HAKKÂRİ’DE TESPİT EDİLEN 20. YÜZYILA AİT NAMAZLIKLAR

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 29, 509 - 535, 30.06.2022

Güler Yılmaz

https://doi.org/10.21602/sduarte.1081058

Öz

Hakkâri, dokuma bakımından Anadolu’nun zengin illerinden biridir. Dokumanın bu kadar gelişmesinde ve çeşitlenmesinde yaşam koşulları, iklim ve geçim kaynakları etkili olmuştur. Hakkâri yöresinin coğrafi özelliğinden dolayı küçükbaş hayvan yetiştiriciliği daha çok tercih edilmektedir. Bu hayvanlardan elde edilen yün malzemeyle; halı, kilim, mêzer, yolluk ve namazlık gibi gündelik hayatta kullanacakları eserler üretmişlerdir. Dünyaca bilinen Hakkâri dokumaları, geçmişi günümüze hatta geleceğe bağlayan önemli birer somut kültür varlıklarıdır. Bu çalışmada ise dokuma namazlıklar ele alınmıştır. Hakkâri merkezi olmak üzere; Çukurca, Yüksekova, Derecik ve Şemdinli ilçeleri ve köylerinde saha çalışması yapılmıştır. Saha çalışması sonucunda otuz üç örneğe ulaşılmıştır. Söz konusu çalışmada ise on dört namazlık katalog bölümünde ele alınarak; teknik, desen, renk ve kompozisyon özelliklerine göre değerlendirilmiştir. Geleneksel Türk el sanatları içerisinde önemli bir yeri olan ve daha önce çalışılmamış, mistik anlamlar içeren namazlıkların tasnif ve belgeleme çalışmaları yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Seccade, Hakkâri, Dokuma, Namazlık, Mêzer

AN EXAMPLE OF A GROUP OF WOVEN PRAYER RUG FROM THE HAKKÂRİ REGION OF THE 20TH CENTURY

Öz

Hakkâri is one of the richest provinces of Anatolia in terms of weaving. Living conditions, climate and means of livelihood have been effective in development and diversification of weaving. Due to geographical features of Hakkâri area, ovine breeding is preferred. Using the wool material obtained from these animals, they have produced objects that they can use in daily life such as carpets, rugs, mêzer and prayer rugs. World-renowned Hakkâri weavings are significant tangible cultural assets connecting the past to today and even future. In this study, woven prayer rugs are discussed. Field study was conducted in central Hakkâri; Çukurca, Yüksekova, Derecik and Şemdinli districts and villages. As a result of the field study, thirty-three specimens were found. In this study, fourteen prayer rugs are discussed in catalogue section and assessed according to their technique, pattern, colour and composition features. Classification and documentation studies are done for prayer rugs which contain mystical meanings, have a significant place among traditional Turkish handcrafts and were not studied before.

