Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Ayasofya Mozaiklerinin Gizlenmesine Yönelik Teknoloji Tabanlı Bir Araştırma

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 27, 239 - 271, 30.06.2021

Erdem Köymen , Fatma Zehra Dabbagh

https://doi.org/10.21602/sduarte.884741

Öz

Ayasofya, Bizans’ın hayatta kalan en önemli sanatsal bileşenlerini içeren örneklerinden biridir. Kilise, müze ve cami fonksiyonları arasında dönemsel geçişler yaşamasının da etkisiyle farklı dönemlerde çeşitli müdahaleler geçirmiştir ve barındırdığı sanat eserleri bu müdahalelerden etkilenmiştir.
2020’nin Temmuz ayı itibariyle tekrar camiye çevrilmesiyle birlikte toplu ibadet faaliyetleri başlamıştır. Bu fonksiyon değişikliği, mekan içindeki “ibadetin sıhhatini engellemesi” gerekçesiyle, apsis bölümünün üstündeki ikonaların örtülmesini gerekli kılmıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından bu amaca yönelik çeşitli girişimlerde bulunulmuştur. “Karartma” gibi teknikler gündeme getirilse de sonuç olarak hareketli bir perde sistemi ile ikonalar örtülmüş ve bu yaklaşımla yapının iç karakteristiği ve sanatsal bütünlüğü zedelenmiştir.
Bu çalışmada bahsi geçen ikonaların ibadet vakitlerinde gizlenmesi için günümüz teknolojisinin imkânları taranmış ve çeşitli alternatifler üzerinden inceleme derinleştirilmiştir. Süslemeleriyle bir bütün olan yapının ana karakteristiğinin korunması hedefiyle yapılan çalışma, özgün bir araştırmayla sonuçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ayasofya İkona Mozaik Restorasyon-koruma Projeksiyon haritalama

