İSLAM HUKUKUNDA TÜZEL KİŞİLİK

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 1349 - 1366, 31.12.2022

Emrah Gökmen

https://doi.org/10.52273/sduhfd..1195654

Öz

Tüzel kişilik, insanların belirli amaçlara erişmesini sağlamak üzere toplumsal ihtiyaçlardan doğmuş olup sonrasında hukuk düzenince kendisine kişilik verilmiş bir yapıdır. Hukukta tüzel kişilik kavramının ele alınması nispeten yeni bir olgudur. İslam hukukunun klasik doktrininde tüzel kişilikle ilgili bir kavram veya bölüm yer almamaktadır. Ancak modern dönem hukukçuları İslam hukukunda mevcut bazı müesseselerin tüzel kişiliğin birer görünümü olduğu yönünde çalışmalar yapmaktadır. Bu müesseselerin tüzel kişiliğe dair kıstaslar dikkate alınarak incelendiği bir çalışmaya rastlanamamıştır. Bu çalışmada tüzel kişiliğe dair genel bir perspektif sunulmakta, tüzel kişiliğin unsurları ölçüt alınarak İslam hukukunda tüzel kişiliğin görünümü olan müesseseler değerlendirilmekte ve böylelikle “İslam hukukunda tüzel kişilik var mıdır?” sorusu cevaplandırılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tüzel Kişilik, İslam Hukuku, Vakıf, Devlet, Beytü'l-mâl

LEGAL PERSONALITY IN ISLAMIC LAW

Öz

Legal personality is a structure that is born out of social needs in order to enable people to achieve certain goals, and then given personality by the legal order. The concept of legal personality in law is a relatively new phenomenon. In the classical doctrine of Islamic law, there is no concept or section on legal personality. However, modern jurists have been working on the idea that some of the institutions existing in Islamic law are manifestations of legal personality. No study has been found in which these institutions are analysed by considering the criteria of legal personality. In this study, a general perspective on legal personality is presented, the institutions that are the appearance of legal personality in Islamic law are evaluated by taking the elements of legal personality as criteria, and thus the question "Is there legal personality in Islamic law?" will be tried to be answered.