Anahtar Kelimeler

Prayer Mat, Hakkâri, Weaving, Prayer Rug, Mêzer

Kaynakça

• Acar, B. (1975). Kilim ve Düz Dokuma Yaygılar, İstanbul: Apa Ofset Basımevi. Akpınarlı, H. F. ve Yerdenova, A. (2019). “Kazakistan’ın Türkistan Eyaletindeki Halı Motiflerinin İncelenmesi”, Arış, Sayı 15, s.18-39.
• Aksoy, M. (2008a). “Kültür Sosyolojisi Açısından Halı-Kilim Sanatı ve Etnografik Eserlerdeki Damgaların Dili”, 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), 10-15 Eylül 2007, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı, s.75-120.
• Aksoy, M. (2011b). “Kaya Resimlerinden Alfabeye Avrasya’da Türk Damgaları”, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Tarih Kültür Dergisi, Sayı 300, s.70-76.
• Aslanapa, O. (1987). Türk Halı Sanatı’nın Bin Yılı, İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd.
• Ateş, İ. (1982). “Hayri ve Sosyal Hizmetler Açısından Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, Sayı XV, s.55-88.
• Aytaç, İ. (2013). “Elazığ Müzesindeki Osmanlı Dönemi Eşik ve Seccade Halıları“, Arış, Sayı IX, s.12-33.
• Bozkurt, N. (2009). “Seccade”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Cilt 36, s.269-271.
• Bayraktaroğlu, S. (1999). “Seccade”, Erdem, Halı Özel Sayısı-I, Cilt 10, s.57-64.
• Bilgin, Ü. (1979). “XIX. Yüzyıl Seccadeleri”, Sanat Dünyamız, Sayı 17, s.18-25.
• Çağlıtütüncügil, E. (1999). “Cami Tasvirli Yahyalı (Kayseri) Halıları”, Erdem, Sayı 28, s.87-94. Deniz, B. (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Erbek, M. (2002). Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Ergüder Aslıhan, A. (2011). “Şenkaya Yöresi’nde Bardız, Goşken ve Şabani Dokumaları”, Arış, Sayı VI, s.40-59.
• Eroğlu, M. A. (2013). “Antalya ve Civarı “Cicim Seccadeleri” (Namazlağ)”, Akdeniz Sanat Dergisi, Sayı 12, s.252-267.
• Erzincan, T. (2005). “Mihrap”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Cilt 30, s.30-37.
• Etikan, S. (2007). “Seccade Halılarda Kullanılan Bazı Motifler ve Bu Motiflerin İslam Sanatında Yeri”, ICANAS 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, s.545-563.
• Karahan, R. (2007). Dünden Bugüne Hakkâri Kilimleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Karahan, R. Vd. (2008). Türk El Sanatları Araştırma ve Uygulama Merkezi Kilim Kataloğu III, Ankara: Net Ofset.
• İbni, M. (2012). Sünen-i Tercemesi ve Şerhi, çev. Haydar Hatipoğlu, İstanbul: Kahraman Yayınları.
• Nas, E. ve Doğan, Ş. (2018). “Konya Müzlerindeki Keçe Seccadelerde Görülen İnteryör Tasvirler Üzerine”, Turkish Studies, Sayı 13/26, s.923-940.
• Nekrasova, N. P. ve Kınayeva, K.G. (1997). Moskova Şark Sanatları Devlet Müzesi Türk, Azeri ve Türkmen Seccadeleri, çev. Cem Oğuz, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Öztürk, G. ve Özkan Tağı, S. (2018). “Hakkâri Demirtaş (Yağmurlu Mezrası) Köyü Mezer (Mézerk-Mezer) Dokumaları”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 77, s.460-473.
• Sözen, M. (1998). Geleneksel Türk El Sanatları, İstanbul: Hürriyet Gazetecilik ve Matbaacılık A.Ş.
• Soysaldı, A. (2009). Düz Dokuma Teknikleri ve Teknik Desen Çizimleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Soysaldı, A. ve Parabaş, N. (2015). “Niğde Halı Pazarında Farklı Bir Melendiz Halısı”, Arış, Sayı 11, s.73-80.
• Sürür, A. (1992). “Türk Süsleme Sanatlarında Kuş Motifi ve Tekstil Sanatlarımızdaki Yeri”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, V. Cilt, Ankara: Feryal Matbaası, s.203-210.
• Taş, E. (2010). “Tarsus Yöresine Ait Zili Teknikli Yörük Seccadelerinden Örnekler”, Akdeniz Sanat, Sayı 3(6) , s.153-165.
• Yeşilbaş, E. (2011). “Diyarbakır Karacadağ Kilimlerinin Desen ve Motif Özellikleri”, Arış, Sayı VI, s.112-117.
• Yıldırım, M. ve Dumluca, M. (2017). “Tokat Mevlevihanesi’nde Bulunan Sivas Yöresi Halı Seccadeleri”, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 9, s.145-170.