rolü, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Khoury, D. R. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda Merkez ile Taşradaki Güç Sahipleri Arasındaki İlişkiler: Bir Tarih Yazımı Çözümlemesi, Türkiye Tarihi, Geç Osmanlı İmparatorluğu 1603-1839 (C. 3), (Ed. Suraiya Faroqhi), (Çev. Fethi Aytuna), İstanbul: Kitapyayınevi.
• Ladurie, E.L.R. (2021). Kısa İklim Tarihi, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara: Doğubatı.
• Metin, N. (2021). İstanbul’a Göç (1703-1754), (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Öz, M. (2015). Kanun-ı Kadimin Peşinde Osmanlı’da Çözülme ve Gelenekçi Yorumcuları, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Özkaya, Y. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık, Ankara: TTK.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 2, İstanbul: MEB.
• Şakul, K. (2014). The Evolution of Ottoman Military Logistical Systems in the Later Eighteenth Century: The Rise of A New Class of Military Entrepreneur, War, Entrepreneurs, and the State in Europe and the Mediterranean, 1300-1800, Jeff Fynn-Paul (ed.), Leiden/Boston: Brill.
• Şimşek, E. (2023). Rumeli Valisi Mehmed Hakkı Paşa’nın Dağlı Eşkıyası Mehmed Sinab İle Mücadelesi (1796), Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, IX/1, 69-106.
• Taş, H. (2009). Osmanlı Diplomatikası ile İlgili Bir Kitap Vesilesiyle, Belleten, 71/262, 997-1027.
• Ünver, T. (1997). Trabzon, Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri, (Çev. Gül Çağalı Güven), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 45-73.
• Yiğit, A. (2012). Osmanlı Devleti’nin Payas ve Birecik Limanları Üzerinden Bağdat’a Askerî Malzeme Nakline Dair Ayıntab Şer’iyye Sicillerinden Bazı Belgeler, 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (10-15 Eylül 2007-Ankara) (38. ICANAS), Bildiri Kitabı, VII, 3397-3418.
• Yücel, Y. (1974). Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona (Adem-i Merkeziyet) Dair Genel Gözlemler, Belleten, 38/152, 657-708.