Kaynakça

  • Addington, M. ve Schodek, D., (2005), Smart Materials New Technologies For The Architecture Design Professions, Amsterdam: Elsevier Ltd.
  • Akgündüz A., Öztürk, S. ve Baş, Y. (2006). Kiliseden Müzeye Ayasofya, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Akgündüz, A. ve Öztürk, S. (2005). Üç Devirde Bir Mabed Ayasofya, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Aleksić, M., ve Jovanović, V. (2018). “Non-physical Painting Restoration in Improved Reality”, International Conference on VR Technologies in Cultural Heritage, Springer, Cham, s.206-214.
  • Aydın, M. (2002). “Bizans Kilisesinde İkonoklast (Tasvir Kırıcı) Hareketin Kökenleri”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(13).
  • Azuma, R. T. (1997). “A Survey of Augmented Reality. Presence”, Teleoperators & Virtual Environments, 6(4), s.355-385.
  • Buhari, Libas, 92, 88; Ebu Davûd, Libas, 48.
  • Çağlar, B. (2015). “Kariye Camisi’ndeki (Chora Manastırı Kilisesi) Duvar Resimlerinin Koruma ve Onarım Süreçleri Üzerine”, Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(15), s.45-59.
  • Dabanlı, Ö. ve Tökmeci, K. (2020), “İstanbul Ayasofya ve Edirne Selimiye Camilerinin Kubbeleri Hakkında Mukayeseli Bir Değerlendirme”, International Hagia Sophia Symposium, İstanbul: FSM Vakıf Üniversitesi Yayınları, s.613-638.
  • De Chiara, J. ve Crosbie, M. J. (2007). Time-Savor Standards for Building Types, New York: Mc Graw-Hill.
  • Diker, H. F. (2010). Belgeler Işığında Ayasofya’nın Geçirdiği Onarımlar, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: MSGSÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Programı.
  • Doğan, S. (2009). “Sultan Abdülmecid Döneminde İstanbul-Ayasofya Camii’ndeki Onarımlar ve Çalışmaları Aktaran Belgeler”. Bilig Dergisi, 49, s.1-34.
  • Doğan, S. (2011). Ayasofya ve Fossati kardeşler (1847-1858), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
  • Ekim, B. (2011). “A Video Projection Mapping Conceptual Design and Application: Yekpare”, The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, Todiac, s.10-18.
  • Erkol, E., ve Sayın, S. (2021). “Akıllı Cam Cephe Sistemleri ve Teknolojileri”, Online Journal of Art and Design, 9(1).
  • Eyice, S. (1984). Ayasofya 1-Bizans Döneminde Ayasofya Tarihçesi ve Mimarisi, İstanbul: Yapı Kredi Bankası Kültür Yayınları.
  • Fetavay-ı Hindiyye, I, 107. Fetavay-ı Hindiyye, I, 107.
  • Geyik, N. E. (2020). “Bizans Tarihinde İkonoklazma Dönemi ve İkonoklazmanın Aya Sofya’ya Etkisi”, International Journal of Social, Political and Economic Research, 7(3), s.575-590.
  • Grundhöfer, A., ve Iwai, D. (2018). “Recent Advances in Projection Mapping Algorithms, Hardware and Applications”, Computer Graphics Forum (37, 2), s.653-675.
  • IESNA, (1996) Museum and Art Gallery Lighting: A recommended Practice, New York: Illuminating Engineering.
  • İnanıcı, M. (2014). “Lighting Analysis Of Hagia Sophia”, Annual Of Hagia Sophia Museum, İstanbul: Ayasofya Müzesi Yayınları: XVII, s.135
  • Ismail, A. H., Azmi, M. M., Hashim, M. A., Ayob, M. N., Hashim, M. M., ve Hassrizal, H. B. (2013). “Development of a webcam based lux meter”, IEEE Symposium on Computers & Informatics (ISCI), s.70-74.
  • Karapınar, R., (2017). “Bükümlü Nematik Sıvı Kristal Aygıtlar”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 8(Ek(Supl.) 1), s.268-275.
  • Karayılanoğlu, G., & Arabacıoğlu, B. C. (2020). “Digiital Interactive Experiences In Contemporary Art Museums”, The Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 10(4), s.423-440.
  • Kinci, A. (2014). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ayasofya, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü.
  • Küçük, M. A., (2019). “İsa’nın Doğumu-İkonografi İlişkisi Üzerine”, Dini Araştırmalar Dergisi, s.181-212.
  • Lampert, C. M. (2002). “Large-Area Smart Glass And Integrated Photovoltaics In Photovoltaic and Photoactive Materials-Properties”, Technology and Applications, Springer, Dordrecht, s.1-10.
  • Landy, N., ve Smith, D. R. (2013). “A full-parameter unidirectional metamaterial cloak for microwaves”, Nature Materials, 12(1), s.25-28.
  • Lucchi, E. (2018). “Review of Preventive Conservation in Museum Buildings”, Journal of Cultural Heritage, 29, s.180-193.
  • Miller, J. V. (1993). Evaluating Fading Characteristics of Light Sources. Seaford: NoUVIR Research.
  • Ousterhout, R. G. (2019). Eastern Medieval Architecture: The Building Traditions of Byzantium and Neighboring Lands, İngiltere: Oxford University Press.
  • Pinilla, S. M., Vázquez, D., Fernández-Balbuena, A. Á., Muro, C., ve Muñoz, J. (2016). “Spectral damage model for lighted museum paintings: Oil, acrylic and gouache”, Journal of Cultural Heritage, 22, s.931-939.
  • Talu, A. Y. (2017), “Tarihi Binalarda Dış Cephe Aydınlatması”, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 1(20).
  • Wong, K. V., ve Chan, R. (2014). “Smart Glass And Its Potential in Energy Savings”, Journal of Energy Resources Technology, 136(1).
  • Yang, F., Mei, Z. L., Jin, T. Y., ve Cui, T. J. (2012). “DC electric invisibility cloak”, Physical Review Letters, 109(5), 053902.
  • Yenisoğancı, H., V., Kongaz, L., S., Kılıçkaya A. (____), Hagia Sophia Museums’ Guide, Ankara: Dönmez Yayınları.
  • Zhang, B., Chen, H., Wu, B. I., Luo, Y., Ran, L., ve Kong, J. A. (2007). “Response Of a Cylindrical Invisibility Cloak to Electromagnetic Waves”, Physical Review B, 76(12), 121101.
  • “Ayasofya Müzesi ve Mozaikleri”, https://www.tarihiistanbul.com/ayasofya-muzesi-ve-mozaikleri/, Erişim Tarihi: 21.02.2021.
  • “Ayasofya”, https://tr.wikipedia.org/wiki/Ayasofya, Erişim Tarihi: 21.02.2020.
  • “Lumen Calculator”, https://www.omnicalculator.com/physics/lumen, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • “Lux to Lumens Calculator”, https://www.bannerengineering.com/us/en/company/expert-insights/lux-lumens-calculator.html, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • “Mozaik”, https://sozluk.gov.tr/, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • “Understanding Projector Throw Ratio”, https://guide.lightform.com/hc/en-us/articles/360007255294-Understanding-Projector-Throw-Ratio, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • https://www.afsakillicamfilmi.com/, Erişim tarihi: 21.02.2020.
  • Bilen, Y., (2021). Doç. Dr. Yusuf Bilen ile online yapılan görüşme, Isparta: 22 Şubat.
  • Gemici, Ö., (2021). Özgür Gemici ile online yapılan görüşme, Antalya: 20 Ocak.
  • Gür, M., (2021). Murat Gür ile online yapılan görüşme, İstanbul: 10 Ocak.
  • https://www.kutsalkitap.org/ayasofya/, Erişim Tarihi: 21.02.2021
  • “Itecvision Glass / Cristales Inteligentes”, https://www.itecvision.com/productos/itecvision-glass-cristales-inteligentes/, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • “Esiste un materiale che rende invisibili oggetti e persone: ecco come funziona”, https://www.deejay.it/articoli/esiste-un-materiale-che-rende-invisibili-oggetti-e-persone-ecco-come-funziona/, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • “Viaggio nella Roma antica. Ai Fori Imperiali, tornano gli spettacoli di Piero Angela”, https://www.exibart.com/express/viaggio-nella-roma-antica-ai-fori-imperiali-tornano-gli-spettacoli-di-piero-angela/, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • “How this Paris Art Exhibit Lets You Step Inside a Van Gogh Painting”, http://www.iamthevoluntourist.com/oldbackupdata/paris-art-exhibit-van-gogh-painting/, Erişim tarihi: 21.02.2021.

A TECHNOLOGY-BASED RESEARCH ON THE VEILING OF THE HAGIA SOPHIA MOSAICS

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 27, 239 - 271, 30.06.2021

Erdem Köymen , Fatma Zehra Dabbagh

https://doi.org/10.21602/sduarte.884741

Öz

Hagia Sophia is one of the examples that contain the most important surviving artistic components of Byzantium. It has undergone various interventions in different periods with the effect of periodic transitions between church, museum and mosque functions, and the artworks it contains have been affected by these interventions.
As of July 2020, collective worship activities have started with the conversion into a mosque. This change of function made it necessary to cover the icons on the abscissa on the grounds that “it prevents the health of worship” in the space. Various initiatives have been taken by the Directorate of Religious Affairs towards this goal. Although techniques such as “blackout” were brought to the agenda, as a result, the icons were covered with a moving curtain system, and with this approach, the interior characteristic and artistic integrity of the building was damaged.
In this study, the possibilities of today’s technology were scanned and the examination was deepened through various alternatives in order to hide the mentioned icons during prayer times. The study carried out with the aim of preserving the main characteristics of the building, which is a whole with its decorations, resulted in an original research.

Anahtar Kelimeler

Hagia Sophia Icon Mosaic Restoration-conservation Projection mapping

Kaynakça

  • Addington, M. ve Schodek, D., (2005), Smart Materials New Technologies For The Architecture Design Professions, Amsterdam: Elsevier Ltd.
  • Akgündüz A., Öztürk, S. ve Baş, Y. (2006). Kiliseden Müzeye Ayasofya, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Akgündüz, A. ve Öztürk, S. (2005). Üç Devirde Bir Mabed Ayasofya, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Aleksić, M., ve Jovanović, V. (2018). “Non-physical Painting Restoration in Improved Reality”, International Conference on VR Technologies in Cultural Heritage, Springer, Cham, s.206-214.
  • Aydın, M. (2002). “Bizans Kilisesinde İkonoklast (Tasvir Kırıcı) Hareketin Kökenleri”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(13).
  • Azuma, R. T. (1997). “A Survey of Augmented Reality. Presence”, Teleoperators & Virtual Environments, 6(4), s.355-385.
  • Buhari, Libas, 92, 88; Ebu Davûd, Libas, 48.
  • Çağlar, B. (2015). “Kariye Camisi’ndeki (Chora Manastırı Kilisesi) Duvar Resimlerinin Koruma ve Onarım Süreçleri Üzerine”, Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(15), s.45-59.
  • Dabanlı, Ö. ve Tökmeci, K. (2020), “İstanbul Ayasofya ve Edirne Selimiye Camilerinin Kubbeleri Hakkında Mukayeseli Bir Değerlendirme”, International Hagia Sophia Symposium, İstanbul: FSM Vakıf Üniversitesi Yayınları, s.613-638.
  • De Chiara, J. ve Crosbie, M. J. (2007). Time-Savor Standards for Building Types, New York: Mc Graw-Hill.
  • Diker, H. F. (2010). Belgeler Işığında Ayasofya’nın Geçirdiği Onarımlar, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: MSGSÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Programı.
  • Doğan, S. (2009). “Sultan Abdülmecid Döneminde İstanbul-Ayasofya Camii’ndeki Onarımlar ve Çalışmaları Aktaran Belgeler”. Bilig Dergisi, 49, s.1-34.
  • Doğan, S. (2011). Ayasofya ve Fossati kardeşler (1847-1858), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
  • Ekim, B. (2011). “A Video Projection Mapping Conceptual Design and Application: Yekpare”, The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, Todiac, s.10-18.
  • Erkol, E., ve Sayın, S. (2021). “Akıllı Cam Cephe Sistemleri ve Teknolojileri”, Online Journal of Art and Design, 9(1).
  • Eyice, S. (1984). Ayasofya 1-Bizans Döneminde Ayasofya Tarihçesi ve Mimarisi, İstanbul: Yapı Kredi Bankası Kültür Yayınları.
  • Fetavay-ı Hindiyye, I, 107. Fetavay-ı Hindiyye, I, 107.
  • Geyik, N. E. (2020). “Bizans Tarihinde İkonoklazma Dönemi ve İkonoklazmanın Aya Sofya’ya Etkisi”, International Journal of Social, Political and Economic Research, 7(3), s.575-590.
  • Grundhöfer, A., ve Iwai, D. (2018). “Recent Advances in Projection Mapping Algorithms, Hardware and Applications”, Computer Graphics Forum (37, 2), s.653-675.
  • IESNA, (1996) Museum and Art Gallery Lighting: A recommended Practice, New York: Illuminating Engineering.
  • İnanıcı, M. (2014). “Lighting Analysis Of Hagia Sophia”, Annual Of Hagia Sophia Museum, İstanbul: Ayasofya Müzesi Yayınları: XVII, s.135
  • Ismail, A. H., Azmi, M. M., Hashim, M. A., Ayob, M. N., Hashim, M. M., ve Hassrizal, H. B. (2013). “Development of a webcam based lux meter”, IEEE Symposium on Computers & Informatics (ISCI), s.70-74.
  • Karapınar, R., (2017). “Bükümlü Nematik Sıvı Kristal Aygıtlar”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 8(Ek(Supl.) 1), s.268-275.
  • Karayılanoğlu, G., & Arabacıoğlu, B. C. (2020). “Digiital Interactive Experiences In Contemporary Art Museums”, The Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 10(4), s.423-440.
  • Kinci, A. (2014). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ayasofya, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü.
  • Küçük, M. A., (2019). “İsa’nın Doğumu-İkonografi İlişkisi Üzerine”, Dini Araştırmalar Dergisi, s.181-212.
  • Lampert, C. M. (2002). “Large-Area Smart Glass And Integrated Photovoltaics In Photovoltaic and Photoactive Materials-Properties”, Technology and Applications, Springer, Dordrecht, s.1-10.
  • Landy, N., ve Smith, D. R. (2013). “A full-parameter unidirectional metamaterial cloak for microwaves”, Nature Materials, 12(1), s.25-28.
  • Lucchi, E. (2018). “Review of Preventive Conservation in Museum Buildings”, Journal of Cultural Heritage, 29, s.180-193.
  • Miller, J. V. (1993). Evaluating Fading Characteristics of Light Sources. Seaford: NoUVIR Research.
  • Ousterhout, R. G. (2019). Eastern Medieval Architecture: The Building Traditions of Byzantium and Neighboring Lands, İngiltere: Oxford University Press.
  • Pinilla, S. M., Vázquez, D., Fernández-Balbuena, A. Á., Muro, C., ve Muñoz, J. (2016). “Spectral damage model for lighted museum paintings: Oil, acrylic and gouache”, Journal of Cultural Heritage, 22, s.931-939.
  • Talu, A. Y. (2017), “Tarihi Binalarda Dış Cephe Aydınlatması”, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 1(20).
  • Wong, K. V., ve Chan, R. (2014). “Smart Glass And Its Potential in Energy Savings”, Journal of Energy Resources Technology, 136(1).
  • Yang, F., Mei, Z. L., Jin, T. Y., ve Cui, T. J. (2012). “DC electric invisibility cloak”, Physical Review Letters, 109(5), 053902.
  • Yenisoğancı, H., V., Kongaz, L., S., Kılıçkaya A. (____), Hagia Sophia Museums’ Guide, Ankara: Dönmez Yayınları.
  • Zhang, B., Chen, H., Wu, B. I., Luo, Y., Ran, L., ve Kong, J. A. (2007). “Response Of a Cylindrical Invisibility Cloak to Electromagnetic Waves”, Physical Review B, 76(12), 121101.
  • “Ayasofya Müzesi ve Mozaikleri”, https://www.tarihiistanbul.com/ayasofya-muzesi-ve-mozaikleri/, Erişim Tarihi: 21.02.2021.
  • “Ayasofya”, https://tr.wikipedia.org/wiki/Ayasofya, Erişim Tarihi: 21.02.2020.
  • “Lumen Calculator”, https://www.omnicalculator.com/physics/lumen, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • “Lux to Lumens Calculator”, https://www.bannerengineering.com/us/en/company/expert-insights/lux-lumens-calculator.html, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • “Mozaik”, https://sozluk.gov.tr/, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • “Understanding Projector Throw Ratio”, https://guide.lightform.com/hc/en-us/articles/360007255294-Understanding-Projector-Throw-Ratio, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • https://www.afsakillicamfilmi.com/, Erişim tarihi: 21.02.2020.
  • Bilen, Y., (2021). Doç. Dr. Yusuf Bilen ile online yapılan görüşme, Isparta: 22 Şubat.
  • Gemici, Ö., (2021). Özgür Gemici ile online yapılan görüşme, Antalya: 20 Ocak.
  • Gür, M., (2021). Murat Gür ile online yapılan görüşme, İstanbul: 10 Ocak.
  • https://www.kutsalkitap.org/ayasofya/, Erişim Tarihi: 21.02.2021
  • “Itecvision Glass / Cristales Inteligentes”, https://www.itecvision.com/productos/itecvision-glass-cristales-inteligentes/, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • “Esiste un materiale che rende invisibili oggetti e persone: ecco come funziona”, https://www.deejay.it/articoli/esiste-un-materiale-che-rende-invisibili-oggetti-e-persone-ecco-come-funziona/, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • “Viaggio nella Roma antica. Ai Fori Imperiali, tornano gli spettacoli di Piero Angela”, https://www.exibart.com/express/viaggio-nella-roma-antica-ai-fori-imperiali-tornano-gli-spettacoli-di-piero-angela/, Erişim tarihi: 21.02.2021.
  • “How this Paris Art Exhibit Lets You Step Inside a Van Gogh Painting”, http://www.iamthevoluntourist.com/oldbackupdata/paris-art-exhibit-van-gogh-painting/, Erişim tarihi: 21.02.2021.
Toplam 52 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Erdem Köymen 0000-0002-6924-421X

