Osmanlı ve Batı Resim Sanatında Yaratılış ve Cennetten Kovulma Tasvirlerinin İncelenmesi

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 28, 753 - 774, 31.12.2021

Fatma Nilhan Özaltın , Mehmet Özkartal

https://doi.org/10.21602/sduarte.1019855

Öz

Araştırmanın amacı, 16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı ve Batı resim sanatındaki yaratılış temalı eserlerin karşılaştırmalı incelenmesi ve analiz edilmesidir. Farklı inanç, kültür yapısına sahip olan Osmanlı ve Batı resim sanatında aynı konu nasıl yorumlanmış? Aralarındaki benzer ve farklı unsurlar nelermiş? Sorularına cevap aranmıştır. Bu kapsamda nitel araştırma yöntemlerinden, kaynak tarama yöntemi kullanılmıştır. Üç dinin kutsal kitaplarında yer alan yaratılışla ilgili ayetler incelenmiş, Osmanlı ve Batı resim sanatı ile ilgili literatür taraması yapılmıştır. Kaynak kitaplar, dergiler, kütüphane katalogları, tezler, internet kaynakları taranarak bilgi ve görsellere ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yaratılış, Kovulma, Osmanlı, Batı, Resim Sanatı

Kaynakça

• Akar, Z. (2002). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Bulunan İki Fâlname ve Resimleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Bolay, S. H. (1998). “Âdem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt:1, s. 358-363.
• Bucaille, M. (1987-1997). Müsbet İlim Yönünden Tevrat İnciller ve Kur’ân, çev. Mehmet Ali Sönmez, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Çelikbağ, T. (2017). “Osmanlı El Yazmalarında Dini Konular ve Siyer-i Nebi Minyatürleri Hakkında”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı: 32, s. 537-558.
• Çetin, Y. (2015). Türk Sanatında Tavus Kuşu İkonografisi, Kayseri; Orka Matbaacılık.
• Engin, S. (2006). Yaratılışla İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Hadis Bilim Dalı.
• Ergün, M. (2006). Âlûsî’nin Rûhu’l-Meânî Tefsirinde Hz. Âdem ve Yaratılış Kıssası Çerçevesinde İsrâiliyyât, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı.
• Farhad, M. ve Bağcı, S. (2009). Falnama: The book of Omens, Washington, U.S.A: Arthur M. Sackler Gallery; Smithsonian Institution.
• Haral, H. (2006). Osmanlı Minyatüründe Kadın, (Levnî Öncesi Üzerine Bir Deneme), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Sanatı Ana Bilim Dalı.
• Kurul, M. (2007). İslam Resim Sanatında Hz. İbrahim ve Hz. İsmail, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı.
• Ormiston, R. (2014). Michelangelo, 500 Görsel Eşliğinde Yaşamı ve Eserleri, İstanbul: Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları.
• Tükel, U. ve Arsal, S. Y. (2014). Sözden İmgeye Batı Sanatında İkonografi, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Vernorsky, S. J. (2016). Visual Representations Of Adam And Eve: An Iconographical Study Of Medieval And Renaissance Images Concerning Genesis 1-3, USA: College of the Arts of Kent State University in partial fulfillment of the Requirements for the degree of Masters of Arts.
• Yıldızeli, İ. E. ve Nuhoğlu, M. (2020). “Âdem ve Havva İkonografisinin, Rönesans Avrupası ve İslam Coğrafyasının Görsel Betimlemeleriyle Karşılaştırılması”, İdil: 73, s. 1434-1454.
• Yıldırım, D. A. (2001). Kur’ân’a Göre İnsanın Yaratılışı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, Tefsir Bilim Dalı.
• İnternet Kaynakları Javaheri, F. ve Zadeh, M. M. (2018). “Iconology of Adam’s Figure in the Images with the of Subject Bowing Angles”, Journal of Glory of Art, Volume 9, Issue 2 - Serial Number 18, Winter and Spring 2018, 97-106, https://jjhjor.alzahra.ac.ir/article_3177_115c976b85475595b3f1abcb29abbcb1.pdf, Erişim tarihi: 14.11.2019.
• http://www.raphael-sanzio.com, Erişim tarihi: 14.12.2020.
• Görsel Kaynaklar Görsel 1: Raffaello, “Tanrı’nın Toprakla Suyu Ayırışı”, 1518-1519, Fresk, Palazzi Pontifici, Vatican, İtalya, https://uploads6.wikiart.org/images/raphael/the-separation-of-land-and-water-1519.jpg, Erişim tarihi: 14.12.2020.
• Görsel 2: Michelangelo, “Tanrı’nın Işığı Karanlıktan Ayırması”, 1508-1512, Fresk, Sistine Şapeli Tavanı, Roma, İtalya, Ormiston, R. (2014). Michelangelo, 500 Görsel Eşliğinde Yaşamı ve Eserleri, Türkiye İş Bankası, İstanbul: Kültür Yayınları, 167.
• Görsel 3: Michelangelo, “Tanrı’nın Yıldızları ve Gezegenlerin Yaratışı”, 1508-1512, Fresk, Sistine Şapeli Tavanı, Roma, İtalya, Müntz, E. (2010). Michelangelo, Korkmaz, B. (çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 227.
