Öz
Fethiye which taken the attention with its natural beauty, historical and touristic importance is also well-‐known county of Mugla Province in the field of handicrafts. In the area flat-‐weaving comes first between affordable handicrafts. The aim of this study is to examine supplies used weaving of yellow prayer rug woven in Fethiye region, mainly weaving processing, weaving techniques, colors, motifs and pattern properties through available examples. For this purpose, villages and towns still made the sili weaving have been identified. It was determined that yellow prayer rug have been still woven including particularly the center of Fethiye, resort of Seki, Kayadibi, Arsa and Atlıdere villages. Yellow prayer rug is woven in this area both for everyday use and for dowry. Yellow prayer rug is woven with the technique of cross sili. Colors often used in these weavings are especially yellow and shades of yellow and red, blue, orange, green, black and white. Cingilli, cage, frog (hands on hips) and yoz pıtrak are some of the motifs used in these weavings. Key Words: Flat weaving, sili, prayer rug, Fethiye, Muğla. Doç. Dr., Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümü, Doğu Kampüsü, Merkezi Derslikler, Çünür-‐Isparta, e-‐mail: semaetikan@mynet.com Doç. Dr., Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümü, Doğu Kampüsü, Merkezi Derslikler, Çünür-‐Isparta, e-‐mail: fnozan@hotmail.com 1. GİRİŞ Muğla İline bağlı olan Fethiye ilçesi doğa güzellikleri, zenginlikleri, tarihi ve turistik önemiyle dikkati çeken bir yöredir. Yüzölçümü 2686,411 km olan ilçe Muğla ilinin güneydoğusunda, Teke yarımadasının batı kesiminde, Akdeniz bölgesi ile Ege bölgesini ayıran hattın Akdeniz bölgesi içinde kalan tipik bir kıyı kentidir. Fethiye, doğusunda Antalya’nın Korkuteli, Elmalı ve Kaş ilçeleri, güney ve güneybatısında Eşen Çayı’nın Akdeniz’e döküldüğü Çayağzı ve Akdeniz, batısında Köyceğiz, Kapıdağ Yarımadası ve Dalaman İlçesi, kuzeyinde Burdur’un Gölhisar ve Denizli’nin Çameli İlçeleriyle çevrilidir (Anonim 1983:5917, Anonim 1990a:1702, Anonim 1990b:1242, Anonim 1991:362). Geçmişte Karya -‐ Likya sınırında bir kıyı kenti olan Fethiye’nin o devrilerdeki ismi Telmessosdur. Bugünkü Fethiye yakınlarında Telmesso’un yıkıntılarına rastlanmıştır. MÖ sırayla Persler, Likyalılar ve Karya’nın egemenliğine giren Telmessos, MÖ 333’de Büyük İskender’in, ardından Selevkos’un üstünlüğünü tanımıştır. MÖ III. Yüzyılın yarısından sonra Mısırlı Lagos Hanedanı’ının, MÖ 188’den sonra Bergama’nın yönetimine girmiş, Bergama Krallığının çöküşüyle bağımsızlığını ilan Telmessos Kahinler Kenti olmakla ünlenmiştir. Roma İmparatorluğu’nun işgaline uğramış ve kentin adı bu dönemde “uzak diyar” anlamına gelen Meğri (Makri) ismiyle anılmıştır. 1284’de Menteşeoğulları’nın eline geçen Meğri 1424’de Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı döneminde halk arasında Beş kaza diye anılan Meğri (Makri); 1874 yılında Aydın Vilayeti Menteşe Sancağına bağlı bir kaza olmuştur. Cumhuriyetin kurulmasıyla beraber Muğla İline bağlanan ilçenin ismi 1934 yılında; 1913 de Şam’dan havalanarak bir süre sonra Teberiye yakınlarında uçağı düşürülerek şehit olan ilk pilotlarımızdan Fethi Bey’in ismi anısına Fethiye olarak değiştirilmiştir (Anonim 1983:5881, Anonim 1990b:1242). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt sistemine göre; Fethiye Merkez nüfusu 84.053, İlçeye bağlı 12 Belde ve 72 Köy nüfusu 111.366 olmak üzere toplam 195.419 kişidir. Nüfus yoğunluğu kilometre kareye 72 kişidir (Fethiye Kaymakamlığı kayıtları esas alınmıştır). İlçede tarımsal üretin önemlidir. Köylerde 1980’li yıllarda kilim, zili gibi düz dokumacılık, destar ve ipekli dokumacılık yaygın bir ekonomik uğraş olmuştur. Muğla ilinde XVII. Yüzyılda başlayan dokumacılık, bakırcılık saraçlık gibi el sanatları, ilin tüm yörelerinde yaygındır. Başlangıçta halkın kendi gereksinimlerini karşılamak üzere uğraştıkları bu el sanatları XIX. Yüz yıldan başlayarak bir geçim kaynağı haline dönüşmüştür (Anonim 1983:5917, 5939). Bu el sanatlarından Fethiye’de düz dokumacılık ve Milas’da halıcılık günümüze kadar gelmiştir. Namazlağı, üstünde namaz kılınan kilim, post gibi yaygılardan yapılmış seccade, olarak tanımlanmaktadır. Yörede halk ağzında namazlaa