Kitap Mülkiyeti Üzerinden Osmanlı Mühürleri ve Exlibris İlişkisi

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 32, 721 - 743, 08.01.2024

Melike Köseler Kan , Aydın Zor

https://doi.org/10.21602/sduarte.1374015

Öz

Mülkiyet işareti olarak kullanılan iki yakın kavram olan mühürler ve exlibrislerin ayrıntılı irdelemesini içeren çalışmada ilk yerleşik toplumlardan başlayarak farklı çağ ve kültürlerde mülkiyet kavramından söz edilmektedir.
Mühürler, tarihi belge niteliklerinin yanısıra bize ait oldukları kültürler hakkında da bilgi verirler. Yazı ve resim ile desteklenmiş görsel kompozisyonlarının beraberinde getirdiği sunum zenginliğiyle de sanatsal açıdan büyük önem arzederler.Belirli bir kütüphaneye ait olan kitabın ön kapak içine yerleştirilen, sahibini imgesel nitelikte temsil eden, gerek aidiyeti ve gerekse kimlik niteliğini taşıyan görsel iletişim aracına exlibris denir.
Bu arastırmanın amacı Exlibris ve Osmanlı mühürlerinin bir dönem içerisindeki örneklerini incelemek ve ortak yönlerini ortaya koymaktır. Aynı zamanda benzer bu iki sanatın önemini vurgulayarak yaygınlaştırılmasına yönelik çabaları değerlendirmek ve bu sanat dalları ile ilgilenen bireylere teknik ve kuramsal anlamda bir kaynakça oluşturmaktır.

