Düz Dokumalarda Nazar İnancı ve Göz Motifi

Yıl 2012, Cilt: 5 Sayı: 10, 103 - 121, 04.01.2013

Sema Etikan , Hande Kılıçarslan

Öz

Kilim dokumalar, Anadolu insanının doğum, ölüm, ayrılık, kavuşma, evlenme, doğal afetler gibi günlük yaşantısında yer alan olayları ve bu olaylarla ilgili oluşturduğu inançlarını aktarmanın bir aracı olmuştur. Yaşantısındaki her olayı ve inancını simgeleştiren dokumacı bunu dokumasına yansıtarak kendini ifade etmenin yolunu bulmuştur. Anadolu'da önemli yeri olan inançlardan birisi de nazar inancıdır. Bir kimsenin kin, nefret ya da kıskançlık dolu bakışından doğan kötü sonuçların hepsine birden halk arasında 'nazar değmek' adı verilmektedir. Yaşanan felaketlerin, başa gelen kötü olayların açıkça sebebi olarak görülen nazarın güzel ve iyi olan her şeye değeceği düşünülmektedir. Bu nedenle nazardan korunmak için nazarlık adı verilen birçok nesne geliştirilmiş, dokumalarda da bu amaçla pıtrak, muska, çengel vb. gibi simgeler kullanılmıştır. Bu simgelerden en önemlisi de “göz” dür. İnanışa göre, nazara yani göz değmeye karşı korunmanın en kolay şekli “göz”dür. Kötü gözün zararlı etkisini yine ancak göz önlemektedir. Göz motifi dokumalarda çoğunlukla üçgen, kare ya da beşgen gibi geometrik şekillerde yer almıştır.
Anahtar Kelimeler: düz dokumalar, motif, inanç, göz, nazar.

ABSTRACT
Rug weaving has been a tool of passing on events of Anatolian People's daily life such as birth, death, separation, reunion, marriage and natural disasters. The weavers, who symbolize all of the events of their life, have found a way to express themselves by reflecting them on their weave. One of the beliefs, which take important places in Anatolia is the evil eye belief. Bad consequences rising from the looks of somebody full of grudge, hate, jealousy is called misfortune from evil eye. Evil eye, which is seen as the primary cause of misfortunes is thought to affect everything that is beautiful and good. Therefore as protection from the evil eye, an object called the evil eye bead has been developed, and in weavings, symbols such as amulets, charms, hooks etc. are used in this purpose. The most important of these symbols is the “eye”. According to the belief, the easiest way to protect against the evil eye,
In other words the misfortune from the eye is the “eye”. Only the eye prevents the harmful effects of the eye. The eye motif has taken place in weaves mostly in geometric forms, such as square, triangle or pentagon.
Keywords: flat weavings, motif, faith, eye, evil eye.

