TAPU VE KADASTRO ARŞİVİNDEKİ XVI. YÜZYILA AİT İKİ VAKFİYENİN TEZYİNATI

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 29, 27 - 49, 30.06.2022

Emine Tekiş , Pınar Toktaş , Sevda Emlak

https://doi.org/10.21602/sduarte.1080037

Öz

Vakfiyeler, bir vakfın koşullarını bildiren, vakıf görevleri ve bu görevlerin hangi şartlarda uygulanacağına dair bilgiler içermesinin yanı sıra yazıldığı dönemin tarihi, coğrafi, iktisadi, sosyal ve toplumsal izlerini taşıyan önemli belgelerdir. Türk kültüründe tarih boyunca güç simgesi özelliği taşıyan sanat eserlerinin arasında geniş bir yer tutan yazılı belgeler içerik ve tezyinat bakımından büyük önem taşımaktadır. Araştırmada yazma eserler içerisinde ayrı bir grup olan vakfiyeler ele alınmıştır. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Defter Emini Server Efendi sergi salonunda yer alan 43 ve 19 envanter numaralı vakfiyeler incelenmiştir. Vakfiyelerin tezhipli alanlarının teknik, renk, motif, kompozisyon özellikleri belirlenmiş ve çizimleri yapılarak tezyinat özellikleri ortaya konulmuştur. Araştırmanın sonucunda incelenen vakfiyelerin unvan sayfası ve tuğra tezyinatlarında zer-ender-zer, çift tahrir ve zemini boyalı klasik tezhip tekniğinin kullanıldığı belirlenmiştir. XVI. yüzyıla tarihlenen vakfiyelerin tezyinatı değerlendirildiğinde araştırmada incelenen eserlerin tezhiplerinin motif, renk ve kompozisyon özellikleri açısından dönem özelliklerini yansıttığını söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Yazma Eser, Tezhip, Şeyh İsmail Efendi Vakfiyesi, Evkaf-ı Lütfi Paşa Vakfiyesi

THE DECORATION OF TWO 16TH CENTURY VAQFIYYAHS IN THE ARCHIVE OF LAND REGISTRY AND CADASTRE

Öz

Waqfiyahs are important documents notifying the terms of a waqf, comprising information regarding the tasks of waqf officials and how to apply these tasks, as well as bearing the historical, geographical, economic, social and communal tracks of the age when it was written. The written documents carrying the feature of being a symbol of power in Turkish culture throughout history, having a significant place in works of art are of great importance in terms of content and decoration. In the current study, waqfiyahs which are a separate group in manuscripts were examined. The waqfiyahs with an inventory number of 43 and 19 in the exhibition centre of Defter Emini Server Efendi, in the General Directorate of Land Registry and Cadastre were investigated. Technical, colour, motive, and composition features of the illuminated parts of the waqfiyahs were determined and it was found that zer-ender-zer, double tahrir and classical illumination technique with a ground painting were used. Upon the evaluation of the illumination of the waqfiyahs dated 16th century, it is likely to say that the illumination of the works investigated in the research reflects the characteristics of the period in terms of motive, colour and composition features.

Anahtar Kelimeler

Manuscript, İllumination, Şeyh İsmail Efendi Vaqfiyya, Evkaf-ı Lütfi Paşa Vaqfiyyya

