Tokat ve Amasya'daki Bazı Geç Dönem Duvar Resimlerinin Biçim Açısından Değerlendirmesi

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 26, 634 - 663, 31.12.2020

Ezgin Yetiş , Kutalmış Bayraktar

https://doi.org/10.21602/sduarte.790824

Cited By: 2

Öz

18. yüzyılın başındaki sanat alanındaki değişimler, yüzyılın ortasından itibaren, örgelerin stilize tekrarlarına bağlı geleneksel kalem işi sanatının tekniğinin kullanıldığı duvarlara aktarılmaya başlamıştır. Duvarlar, abidevi boyutlardaki tasvirleri yepyeni bir anlayışı sunmaya başlamıştır. Bu anlayış dekoratif kalem işi icralarının yerine veya yanı sıra manzara anlamında yeni sanat pencereleri sunmaya başlamıştır.
Biz bu çalışmada, Tokat-Amasya yöresine ait toplamda 11 farklı yapıda yer alan minyatür ve pentür evrenleri arasında kalmış geçiş dönemi örnekleri üzerinde yoğunlaşarak yörenin yenileşme dönemi duvar resimlerinin bütünlüğü hakkında konu, üslup ve biçim üzerinden tartışacağız.
İncelenecek eserlerde sanatçı ya da sanat ekollerinin belirli bir çerçevede kalıp kalmadığını saptamaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Duvar Resmi, Kalem İşi, Manzara Resmi, Batılılaşma Dönemi

The Assessment of Some Late Period Wall Paintings In Tokat And Amasya In Terms Of Their Artistic Form

Öz

The change in terms of art at the beginning of the 18th century in Ottoman Art World has begun to be transferred to the walls by repurposing the technique of traditional kalem isi art, which were based on stylized repetitions of geometric and floral motifs has been used since the middle of the century. The walls have begun to offer a whole novel insight with the depictions in the scale of monumental dimensions. That, also, began to provide a new horizon as picturesque depictions instead of or in addition to the praxes of decorative kalem isi.
In this study, we focus on the examples of the transition period between the miniature and peinture universes of the Tokat-Amasya region in a total of 11 different building, and we discuss whether there any similarities of the area's restoration period murals in terms of subject, style and form.
We will try to determine whether the artist or art schools remain in a specific framework in the works to be examined.