Anahtar Kelimeler

düz dokumalar, motif, inanç, göz, nazar

Kaynakça

• AKPINARLI, F., (1987). Ankara İlinde Nazar ve Nazarlıklar, T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal
• Bilimler Enstitüsü, El Sanatları Eğitimi Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. AKPINARLI, F., (1996). “Anadolu’da Nazar ve Nazarlıklar”, I. Türk Halk Kültürü Araştırma
• Sonuçları Sempozyumu Bildirileri, I. Cilt. 22-23 Aralık 1994, Kültür Bakanlığı Yayınları:1799, Ankara.
• ARTUN, E., (2011). Türk Halkbilimi, Karahan Yayınları, Adana.
• ÇIBLAK, N., (2004). Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı Ve Bunlara Bağlı Uygulamalar,
• Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR). DENİZ, B., (1998). Ayvacık (Çanakkale) Yöresi Düz Dokuma Yaygıları, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara.
• DENİZ, B., (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Atatürk Kültür Merkezi
• Başkanlığı Yayınları, Ankara. ERBEK, G., (1995a). Anatolian Kilims 1, Republic of Turkey Ministry of Culture, Dösim, Dumat Ofset, Ankara.
• ERBEK, G., (1995b). Anatolian Kilims 2, Republic of Turkey Ministry of Culture, Dösim, Dumat Ofset, Ankara.
• ERBEK, M., (2002). Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri, Dumat Ofset LTD., Ankara.
• ERGEN, B., (2010). Yozgat Yöresi Kilim, Cicim Ve Zili Örneklerinin Renk, Motif Ve Kompozisyon Özellikleri., T.C. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, El Sanatları Eğitimi
• Ana Bilim Dalı, Dekoratif Sanatlar Eğitimi Bilim Dalı,Yüksek Lisans Tezi, Ankara. ERTEM, B. F., (2009). Dokumalarda ve Takılarda Görülen Nazar Motifleri, T.C. Gazi
• Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı Geleneksel Türk El Sanatları Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. ERTEN, B., (1989). Karatepe Kilim Dokumaları, T.C. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler
• Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. ETİKAN, S., (2005). “Seydiler Kilimlerinin Motifleri ve Anlattıkları”, Motif Halk Oyunları Eğitim ve Öğretim Vakfı Dergisi, İstanbul.
• EYÜPOĞLU, İ. Z., (2007). Anadolu İnançları, Derin Yayınları:29, İstanbul.
• GÖKBUKET, M., (1979). Anadoluda Göz ve Nazar İnançları, Türkiyemiz sayı:29, yıl-10, Apa
• Ofset Basımevi, İstanbul. HULL, A. and LUCZYC-W, J., (1993). Kilim, Thames&Hudson Ltd., London.
• KALAFAT, Y., (2008). “Halk İnançlarından El Sanatlarına”, Gazi Üniversitesi I. Ulusal El
• Sanatları Sempozyum Bildirileri, 24-26 Nisan, Ankara. KARAHAN, R. ve TAŞ, E., (2006). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Türk El Sanatları Uygulama ve Araştırma Merkezi Kilim Katoloğu II, Van.
• KARAHAN, R., (2007). Dünden Bugüne Hakkâri Kilimleri, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ÖLÇER, N., (1988). Türk ve İslâm Eserleri Müzesi Kilimler, Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti., İstanbul.
• ÖLMEZ, Filiz, N., (2012). Ölüm Olgusunun Türk Dokumalarına Yansıması, Defin. Editör:
• Emine Gürsoy NASKALİ, Tarihçi Kitabevi. ÖLMEZ, N. F. ve DONAT, A., (2006). Unutulmaya Yüztutan El Sanatlarımızdan Denizli
• Uzunpınar Düz Dokumaları, VII. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, 27 Haziran-1 Temmuz, Gaziantep. ÖLMEZ, N. F., (2011). Saçıkara Yörüklerinde Yaşayan Dokumalar, Süleyman Demirel
• Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi ART-E Mayıs, Sayı: 07, Isparta. ÖNDER, M., (1998). Antika ve Eski Eserler Kılavuzu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları No: , Ankara.
• ÖRNEK, V. S., (1977). Türk Halk Bilimi, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara.
• ÖZBAYIR, N. Ş., (2010). Mersin İli ve Merkez Köylerinde Kirkitli Düz Dokuma Geleneği, T.C.
• Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Geleneksel Türk El Sanatları Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. ŞAHHÜSEYİNOĞLU, N., (2000). Anadolu Halk Kültüründe İnanç Motifleri, Ayyıldız Yayınları, Ankara.
• TEKİN, E., (1997). Hakkari Kilim Dokumacılığı Üzerine Bir Araştırma, T.C. Gazi Üniversitesi,
• Sosyal Bilimler Enstitüsü, El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara. YILDIRIM, L., (2006). “Geleneksel Sanattan Günümüz Tekstil Sanatına Sembolizm Olgusunun
• Değişimi”, Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu, 16-17 Kasım, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk El Sanatları Bölümü, Cilt: 1, İzmir. YILMAZ, N. A., (1997). “19. yy. Ortadoğu Dokumalarında Günlük Yaşamın İkonografisi”.
• Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi “Anadolu Sanat” Süreli Sanat ve Kültür Dergisi, Sayı:7, Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1006, Anadolu Üniversitesi Matbaası, Eskişehir.