Fatma Zehra Dabbagh 0000-0003-2055-250X

Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2021
Gönderilme Tarihi 23 Şubat 2021
Kabul Tarihi 18 Mayıs 2021
Yayımlandığı Sayı Yıl 2021 Cilt: 14 Sayı: 27

Kaynak Göster

APA Köymen, E., & Dabbagh, F. Z. (2021). Ayasofya Mozaiklerinin Gizlenmesine Yönelik Teknoloji Tabanlı Bir Araştırma. Art-E Sanat Dergisi, 14(27), 239-271. https://doi.org/10.21602/sduarte.884741
AMA Köymen E, Dabbagh FZ. Ayasofya Mozaiklerinin Gizlenmesine Yönelik Teknoloji Tabanlı Bir Araştırma. Art-e. Haziran 2021;14(27):239-271. doi:10.21602/sduarte.884741
Chicago Köymen, Erdem, ve Fatma Zehra Dabbagh. “Ayasofya Mozaiklerinin Gizlenmesine Yönelik Teknoloji Tabanlı Bir Araştırma”. Art-E Sanat Dergisi 14, sy. 27 (Haziran 2021): 239-71. https://doi.org/10.21602/sduarte.884741.
EndNote Köymen E, Dabbagh FZ (01 Haziran 2021) Ayasofya Mozaiklerinin Gizlenmesine Yönelik Teknoloji Tabanlı Bir Araştırma. Art-e Sanat Dergisi 14 27 239–271.
IEEE E. Köymen ve F. Z. Dabbagh, “Ayasofya Mozaiklerinin Gizlenmesine Yönelik Teknoloji Tabanlı Bir Araştırma”, Art-e, c. 14, sy. 27, ss. 239–271, 2021, doi: 10.21602/sduarte.884741.
ISNAD Köymen, Erdem - Dabbagh, Fatma Zehra. “Ayasofya Mozaiklerinin Gizlenmesine Yönelik Teknoloji Tabanlı Bir Araştırma”. Art-e Sanat Dergisi 14/27 (Haziran 2021), 239-271. https://doi.org/10.21602/sduarte.884741.
JAMA Köymen E, Dabbagh FZ. Ayasofya Mozaiklerinin Gizlenmesine Yönelik Teknoloji Tabanlı Bir Araştırma. Art-e. 2021;14:239–271.
MLA Köymen, Erdem ve Fatma Zehra Dabbagh. “Ayasofya Mozaiklerinin Gizlenmesine Yönelik Teknoloji Tabanlı Bir Araştırma”. Art-E Sanat Dergisi, c. 14, sy. 27, 2021, ss. 239-71, doi:10.21602/sduarte.884741.
Vancouver Köymen E, Dabbagh FZ. Ayasofya Mozaiklerinin Gizlenmesine Yönelik Teknoloji Tabanlı Bir Araştırma. Art-e. 2021;14(27):239-71.
Art-e 12/1/2011 yılından sonraki sayıları tam metin olarak, 12/1/2008 yılından sonraki sayıları ise indeks olarak EBSCO'da Art Source isimli veri tabanında yer almaktadır.