Anahtar Kelimeler

Wall Painting, Mural Decoration, Landscape Painting, Westernization Period

Kaynakça

• Akok, M. (1958). “Tokat Şehrinin Eski Evleri”, Yıllık Araştırmalar Dergisi, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Türk ve İslam Sanatları Tarihi Enstitüsü, Sayı 2, s.129-152.
• Aksel, M. (1960). Anadolu Halk Resimleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Arık, R. (1974). “Camide Resim”, Türkiyemiz, Sayı 14, s.2-9.
• Arık, R. (1975). “Anadolu'da Bir Halk Ressamı: Zileli Emin”, Türkiyemiz, Sayı 16, s.8-13.
• Arık, R. (1976). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arık, R. (1993). “Batılılaşma Dönemi Türk Tasvir Sanatı”, Başlangıcından Bugüne Türk Sanatı, ed. M. Önder, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, s.431-440. Başkan, S. (2014). Başlangıcından Cumhuriyet Dönemine Kadar Türklerde Resim, 2. Baskı, Ankara: T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Bingöl, O. (2015). Arkeolojik Mimari’de Resim (İÖ 30,000 - 500), Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Cantay, G. (1980). “Zileli Emin Ustanın Bilinmeyen İki Eseri”, Beşeri Bilimler Dergisi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal ve İdari bilimler Fakültesi, Bedrettin Cömert’e Armağan Özel Sayısı, s. 497-507. Ayrıca erişim: http://katalogtarama.cekulvakfi.org.tr/resimler/3/4/22155/ab00000460.pdf
• Çal, H. (1987). “Şeyh Nasreddin (Nusret) Türbesi”, Türk Tarihinde ve Türk Kültüründe Tokat Sempozyumu Bildiri Kitabı, 2-6 Temmuz 1986, ed. S. H. Bolay, M. Yazıcıoğlu, B. Yediyıldız ve M. Özdemir, Tokat: Tokat Valiliği Şeyhülislam İbn Kemal Araştırma Merkezi. s.427-461.
• Çal, H. (1988). Tokat Evleri, 1. Baskı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çal, H. (1993). “Tokat Zile Yeşilce Köyü Şeyh Eylük Türbesi”, Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı, Ayrı Basım, Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, s. 293-306.
• Çobanoğlu, A. V. (2009). “Sultan Ahmed Camii ve Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 37, s.497-503. Ayrıca erişim: https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/37/C37012351.pdf
• Demiriz, Y. (1999). “Osmanlı Kalem İşleri”, Osmanlı Ansiklopedisi, ed. C. Oğuz, K. Çiçek ve G. Eren, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, Cilt 11, s.297-304.
• Eldem, S. H. (1986). Türk Evi Osmanlı Dönemi (2. Cilt) – Turkish House Ottoman Period (Volume II), İstanbul: Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı adına Güzel Sanatlar Matbaası (TAÇ Vakfı Yayınları).
• Erdoğu (Emekligil), R. (1998). “Bir Aykırı Edirne Mahallesi: Karağaç”, Edirne: Serhattaki Payitaht, ed. E. N. İşli ve M. S. Koz, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Yayınları. s. 193-203.
• Eyice, S. (1992). “Beyazıt II Camisi ve Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 6, s.40-42. Ayrıca erişim: https://islamansiklopedisi.org.tr/beyazit-ii-camii-ve-kulliyesi--amasya
• Garrett, T. J., Schmidt, C. T., Kihlgren, S., ve Cornet, C. (2010). “Mammatus Clouds as a Response to Cloud-base Radiative Heating”, Journal of the Atmospheric Sciences, Sayı 67, s.3891–3903, doi:10.1175/2010JAS3513.1. Ayrıca erişim: https://pdfs.semanticscholar.org/e9bc/1de2c268358052135e134a93869b215d98b5.pdf 31.08. 2020.
• Genç, A. ve Sipahioğlu, A. (1990). Görsel Algılama Sanatta Yaratıcı Süreç, İzmir: Sergi Yayınevi.
• Gündoğdu, H., Bayhan, A. A., Aktemur, A. M, Kukaracı, İ. U., Çelik, A. ve Güneş, B. (2006). Tarihi Yaşatan İl Tokat, Tokat: PYS Vakıf Sistem Matbaa Müdürlüğü.
• Gündüz, F. (2005). “Minare”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 30, s.98-101. Ayrıca erişim: https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/30/C30009706.pdf
• İçten, S. ve Yetişkin, G. (2009). Tokat Merkez ve İlçeleri Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri. Koor. A. Akyüz, S. Adıgüzel ve E. Anaç, Tokat: T.C. Tokat Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• İrteş, M. S. (1985). “Kalem İşlerimizin Bugünü ve Yarını”, Sanat Tarihinin Dünü Bugünü Sempozyumu, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, s.425-432.
• Konak, R. (2010). “Minyatür Sanatında Derinlik Anlayışı”, Sanat Dergisi, Sayı 12, s.97-102. Ayrıca Erişim: https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunigsfd/issue/2600/33461
• Konak, R. (2014). “Minyatür Sanatında Boşluk ve Mekân Anlayışı”, Akdeniz Sanat, Cilt 7, Sayı 14, s.34-54. Ayrıca Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/pub/akdenizsanat/issue/27661/291604
• Konak, R. (2017). Boş Özne Dolu Nesne, Türk Minyatür Sanatında Biçime İdeolojik Bir Bakış I, İstanbul: Lakin Yayınları.
• Kuran, E. (1997). Türk Çağdaşlaşması: Çileli Bir Yolda İlerleyiş, der. M. Erdoğan, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kuyulu, İ. (1997). Batı Anadolu Mimarisinde Resimli Bezemeler, İzmir: Ege Üniversitesi Araştırma Fon Saymanlığı, Proje No: 1990/001.
