Filoloji Çalışmalarında Gastronominin İzleri: Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi Metinlerinde Yeme İçme

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 294 - 304, 30.06.2021

Zeliha Tuğuz

https://doi.org/10.38015/sbyy.946849

Öz

İnsanın en temel ihtiyacı olan yeme içmeyi merkez alan gastronomi; kısaca mutfak gelenek ve göreneklerini içerecek biçimde yiyecek hazırlama, sunma ve yemenin bilimidir. Özellikle son yıllarda büyük ilgi gören gastronomi; kimya, fizik, biyoloji, psikoloji, sosyoloji, tarih, filoloji, antropoloji, ekonomi, pazarlama, yönetim, işletmecilik gibi fen ve sosyal bilimlerden yararlanan geniş kapsamlı bir disiplindir.
Evrensel bir bakış açısına sahip ancak ulusal kaynaklardan, köklerden beslenen gastronominin yiyecek üretimi, yiyeceklerin üretildiği araçlar, yiyeceklerin depolanması, taşınması, işlenmesi pişirilmesi, yemeklerin usulü, lezzeti, yemekler hazırlanırken kullanılan özel eşyalar, yiyeceklerin kimyası, sindirimi, fizyolojik etkileri, yiyeceklerin toplumdaki gücü ifade etmesi ve statüyü belirlemesi, yiyeceklerin dini, sosyal, toplumsal ve kültürel yönü, yiyeceklerin halk hekimliğiyle, büyücülükle ve törenlerle olan ilişkisi gibi konularına katkı sağlayacak verileri Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi metinlerinde tespit etmek mümkündür.
Araştırmanın örneklemi olarak seçilen Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi metinleri, 1521-1699 yılları arasında, Karadeniz’in kuzeyinde, Ermeni harfleri kullanılarak din, tarih, hukuk, edebiyat, dil, kimya gibi birçok farklı konuda Kıpçak Türkçesi ile yazılmış yaklaşık 30 bin sayfadan oluşan metinleri kapsamaktadır. Yöntem olarak tarama modeli kullanılan çalışmada Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi metinleri incelenmiş; gastronomi ile ilgili bulgular, yorum ve tartışmada paylaşılmıştır.
Toplumların dünya görüşleri, hayat felsefeleri, dini normları, sosyal kaideleri yeme içme alışkanlıkları üzerinden takip edilebildiğinden Türk toplumunun yeme içme yaşantılarını ve bu yaşantıların değişim ve gelişimini ortaya koyan çalışmalar gastronomi ile ilgili yapılan ve yapılacak çalışmalara güç katacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi metinlerinde yeme içme, Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi, filoloji-gastronomi ilişkisi.

Traces of Gastronomy in Philology Studies: Eating and Drinking in Kipchak Turkish Texts in Armenian Letter

Öz

Gastronomy focuses on eating and drinking, which is the most basic need of human beings, in short, it is the science of preparing, serving and eating food in a way that includes culinary customs and traditions. Especially in recent years, gastronomy has attracted great attention. It is a comprehensive discipline that makes use of science and social sciences such as chemistry, physics, biology, psychology, sociology, history, philology, anthropology, economics, marketing, management and business administration.
Gastronomy has a universal perspective but draws strength from national sources. It is possible to identify data that will contribute to issues such as food production, the storage, transportation, processing and cooking of food, the method of food, its taste, the special items used, the chemistry of food, its digestion, its physiological effects, the determination of the power and status of food in society, the religious, social, social and cultural aspect of food Data that will contribute to issues such as its relationship with folk medicine, witchcraft and ceremonies in the texts of Kipchak Turkish with Armenian Letters.
The texts in Kipchak Turkish with Armenian Letters, chosen as the sample of the research, include approximately 30 thousand pages, written in Kipchak Turkish between 1521 and 1699, on many different topics such as religion, history, law, literature, language, chemistry, using Armenian letters, in the north of the Black Sea. The scanning model was used as the method and Kipchak Turkish texts with Armenian letters were examined, the findings related to gastronomy were shared in the comments and discussion.
Since the worldviews, the philosophy of life, religious norms and social rules of the societies can be followed through their eating and drinking habits, studies that reveal the eating and drinking experiences of the Turkish society and the change and development of these experiences will add strength to the studies on gastronomy.

Anahtar Kelimeler

Eating and drinking in Kipchak Turkish texts with Armenian letters, Kipchak Turkish with Armenian letters, philology-gastronomy relationship.

Kaynakça

• Beşirli, H. (2010). Yemek, kültür ve kimlik. Millî Folklor, C.11, (87), s.159-169.
• Çetin, A. (2006). “Memluk devletinde yemek kültürüne genel bir bakış”. Milli Folklor. Geleneksel Yayıncılık Yıl 18. sayı.72. s-107-117.
• Garkavets, A. & Hurşudyan, E. (2001). Armenian-Qypchaq psalter written by Deakon Lussig from Lviv 1575/ 1580, Almaty
• Garkavets, A. (2002). Kıpçakskoe pismennoe nasledie ı, katalog i teksti pamyatnikov Armyanskim pismom, Almaty.
• Garkavets, A. (2007). Kıpçakskoe pismennoe nasledie ıı, pamyatniki duhovnoy kulturi Karaimov, Kumanov- Polovtsev i Armyano-Kıpçakov, Almaty.
• Garkavets, A. (2010). Kıpçakskoe pismennoe nasledie ııı, Kıpçakskiy Slovar po Armyanopismennım pamyatnikam XVI-XVII Vekov, Almaty.
• Güneş, G., Ülker, H. İ.& Karakoç, G. (2008). “Sürdürülebilir turizmde yöresel yemek kültürünün önemi”, 2. Ulusal Gastronomi Sempozyumu, 10-11 Nisan 2008, Akdeniz Üniversitesi Alanya İşletme Fakültesi, Antalya.
• Keskin, E. Örgün, E & Akbulut B.A. (2017). “Gastronomi kavramının kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla analizi”, Journal of Tourism Gastronomy Studies, s. 255-267.
• McIntosh, A. (1996). Sociologies of food and nutrition, New York: Plenum Press.
• Ögel, B. (1982), “Türk mutfağının gelişmesi ve Türk tarihi gelenekleri”, Türk Mutfağı Sempozyumu Bildiriler., Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, s.15-18.
• Öztek, U. (2019). Selim İleri’nin eserlerinde yeme içme kültürü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Ankara.
• Samsakçı, M.(2007). “Türk kültür ve edebiyatında tuz ve tuz-ekmek hakkı”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, s.181-199.
• Scarpato, R. (2002). “Gastronomy studies in search of hospitality”. Journal of Hospitality and Tourism Management, 9(2), 1-12.
• Seyitoğlu, F. & Çalışkan O. (2018). “Akademik disiplin olarak gastronomi: kavramsal bir çalışma”. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 15 (3), 523-537. DOI:10.
• Talas, M. (2005). “Tarihi süreçte Türk beslenme kültürü ve Mehmet Eröz’e göre Türk yemekleri, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(18): 273-283.
• Tezcan, M. (2000). Türk yemek antropolojisi. Ankara: T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları.