Öz
Manisa Province is one of important regionsof Anatolia where weaving culture continued from centuries-‐old traditions. In the region, there are many important residential centers such as Gördes, Yuntdağıthat contribute to the formation ofweaving culture. Kula town, one of these settlements, is a region made a name with its traditional carpets having specific colors, motives and patternsfeatures. However, recent changes traditional weaving experiencing, primarily as a result of commercial concerns and including many other factors is made itself evident in Kula carpets. In this study, determination of changes in the colors, motives and patterns of Kula carpets and identification of the current status is intended. As a result of the research, a very serious decrease in weaving of Kula carpets and apart from a few families engaged in weaving for traders and town municipality, no one dealing with this art is observed. In this study, the most significant change in Kula carpets has been seen in the carpets wowen in 1995 and the carpets woveafter that date are treated as present-‐day Kula carpets. It is specified that the most important reason for the change in colorsarises from optimization of weaving colors according to customer preferences by keeping at the forefront of commercial concerns However, although largely adhered to traditional motives in region carpeting with the ongoing efforts of merchants and town municipality, some deterioration in motives have been identified. Key words: Kula, weaving, carpet. 1. GİRİŞ El sanatları önceleri insanların ihtiyaçlarını karşılamak için ortaya çıkmış, zaman içerisinde de toplumların kendi kültürel değerleri ile şekillenerek her toplumun kendine özgü geleneksel sanatları oluşmuştur. Türk kültürünün geleneksel sanatları içersinde de el dokuması halıcılığın ayrı bir yeri vardır. Anadolu’nun birçok yöresinde dokunmuş ve günümüze kadar ulaşabilen el dokuması halılar, birbirinden farklı renk, motif ve desen özellikleri ile Türk Halı Sanatını şekillendirmektedir. Anadolu’nun halı sanatını şekillendiren merkezlerinden birisi de Manisa’dır. Manisa, Spil dağı ve Gediz nehri arasında, İzmir-‐ İstanbul karayolunun kuzeyinde, İzmir’e 36 km uzaklıkta olup Ege bölgesinin önemli bir ilidir. Manisa yöresinde 13. yy.’dan sonra yerleşik hayata geçen Yörük ve Türkmen boyları bu süre içerisinde gelenek ve göreneklerini korumuş ve halı sanatını devam ettirmişlerdir (Anonim, 2000:185). Batı Anadolu’nun önemli merkezlerinden olan Manisa ilimizin halıcılık sanatı ile uğraşan yerleşim yerlerinden biri de Kula ilçesidir (Anonim, 2000:65). Kula’nın ne zaman kurulduğu konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Türklerden önceki dönemlerden kalan ve yerleşim yeri olduğunu gösteren kalıntılara veya eserlere fazlaca rastlanmamakta, bulunan işlenmiş mermer parçaları ve kitabelerin yakın zamanda Kula’ya getirildiği kabul edilmektedir. Bunun yanında, bugün Kula’ya bağlı Gökçeören (Menye), Sandal ve Gölde yerleşim yerlerinin antik çağda Lidya şehir merkezleri konumunda olduğunu gösteren belgeler bulunmaktadır. Bu merkezler sırasıyla, belli dönemlerde Lidya( M.Ö. 7.yy), Pers İmparatorluğu (M.Ö. 6.yy), Makedonya Krallığı (M.Ö. 4.yy), Selefkoslar (M.Ö. 3.yy), Bergama Krallığı (M.Ö. 2.yy) ve sonrasında Bizans İmparatorluğu’nun elinde kalmış, Orta çağda (M.S. 395 -‐ M.S. 1453) ise önemlerini yitirmişlerdir. Bu tarihten sonra Kula önem kazanmaya başlamıştır. İlçe, Anadolu’ya Türklerin göç etmesi ile Beylikler Devri’nde Germiyanoğulları’nın 15. yüzyılda da Osmanlılar’ın idaresine girmiştir (Tosun, 1986:23). Denizden 630 m yükseklikte olan Kula’nın doğusu Eşme ve Gediz, batısı Salihli ve Gördes, kuzeyi Simav ve Demirci, güneyi Alaşehir ilçeleri ile çevrili olup yüzölçümü 960 km2 dir (Tosun , 1986:23). Kula seccade boyutunda dokunan halıları ile adını duyurmuştur ve Gördes halılarına benzerlikleri ile de Saray halıları grubuna giren önemli örnekler vermiştir (Aslanapa, 1999:25). Kendine özgü renk, motif ve desen özellikleriyle Kula halıları, Türk Halı Sanatının köklü geleneğinin oluşmasında önemli bir yapı taşı olmuştur. Ancak son zamanlarda geleneksel dokumacılığımızın yaşadığı değişim Kula halılarında da görülmektedir. Ticari kaygıların sonucunda ortaya çıkan bu değişim daha çok halıların renk, motif ve desen özeliklerinde, kendisini belli etmektedir. Bu çalışmada da geçmişte dokunmuş ve bugün hala azalarak da olsa dokumacılığı devam eden Kula halılarının zaman içerisinde renk, motif ve desen özelliklerinde görülen değişimin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma sürecinde Manisa ilinin Kula ilçesine bağlı Taşköprü mahallesi ile Ayazören, Başıbüyük ve Encekler köyü, Manisa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve ilçe merkezinde yer alan Kula Evi( Kültür Müzesi)’ne ziyaretler yapılmış ve dokumacılarla karşılıklı görüşülerek yöre halıcılığı ile ilgili bilgilere ulaşılmıştır. Ancak Taşköprü mahallesi ile Ayazören, Başıbüyük ve Encekler köylerinde, daha önce geleneksel olarak halı dokumacılığı ile uğraşılmasına rağmen araştırma sırasında halı örneklerine rastlanılmamıştır. Yapılan ziyaretler ve incelemeler sonunda yöresel halı örnekleri Kula Belediyesine bağlı Kula Evi (Kültür Müzesi) ile ilçe merkezindeki çok az dokumacıda görülmüştür. Ayrıca T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığının “Türk El Dokuması Halı Kataloğu” ile literatürde yer alan geleneksel Kula halıları da araştırma kapsamında incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Öz
Öz
Manisa İli Anadolu’nun, dokuma kültürünün yüzyıllar öncesinden gelen geleneklerle devam ettirildiği önemli yörelerinden birisidir. Yörede dokuma kültürünün oluşumuna katkı yapan Gördes, Yuntdağı gibi birçok önemli yerleşim merkezi bulunmaktadır. Bu yerleşim merkezlerinden birisi olan Kula ilçesi de kendine özgü renk, motif ve desen özelliklerine sahip geleneksel halıları ile isim yapmış bir yöredir. Ancak son zamanlarda geleneksel dokumacılığımızın, başta ticari kaygılar olmak üzere birçok etken sonucunda yaşadığı değişim Kula halılarında da kendisini hissettirmektedir. Bu çalışmada da Kula halılarının renk, motif ve desen özelliklerinde görülen bu değişimin belirlenmesi ve Kula halılarının günümüzdeki durumunun tespit edilmesi amaçlanmıştır. Yapılan araştırma sonucunda Kula halılarının dokunmasında ciddi bir azalma olduğu, bugün ilçe merkezinde tüccara dokuma yapan birkaç aile ve İlçe Belediyesi dışında bu sanat ile uğraşan kimsenin kalmadığı görülmüştür. Çalışmada Kula halılarında ki en belirgin değişimin 1995 tarihinde dokunan halılarda olduğu görülmüş ve bu tarihten sonra dokunan halılar günümüz Kula halıları olarak değerlendirilmiştir. Renklerde görülen değişimin en önemli sebebi ticari kaygıların ön planda tutularak dokumaların renklerinin tüketici tercihlerine göre şekillendirilmesi olarak belirlenmiştir. Bununla beraber tüccar ve İlçe Belediyesinin çabaları ile devam eden yöre halıcılığında, büyük ölçüde geleneksel desenlere sadık kalınsa da zaman içerisinde motiflerde de bazı bozulmalar yaşandığı tespit edilmiştir.
Anahtar kelimeler: Kula, dokumacılık, hal.
KULA CARPETS AND CURRENT STATUS
Abstract
Manisa Province is one of important regionsof Anatolia where weaving culture continued from centuries-old traditions.In the region, there are many important residential centers such as Gördes, Yuntdağıthat contribute to the formation ofweaving culture.Kula town, one of these settlements,is a region made a name with its traditional carpets having specific colors, motives and patternsfeatures. However, recent changes traditional weaving experiencing,primarily as a result of commercial concerns and including many other factors is made itself evident in Kula carpets. In this study, determination of changes in the colors, motives and patterns of Kula carpets and identification of the current status is intended. As a result of the research, a very serious decrease in weaving of Kula carpets and apart from a few families engaged in weaving for traders and town municipality, no one dealing with this art is observed. In this study, the most significant change in Kula carpets has been seen in the carpets wowen in 1995 and the carpets woveafter that date are treated as present-day Kula carpets. It is specified that the most important reason for the change in colorsarises from optimization of weaving colors according to customer preferences by keeping at the forefront of commercial concerns However, although largely adhered to traditional motives in region carpeting with the ongoing efforts of merchants and town municipality, some deterioration in motives have been identified.
Key words: Kula, weaving, carpet.
Anahtar Kelimeler
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 8 Ocak 2014 |
| Gönderilme Tarihi | 16 Ekim 2014 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2014 Cilt: 7 Sayı: 14 |