veya namazlahi olarak anılmaktadır. (Anonim 2009:3237, 3238). Zili sözcüğü, farsça zilü’den gelmekte olup yer kaplaması, tüysüz oda keçesi anlamında kullanılan bir sözcüktür. Küçüğüne zilüçe veya zilice denilmektedir (Oğuz 2004: 340). Fethiye yöresi düz dokumalardan kilim, cicim ve zilileriyle ünlüdür. Fethiye’de zili dokumacılığı ile uğraşılan köy ve beldeler, ana geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olan Yörük yerleşimleridir. Zili dokumalardan sarı namazlağı Merkez ilçe, Seki beldesi, Kayadibi, Arsa ve Atlıdere köylerinde dokunmaktadır. Bu çalışmanın amacı Fethiye yöresi zili dokumalarından sarı namazlağının dokunmasında kullanılan araç-‐gereçler, aşamalı olarak dokuma işlemleri, dokuma tekniği, renk, motif ve desen özelliklerinin mevcut örnekler üzerinden incelenmesi ve Fethiye yöresi düz dokumaları arsındaki yerini almasına katkı sağlanmasıdır. Bu amaçla yörede mevcut sarı namazlağı dokumaları içerisinden desen itibarıyla farklı özellik taşıyan dört örnek incelenmiştir. 2. DOKUMADA KULLANILAN ARAÇ-‐GEREÇLER Yörede düz dokumacılıkta kullanılan araçlar; ıstar tezgâh ve kirkittir. Fethiye ilçesinde ahşap dikey tezgâhlar kullanılmakta ve yörede tezgâha kilim ağacı adı verilmektedir. Kilim ağacını meydana getiren parçalar; çözgülerin sarıldığı ok adı verilen alt ve üst leventler, çözgülerin alt ve üst kısma ayrılmasını sağlayan gücü sopası (gücü demiri), çözgülerin arasına yerleştirilen varan gelen, gücüye sarılan çapraz çözgü tellerinin bir hizada durmasını sağlayan gücü ağacı ve yan ağaç ya da dik ağaç denilen iki yan ahşap direktir. Bu tezgâhlar sarma tip dokuma tezgâhlarıdır. Bir diğer araç olan kirkit; dokuma sırasında çözgülerin arasından, dokumanın enine geçirilen atkıları döverek sıkıştırmaya yarayan demirden yapılmış dişli bir alettir. Fethiye’de
Anahtar Kelimeler
Öz
Öz
Doğal güzellikleri, tarihi ve turistik önemiyle dikkati çeken Fethiye aynı zamanda Muğla İlinin el sanatları alanında tanınmış bir ilçesidir. Yörede uğraşılan el sanatları arasında düz dokumacılık başta gelmektedir. Bu çalışmanın amacı, Fethiye yöresinde dokunan sarı namazlağının dokunmasında kullanılan araç - gereçler, başlıca dokuma işlemleri, dokuma tekniği, renk, motif ve desen özelliklerinin mevcut örnekler üzerinden incelenmesidir. Bu amaçla halen zili dokumacılığı yapılan köy ve beldeler belirlenmiştir. Başta Fethiye merkez olmak üzere, Seki beldesi, Kayadibi, Arsa ve Atlıdere köylerinde sarı namazlağının, halen dokunduğu tespit edilmiştir. Sarı namazlağı bu yörelerde hem günlük kullanım için hem de çeyizler için dokunmaktadır. Sarı namazlağı çapraz zili tekniği ile dokunmaktadır. Bu dokumalarda sıklıkla kullanılan renkler, başta sarı ve tonları olmak üzere, kırmızı, mavi, turuncu, yeşil, siyah ve beyazdır. Cingilli, kafes, kurbağacık (elibelinde) ve yoz pıtrak bu dokumada kullanılan motiflerden bazılarıdır.
Anahtar Kelimeler: Düz dokuma, zili, namazlağı, Fethiye, Muğla.
Abstract
Fethiye which taken the attention with its natural beauty, historical and touristic importance is also well-known county of Mugla Province in the field of handicrafts. In the area flat-weaving comes first between affordable handicrafts. The aim of this study is to examine supplies used weaving of yellow prayer rug woven in Fethiye region, mainly weaving processing, weaving techniques, colors, motifs and pattern properties through available examples. For this purpose, villages and towns still made the sili weaving have been identified. It was determined that yellow prayer rug have been still woven including particularly the center of Fethiye, resort of Seki, Kayadibi, Arsa and Atlıdere villages. Yellow prayer rug is woven in this area both for everyday use and for dowry. Yellow prayer rug is woven with the technique of cross sili. Colors often used in these weavings are especially yellow and shades of yellow and red, blue, orange, green, black and white. Cingilli, cage, frog (hands on hips) and yoz pıtrak are some of the motifs used in these weavings.
Key Words: Flat weaving, sili, prayer rug, Fethiye, Muğla.
Anahtar Kelimeler
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 18 Eylül 2014 |
| Gönderilme Tarihi | 18 Eylül 2014 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2014 Cilt: 1 Sayı: 1 |