• Görsel 4: Raffaello, “Tanrı’nın Hayvanları Yaratışı”, 1518-1519, Fresk, Palazzi Pontifici, Vatikan, İtalya, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Loggia_di_raffaello_02.jpg, Erişim tarihi: 14.12.2020.
• Görsel 5: “Âdem’in Yaratılması ve Meleklerin Secdesi”, 1580 civarı, Minyatür, 16,7 x 27,7 cm, Mecalis-ül Uşşak, Gezürgâhî, TSMK H. 829, y.6b., Uluç, L. (2006). Türkmen Valiler, Şirazlı Ustalar, Osmanlı Okurlar-XVI. Yüzyıl Şiraz Elyazmaları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 200.
• Görsel 6: “Âdem’in Yaratılması ve Meleklerin Secdesi”, 1585 civarı, Minyatür, 27,5 x 43 cm, Hamse-i Nizamî, TSMK B. 146, y.14a., Uluç, L. (2006). Türkmen Valiler, Şirazlı Ustalar, Osmanlı Okurlar-XVI. Yüzyıl Şiraz Elyazmaları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 201.
• Görsel 7: “Âdem Cennet Tahtında Meleklerin Secdesi ve Hizmet Etmesi”, 1574-1575, Minyatür, 22 x 33,5 cm, Kısas-ı Enbiyâ, TSMK H. 1227, y.11a., Kaplan, N. (2011). Osmanlı Resim Sanatında Cehennem Tasvirleri, Mukaddime Mardin Artuklu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 4, 175-195, https://dergipark.org.tr/tr/pub/mukaddime/issue/19673/210097, Erişim tarihi: 08.03.2019.
• Görsel 8: Jacopo da Empoli, “Âdem’in Yaratılışı”, 1632, Tuval Üzerine Yağlı Boya, 145 x 193 cm, Uffizi Galeri, Floransa, İtalya, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jacopo_Da_Empoli_-_The_Creation_of_Adam.jpg, Erişim tarihi: 14.12.2020.
• Görsel 9: Jan Brueghel the Younger, “Âdem’in Yaratılışı”, 17. Yüzyıl, Tuval Üzerine Yağlı Boya, 70 x 87 cm, Stedelijk Museum, Amsterdam, Hollanda, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jan_Brueghel_the_Younger_Creation_of_Adam.jpg, Erişim tarihi: 14.12.2020.
• Görsel 10: Paolo Veronese, “Havva’nın Yaratılışı”, 1570-1580, Tuval Üzerine Yağlı Boya, 81 x 103 cm, Charles H. ve Mary FS Worcester Koleksiyonu, Chicago Quarterly Sanat Enstitüsü, ABD. https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Veronese_-_Creazione_di_Eva_-_Chicago.jpg, Erişim tarihi: 13.02.2020.
• Görsel 11: “Cennet Tahtında Oturan Âdem ve Havva’ya Meleklerin Hizmeti ve Secdesi”, 1550-1560, Minyatür, 44,5 x 59,3 cm, Arthur M. Sackler Galerisi, Washington, DC, ABD, Farhad, M. ve Bağcı, S. (2009). Falnama: The book of Omens, U.S.A: Arthur M. Sackler Gallery; Washington: Smithsonian Institution, 96.
• Görsel 12: Jacop de Backer, “Tanrı’nın Yasak Meyve İçin Verdiği Emir”, 1580, Tuval Üzerine Yağlıboya, 75 x 107 cm, Groeninge Museum, Bruges, Belçika, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jacob_de_Backer_-_Garden_of_Eden_-_WGA1125.jpg, Erişim tarihi: 13.02.2020.
• Görsel 13: “Âdem ve Havva Yasak Meyveyi Yemek Üzere”, 1558, Minyatür, Enbiyâname, y.20a, İtalya’da Özel Koleksiyon, https://www.amazon.com/Writing-History-Ottoman-Court-Fashioning/dp/0253008646, Erişim tarihi: 21.11.2020.
• Görsel 14: Nakkaş Hasan, “Âdem ve Havva’nın Cennet’ten Kovulması”, 1610-1615, Minyatür, 34,5 x 47,5 cm, Falnâme, TSMK H. 1703, y.7b., And, M. (2015). Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası, 5. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 96.
• Görsel 15: Palma Vecchio, “Âdem ve Havva”, 1512, Tuval Üzerine Yağlıboya, 151,4 x 201,3 cm, Herzog Anton Ulrich Müzesi, Braunschweig, Almanya, https://museenkoeln.de/portal/bild-der-woche.aspx?bdw=2007_03, Erişim tarihi: 18.12.2020.
• Görsel 16: “Âdem ve Havva’nın Cennet’ten Kovulması”, 1577, Minyatür, 13,5 x 16 cm, Kısâs-ı Enbiyâ, y.8v. Public Library, Spencer Collection, New York, ABD, https://digitalcollections.nypl.org/items/5e66b3e9-1f62-d471-e040-e00a180654d7, Erişim tarihi: 26.08.2019.
• Görsel 17: Mariotto Albertinelli, “Âdem ve Havva’nın Cennet’ten Kovulması”, 1514, Ahşap Panel Üzerine Yağlı Boya, 55 x 56,8 cm, Strossmayer Gallery of Old Masters, Zagreb, Hırvatistan, http://www.riha-journal.org/articles/2012/galleries-2012/images-dulibic-pasini-trzec-riha-journal-0035/fig.-1, Erişim tarihi: 18.12.2020.
• Görsel 18: Lucas Cranach the Elder, “Âdem’in Yaratılışı”, 1530, Ahşap Üzerine Yağlıboya, 80 x 118 cm, Germäldegalerie Alte Meister, Dresden, Almanya, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lucas_Cranach_the_Elder_-_The_Garden_of_Eden_-_Google_Art_Project.jpg#/media/File:Lucas_Cranach_the_Elder_-_The_Garden_of_Eden_-_Google_Art_Project, Erişim tarihi: 27.09.2020.