Anahtar Kelimeler

Mülkiyet, Mülkiyet Araçları, Mühür, Osmanlı Mühürleri, Exlibris

Kaynakça

• Acar, Ş. (1996). “Mühürcülük Sanatı ve Mühürcüler”, Antik Dekor, Sayı 37, s.94-100.
• Alkaç, E. ve Cankardeş, Ş. G. (2016). “Amphora Mühürleri Işığında Miletos ve Alexandria Ticari İlişkileri”, OLBA, Sayı XXIV, s.191-216.
• Anadol, Ç. (1994). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 6, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Bieber, M. (1977) Ancient Copies: Contributions to the History of Greek and Roman Art, New York University Press.
• Bloch, M. (2014). Feodal Toplum, çev. M. Fırat, İstanbul: Islık Yayınları,
• Boaretto, E. vd. (2009). “Radiocarbon Dating of Charcoal and Bone Collagen Associated with Early Pottery at Yuchanyan Cave Hunan Province China”, PNAS, Sayı 24, Cilt 106, 9595-9600.
• Childe, V. G. (1946). Doğunun Prehistoryası, 1. Baskı, çev. Ş. A. Kansu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çığ, M. İ. (2002). Ortadoğu Uygarlık Mirası, 1. Baskı, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Çığ, M. İ. (2003). Ortadoğu Uygarlık Mirası 2, 1. Baskı, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Çığ, M. İ. (2007). Uygarlığın Kökeni Sümerler 1, 1. Baskı, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Derin Sel, R. (2012). Hakkaklık ve Mühür Kalıplarının Özgün Baskı Resim Sanatı Açısından İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Doğan, A. N. (2009). “Kitaptan Yayıncılığa -Yeniçağ’dan Milenyuma Kitap ve Yayıncılık”, Milliyet Blog, http://blog.milliyet.com.tr, Erişim tarihi: 04.08.2018.
• El-Abbadi, M. (1990). Life and Fate of the Ancient Library of Alexandria, Paris.
• Erdem, Ş. (2010). Exlibris Sanatının Gelişim Süreci, Kültürlerarası Etkileşimdeki Önemi ve Bu Sanatın Türkiye’de Yaygınlaştırılmasına Yönelik Çabalar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Frangipane, M. (2002). Yakındoğuda Devletin Doğuşu, çev. Z.Z. İlkgelen, İstanbul.
• Gazda, E. K. (1995). “Roman Sculpture and the Ethos of Emulation: Reconsidering Repetition”, HSCPh, 97, 21-156.
• Gazda, E. K. (2002). The Ancient Art of Emulation: Studies in Artistic Originality and Tradition from the Present to Classical Antiquity, University of Michigan Press.
• Hemingway, S. (2002). “Posthumous Copies of Ancient Greek Sculpture: Roman Taste and Techniques”, Sculpture Review, 60, No 2, New York.
• İpek, N. (2022). “Dönüşen Kimlikleri Belgelemek: Osmanlı Bireylerinin Yeniden Mühür Kazıtma Pratikleri Üzerine Gözlemler”, Mühür Veri Tabanı, https://muhur.yek.gov.tr/arastirma-notlari/3/donusen-kimlikleri-belgelemek-osmanli-bireylerinin-yeniden-muhur-kazitma-pratikleri-uzerine-gozlemler, Erişim tarihi: 23.09.2023.
• Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (2003). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Cilt 1, 2. Kitap, İstanbul.
• Kahya, Y. (1997). Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, Cilt I-II-III, İstanbul: Yem Yayınları.
• Keenan, J. P. (2003). The Art of Bookplate, New York: Barnes&Noble.
• Keş, Y. (2016). “Ekslibrislerde Biçim, İçerik ve Estetik”, International Journal of Ex-libris, Vol. 3, Part 5, p.112-121.
• Kınal, F. (1998). Eski Anadolu Tarihi, Ankara: TTK Yayınları.
• Kuşoğlu, M. Z. (1994). “Mühür”, Dünkü Sanatımız-Kültürümüz, Ötüken Yayınları, s.23-27.
• Kut, G. ve Bayraktar, N. (1984). Yazma Eserlerde Vakıf Mühürleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (1998). Osmanlı Belgelerinin Dili, Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı, 2. Basım, İstanbul.
• Magie, D. (2007). Anadolu’da Romalılar: M.Ö. III. ve II. Yüzyıllarda Batı Anadolu 4, çev. N. Başgelen - Ö. Çapar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Melaart, J. (2001). Çatalhöyük (Anadolu’da Bir Neolitik Kent), çev. G. B. Yazıcıoğlu, İstanbul.
• Ölçer, C. (1997). “Mühür-Osmanlı Mühürcülüğü”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, Cilt 2, 1317-1318.
• Pektaş, H. (2003). Exlibris (Genişletilmiş İkinci Baskı), Ankara: AED Yayınları.
• Pektaş, H. (2010). “Exlibrisler ve Mühürler”, FYZY Dergisi, Sayı 17.
• Pektaş, H. (2014). “Türkiyede Exlibris”, International Journal of Ex-libris 1.
• Phillips, H. (2010). “The Great Library of Alexandria?”, Library Philosophy and Practice, 1-10. Rado, Ş. (1986). “Mühürler ve Kazıcılar”, Türkiyemiz, 50, p.1-4.
• Ridgway, B. S. (1984). Roman Copies of Greek Sculpture: The Problem of Originals, Michigan.
• Rona, Z. (2003). “Exlibris ve Özgün Baskıresim Sergisi”, Türkiye Sanat Yıllığı, İstanbul.
• Schmidt K. (2007). Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal Alanı Göbeklitepe (En Eski Tapınağı Yapanlar), çev. R. Aslan, İstanbul.
• Settis, S. (1989). “Unarteplurale. L’imperio romanno, i Greci e i posteri”, Storia di Roma, Vol. 4: Caratteri e morfologie, (Momigliano A., Schiavone A. Eds.), p.827-28.
• Tekcan, G. E. (2011). Bir İletişim Aracı Olarak Exlibris ve İşlevi, Yayınlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1959). Topkapı Sarayı Müzesinde Mühürler Seksiyonu Rehberi, İstanbul: Şehir Matbaası.
• von Hammer, J. V. (1999). Osmanlı Mühürleri, İstanbul: Pera Yayıncılık.
• Yakar, J. (2005). “The Language of Symbols in Prehistoric Anatolia”, Documanta Prehistorica XXXII, p.111-121.