Kaynakça

• Referans1 Açıkel, A. ve Sağırlı, A. (2005). Osmanlı Dönemi Tokat Merkez Vakıfları – Vakfiyeler I. Cilt, 1.Basım, Tokat: Gazi Osman Paşa Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Referans2 Atasoy, N. (2016). Muhibbi Divanı Tıpkı Basım Kara Memi, İstanbul: Milenyum Yayıncılık.
• Referans3 Ateş, İ. (1987). Kanuni Sultan Süleyman’ın Su Vakfiyesi, 1. Basım, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Referans4 Bayyiğit, M. (2001). “Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Kurumu Olarak Vakıflar”, Akif Dergisi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Sayı 11, s. 59-66.
• Referans5 Berki, A. H. (1966). Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tabirler, 1.Basım, Ankara: Doğuş Matbaacılık.
• Referans6 Birol, İ. A. (2012). “Tezhip”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 41, s.61-62.
• Referans7 Cantay, G. (1994). “Türklerde Vakıf ve Taş Vakfiyeler”, Vakıflar Dergisi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, s.147-162.
• Referans8 , Çam, M., Turhan, İ., Akçatepe, R. E. (2020). Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv Rehberi, Ankara: VGM Yayınları.
• Referans9, Derman, F. Ç. (2000). “Osmanlı Asırlarında, Üslup ve Sanatkârlarıyla Tezhip Sanatı”, Yeni Türkiye: Osmanlı (Kültür ve Sanat), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, Sayı 4, s.629.
• Referans10 Derman, F. Ç. (2009). Tezhip Sanatında Kullanılan Terimler, Tabirler ve Malzeme, Tezhip Buluşması, İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Yayınları.
• Referans11 Ekinci, S. N. (2016). Osmanlı Şehrinin Oluşumunda Vakfiyelerin Rolü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yerel Yönetimler Anabilim Dalı.
• Referans12 Elitok, H. (2014). Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde Bulunan Hanım Sultanlara ve Padişahlara Ait Bir Grup Vakfiyenin Hat Tezhip ve Cilt Bakımından İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Referans13 Elitok, H. (2016). “Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde Bulunan Hadice Sultan’a Ait Vakfiyenin Kitap Sanatları Bakımından Değerlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayınları, Sayı 37, s.35-51.
• Referans14 Gülsoy, U., Engin, V., İşbilir, Ö., Örenç, A. F., Aydıner, M., Tak, E. Ve Kolay, A. (2014). Bir Medeniyetin İzdüşümü Vakıflar, 1. Basım, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Referans15 Günay, H. M. (2012). “Vakıf”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 42, s.475-479.
• Referans16 Kayaoğlu, İ. (1976). “Vakfın Menşei Hakkında Görüşler”, Vakıflar Dergisi, İstanbul: VGM Yayınları, Sayı 11, s.49-55.
• Referans17 Kazıcı, Z. (2013). Osmanlı Vakıf Medeniyeti, 1. Basım İstanbul: Bilge Yayınları.
• Referans18 Keten, İ., Şahin, M. N. (2004). Vakfiye Tuğraları, 1.Basım, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Referans19 Kıral, B. (2020). “Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Siirt: Siirt Üniversitesi, Sayı 15, s. 170-189. Referans20 Köprülü, F. (1938). “Vakıf Müessesesi ve Vakıf Vesikaların Tarihi Ehemmiyeti”, Vakıflar Dergisi, Ankara: VGM Yayınları, Sayı 1, s. 4.
• Referans21 Köprülü, F. (1942). “Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”, Vakıflar Dergisi, Ankara: VGM Yayınları, Sayı 1, s. 1-7.
• Referans22 Kütükoğlu, M. (1994). Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), 2. Basım, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı Yayınları.
• Referans23 Nadir, A. (1987). Osmanlı Padişah Fermanları, 1.Basım, İngiltere.
• Referans24 Öztürk, N. (2005). “İslam ve Türk Kültüründe Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, Ankara: VGM Yayınları, Sayı 29, s.7-20.
• Referans25 Özgüdenli, O. G. (2012). “Vakfiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 42, s. 465-467.
• Referans26 Şeker, M. (1993). “Vakfiyelerin Türk Kültürü Bakımından Özellikleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, İzmir: Ege Üniversitesi, Sayı 1, s.1-18.
• Referans27 Toktaş, P. (2019). “Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Defter Emini Server Efendi Sergi Salonundaki Tuğralı Hududnâme, Vakfiye ve Mülknamelerin Tezhip Açısından İncelenmesi”, Uygarlık Tarihinde Sanat ve Tasarım. Editör: Adnan Tepecik, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Referans28 Uzunçarşılı, İ. H. (1941). “Gazi Orhan Bey Vakfiyesi”, Belleten Dergisi, Ankara: TTK, Sayı 19, s.277-288.
• Referans29 V.G.M. (2017). Haseki Hürrem Sultan Kudüs Vakfiyesi, 1. Basım, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Referans30 Yazıcı, N. (2015). Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde Bulunan Mihrişah Sultana Ait Vakfiyelerin Hat, Tezhip ve Cilt Sanatı Bakımından İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Referans31 B. (2012). “Vakıf”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 13, s.475-486.
• Referans32 Yıldırım, N. (2019). Bezmiâlem Valide Sultan Vakıf Gureba Hastanesi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Referans33 Yıldırır, M., Kadıoğlu, S., Dalkıran, A., Mercan, F. (2009). Osmanlıdan Günümüze Tapu Arşiv, 2.Basım, Ankara: T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Daire Başkanlığı Yayınları.
• Referans34 Yüksel, H. (2012). “Vakfiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 42, s.468.