• Kuyulu, İ. (1998). “İzmir ve Çevresinde Bir Grup Duvar Resminin İncelenmesi”, II. Uluslararası İzmir Sempozyumu Tebliğler, Haz. N. Ülker, İzmir. S.59-78.
• Mert, Ö. (1991). “Âyan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Cilt 4, s.195-198. Ayrıca erişim: https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/4/C04001492.pdf
• Ocvirk, O.G., Stinson, R. E., Wigg, P.R, Bone, R. O., Cayton, D. L. (2015). Sanatın Temelleri, çev. N. B. Kuru ve A. Kuru, İzmir: Karakalem Kitabevi Yayınları.
• Okçuoğlu, T. (2000). 18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Duvar Resimlerinde Betimleme Anlayışı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Ödekan, A. (1997). “Kalemkâri”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, ed. A. Gevgilili, D. Hasol ve B. Özer, İstanbul: Yapı-Endüstrisi Merkezi (YEM) Yayınları. Cilt 2, s.933-934.
• Özgen, M. (2007). “Tokat Latifoğlu Konağı”, Yapı, Sayı 310, s.94-98.
• Öztuna, H. Y. (2008). Görsel İletişimde Temel Tasarım, İstanbul: Tibyan Yayıncılık.
• Renda, G. (1976). “Amasya II. Beyazıt Külliyesindeki Muvakkithane”, Sanat Tarihi Yıllığı, Sayı 6, s.181-206.
• Renda, G. (1977). Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Renda, G. (2002). “Yenileşme Döneminde Kültür ve Sanat”, Türkler Ansiklopedisi, ed. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Cilt 15, s.265-283.
• Seçgin, N. (1997). Tokat ve İlçeleri Mimari Eserleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2011). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, 10. Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Şener, D. (2011). XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Anadolu Duvar Resimleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekinalp-Şahin, A. P. (2002). “Batılılaşma Dönemi Duvar Resmi”, Türkler Ansiklopedisi, ed. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Cilt 15, s.440-448.
• Tanman, B. (1993). “Merzifon, Kara Mustafa Paşa Camii Şadırvanının Kubbesinde Zileli Emin’in Yarattığı ‘Osmanlı Dünyası’ ve Bu Dünyaya Yansıyan Kişiliği”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar, Güner İnal’a Armağan, s. 491-522.
• Yetiş, E. (2017). Tokat İli ve Çevresindeki Bazı Duvar Resimleri ve Örnek Uygulamaları, Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• ______ (2013). Sivas Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşiv Belgeleri. TC Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Görsel 1. Resimlerdeki ağaçları gösteren detaylar: Tokat’taki bir konaktan-üstte solda (E. YETİŞ arşivi, 2019), Madımaklar Evi’nden- üstte sağda (E. YETİŞ arşivi, 2017), Kara Mustafa Paşa Camisi Şadırvanı’ndan- altta solda (E. YETİŞ arşivi, 2019), Şeyh Ethem Türbesi’nden- altta sağda (E. YETİŞ arşivi, 2017).
• Görsel 2. Bazı resimlerdeki cami tasvirlerini gösteren detaylar: Şeyh Ethem Türbesi’nden- üstte solda (E. YETİŞ arşivi, 2017), Bayezid Camisi Şadırvanı’ndan- üstte sağda (Arık, 1976: 84), Şeyh Nusrettin Türbesi’nden- altta solda (E. YETİŞ arşivi, 2017), Yağcıoğlu Konağı’ndan- altta sağda (Gündoğdu vd., 2006: 286-287).
• Görsel 3. Bazı resimlerdeki dağlardan detaylar: Kara Mustafa Paşa Camisi Şadırvanı’ndan- üstte solda (E. YETİŞ arşivi, 2019), Latifoğlu Konağı’ndan- üstte sağda (E. YETİŞ arşivi, 2017), Şeyh Nusrettin Türbesi’nden- altta solda (E. YETİŞ arşivi, 2017), Madımaklar Evi’nden- altta sağda (E. YETİŞ arşivi, 2017).
• Görsel 4. Bazı resimlerdeki perspektif kullanımını gösteren detaylar: Yağcıoğlu Konağı’ndan- üstte solda (Gündoğdu vd., 2006: 286-287), Şeyh Nusrettin Türbesi’nden- üstte sağda (E. YETİŞ arşivi, 2017), Latifoğlu Konağı’ndan- altta solda (E. YETİŞ arşivi, 2017), Kara Mustafa Paşa Camisi içinden- altta sağda (E. YETİŞ arşivi, 2019).
• Görsel 5. Bazı resimlerdeki elemanların boyut değişimi ve üst üste bindirilmesi ile ilgili detaylar: Yağcıoğlu Konağı’ndan- üstte solda (Gündoğdu vd., 2006: 286-287), Kara Mustafa Paşa Camisi Şadırvanı’ndan- üstte sağda (E. YETİŞ arşivi, 2019), Tokat’taki bir konaktan- altta solda (E. YETİŞ arşivi, 2019), Madımaklar Evi’nden- altta sağda (E. YETİŞ arşivi, 2017).
• Görsel 6. Bazı resimlerdeki bakış noktalarını gösteren detaylar: Madımaklar Evi’nden- üstte solda (E. YETİŞ arşivi, 2017), Latifoğlu Konağı’ndan- ortada (E. YETİŞ arşivi, 2017), Şeyh Nusrettin Türbesi’nden- üstte sağda (E. YETİŞ arşivi, 2017), Bayezid Camisi Şadırvanı’ndan- altta solda (E. YETİŞ arşivi, 2019), Şeyh Eylük Türbesi’nden- altta sağda (E. YETİŞ arşivi, 2017).
• Görsel 7. Farklı derinlik eksenlerinin olduğu resimlerden bazı detaylar: Şeyh Nusrettin Türbesi’nden- üstte (E. YETİŞ arşivi, 2017), Kara Mustafa Paşa Camisi Şadırvanından- altta (E. YETİŞ arşivi, 2019).
• Görsel 8. Farklı derinlik eksenlerinin olduğu resimlerden bazı detaylar: Şeyh Ethem Türbesi’nden- üstte (E. YETİŞ arşivi, 2017), II. Bayezid Camisi Şadırvanından- altta (E. YETİŞ arşivi, 2019).