Kaynakça

• Abadan, Yavuz: Hukuk Başlangıcı ve Tarihi, İstanbul, Kenan Matbaası, 1943.
• Akgündüz, Ahmet: İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, 3. Baskı., İstanbul, OSAV, 2013.
• Akman, Ahmet: Eski Vakıflar Hukuku ve İdaresi, 1. Baskı., Ankara, Adalet Yayınevi, 2019.
• Ansay, Sabri Şakir: Hukuk Tarihinde İslâm Hukuku, 2. Bası., Ankara, İstiklâl Matbaacılık ve Gazetecilik, 1954.
• Antalya, O. Gökhan, Murat Topuz: Medeni Hukuk: Giriş, Temel Kavramlar, Başlangıç Hükümleri, C. 1, ed. O. Gökhan Antalya, 4. Baskı., Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2021.
• Arsal, Sadri Maksudi: Hukukun Umumî Esasları, C. 1, Ankara, Ankara Hukuk Fakültesi Neşriyatı, 1937.
• Avcı, Mustafa: Türk Hukuk Tarihi, 9. Bası., Konya, Atlas Akademi, 2020.
• Ayan, Mehmet, Nurşen Ayan: Kişiler Hukuku, 9. Baskı., Ankara, Adalet Yayınevi, 2020.
• Aydın, Ahmet İkbal: “Hz. Peygamber Devrindeki Kurumların Tüzel Kişilik Açısından İncelenmesi”, Sakarya, Sakarya Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Tezi, 1999.
• Aydın, Mehmet Akif: Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, Beta Yayınları, 2019.
• Balta, Yusuf: “Modern ve İslam Hukuku Açısından Tarihi Süreçte Tüzel Kişilik”, Amasya İlahiyat Dergisi, No: 17, 2021, s. 465-500.
• Bardakoğlu, Ali: “Ehliyet”, C. 10, İstanbul, TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, 1994.
• Berki, Şakir: “Vakfın Mahiyeti”, Vakıflar Dergisi, No: 8, 1969, s. 1-7.
• Cin, Halil, Gül Akyılmaz: Türk Hukuk Tarihi, 11. Baskı., Konya, Sayram Yayınları, 2019.
• Çırak, Hasan Hayri: “İslam Hukukunda Hükmi Şahsiyet (Tüzel Kişilik)”, Erzurum, Atatürk Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi Tezi, 2001.
• Dönmez, İbrahim Kâfi: “Şahıs”, C. 38, İstanbul, TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, 2010, s. 270-273.
• Dural, Mustafa, Tufan Öğüz: Türk Özel Hukuku Cilt II Kişiler Hukuku, İstanbul, Filiz Kitabevi, 2017.
• Ekinci, Ekrem Buğra: İslâm Hukuku Umûmî ve Husûsî Hükümler, 3. Basım., İstanbul, Arı Sanat Yayınevi, 2018.
• Erdoğan, Mehmet: Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, 7. Baskı., İstanbul, Ensar Yayınları, 2019.
• Ergün, Ömer: Medeni Hukuk Tüzel Kişilerinin Ehliyet Durumu, 1. Baskı., İstanbul, On İki Levha Yayınları, 2010.
• Erkal, Mehmet: “Beytülmâl”, C. 6, İstanbul, TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, 1992.
• Gedikli, Fethi: Osmanlı Şirket Kültürü, İstanbul, İz Yayıncılık, 1998.
• Gökmenoğlu, Hüseyin Tekin: İslâm’da Şahsiyet Hakları, Ankara, TDV Yayınları, 1996.
• Gözübenli, Beşir: “Şirket”, C. 39, İstanbul, TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, 2010.
• Günay, Hacı Mehmet: “Vakıf”, C. 42, İstanbul, TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, 2012.
• Güriz, Adnan: Hukuk Başlangıcı, Ankara, Siyasal Kitabevi, 2019.
• Hatemi, Hüseyin: Medenî Hukuk Tüzel Kişileri, İstanbul, Sulhi Garan Matbaası, 1979.
• Karakoç, İrem: Türk Hukuk Tarihinde Vakıf Müessesesi, Ankara, Yetkin Yayınları, 2017.
• Kaya, Eyyüp Said, Hasan Hacak: “Zimmet”, C. 44, İstanbul, TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, 2013.
• Kılıçoğlu, Ahmet M.: Medeni Hukuk, 4. Bası., Ankara, Turhan Kitabevi, 2021.
• Köprülü, Bülent: “Tarihte Vakıflar”, AÜHFD, C. 8, No: 3-4, 1951, s. 479-518.
• Köse, Murtaza: İslâm Hukuku Açısından Hükmi Şahsiyet, İstanbul, Işık Akademi Yayınları, 2009.
• ———: “İslâm Hukuku ve Modern Hukuka Göre Tüzel Kişilik”, EKEV Akademi Dergisi, C. I, No: 2, 1998, s. 221-230.
• ———: İslâm Hukukunda Anonim Ortaklıklar, İzmir, Yeni Akademi Yayınları, 2006.
• Oğuzman, Kemal, Özer Seliçi, Saibe Oktay-Özdemir: Kişiler Hukuku, 19. Baskı., İstanbul, Filiz Kitabevi, 2020.
• Oğuzman, M. Kemal, Nami Barlas: Medenî Hukuk, 27. Bası., İstanbul, On İki Levha Yayınları, 2021.
• Özsunay, Ergun: Medenî Hukukumuzda Tüzel Kişiler, İstanbul, Sulhi Garan Matbaası, 1978.
• Sava Paşa: İslam Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüt, C. 1-2, 2. Baskı., İstanbul, DİB Yayınları, 2017.
• Saymen, Ferit H.: Medenî Hukukumuzda Hükmî Şahıslar, İstanbul, Üniversite Kitabevi, 1944.
• ———: Türk Medenî Hukuku Cilt II Şahsın Hukuku, İstanbul, Kenan Matbaası, 1948.
• Schacht, Joseph: İslam Hukukuna Giriş, çev. Mehmet Dağ, Abdülkadir Şener, 1. Baskı., Ankara, Otto Yayınları, 2018.
• Serozan, Rona: Medeni Hukuk Genel Bölüm/Kişiler Hukuku, 8. Bası., İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2018.
• Şâban, Zekiyüddin: İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh), çev. İbrahim Kâfi Dönmez, 35. Baskı., Ankara, TDV Yayınları, 2020.
• Şekerci, Osman: İslâm Şirketler Hukuku, İstanbul, Marifet Yayınları, 1981.
• ———: “İslâm Şirketler Hukuku Açısından Anonim Şirketleri”, I. Uluslararası İslâm Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi, ed. Mehmet Bayyiğit, Konya, Kombad Yayınları, 1997.
• Tortop, Muhammed Tevfik: “İslam Hukuku’nda Beytü’l-Mâl’in Tüzel Kişiliği”, Isparta, Süleyman Demirel Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Tezi, 2017.
• Uzunpostalcı: “İslâm Hukukunda Şahsiyet ve Hakiki Şahıs”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, C. 4, No: 7, 2006, s. 55-87. Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet: Medenî Hukuk, İstanbul, Gün Matbaası, 1969.
• Yaman, Ahmet: İslam Kamu Hukuku, 1. Baskı., Ankara, Bilimsel Araştırma Yayınları, 2020.
• Yargı, Mehmet Ali: “İslam Hukukunda Tüzel Kişilik Kavramı”, Bursa, Uludağ Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Tezi, 1996.
• Zahraa, Mahdi: “Legal Personality in Islamic Law”, Arab Law Quarterly, C. 10, No: 3, 1995, s. 193-206.
• Zerka, Mustafa Ahmed: İslam Hukuku 2, çev. Servet Armağan, 2. Baskı., İstanbul, Gündönümü Yayınları, 2006.
• Zeydân, Abdülkerim: İslâm Hukukuna Giriş, çev. Ali Şafak, 13. Baskı., İstanbul, Kayıhan Yayınları, 2020.