Celâluddîn es-Suyûtî’nin el-Makâmatu’l-Miskiyye ve el-Makâmatu’l-Verdiyye’de Konuşturduğu Güzel Kokular ve Çiçekler

Yıl 2018, Sayı: 40, 147 - 172, 30.06.2018

Hacı Çiçek

Öz

Makâmât, Arap
dili ve edebiyatında çok önemli yere sahip edebî ürünlerdir. Az kelime ile
birçok mana amaçlanır. Nesir olmalarına rağmen şiirsel boyuta sahiptirler. Her
cümle ve kelime arasında bir insicam ve ahenk vardır. Kulağa bile fonetik ve
müzikal bir haz verirler. Makâmâtların başka bir özelliği de edebî sanatlardan
intâk/fabl sanatına bol miktarda yer vermeleridir. Suyûtî’nin, bazı makâmâtlarında
intak sanatını en ideal şekilde icra ettiğini söylemek mümkündür. Nerdeyse konuşturmadığı
hiçbir bitki ve kıymetli taş bırakmamıştır. Fakat Suyûtî’nin güzel kokular ve
çiçekler hakkında hadis diye naklettiği bazı ifadeler, ya uydurmadır ya da en
azından zayıftır. Bu çalışmamızda Suyûtî’nin el-Makâmatu’l-miskiyye ve el-Makâmatu’l-verdiyye’de
konuşturduğu misk, amber, zaferân, nergis, yasemin, nesrin, menekşe, nilüfer ve
reyhân gibi objeler ele alınmıştır. Onlar hakkında hadis diye nakledilen
haberlerin analiz ve kritiği yapılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Suyûtî, Makâmat, Arapça, İntâk, Çiçekler

Kaynakça

• ‘Abdullatîf el-Minyâvî, Ebû’l-Munzir Mahmud b. Muhammed, el-Cumu‘u’l-Behiyye li’l-‘Akîdeti’s-Selefiyye, Mektebetu İbn ‘Abbâs, Mısır, 2005.
• el-Asbahânî, Ebû Nu‘aym Ahmed b. ‘Abdullâh b. İshâk b. Mûsâ (ö.430/1039), et-Tıbbu’n-Nebevî, thk. Mustafa Hıdır Dönmez et-Turkî, Dâru İbn Hazm, 2006.
• el-Asbahânî, Ebû Nu‘aym Ahmed b. ‘Abdullâh b. İshâk b. Mûsâ (ö.430/1039), Ma‘rifetu’s-Sahâbe, thk. ‘Âdil Yûsuf el-‘Azzâzî, Dâru’l-Vatan, Riyâd, 1998.
• el-‘Askalânî, Ebû’l-Fadl Ahmed b. ‘Alî b. Muhammed b. Hacer (ö.852/1448), Lisânu’l-Mîzân, thk. ‘Abdulfettâh Ebû Gudde, Dâru’l-Beşâir, Beyrût, 2002.
• el-‘Askalânî, Ebû’l-Fadl Ahmed b. ‘Alî b. Muhammed b. Hacer (ö.852/1448), el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, Dâru’l-Kutub el-‘İlmiyye, Beyrût, 1415.
• Battâl, Muhammed b. Ahmed b. Battâl el-Yamanî (ö.663/1265), en-Nazmu’l-Musta‘zeb fî Şerhi Garîbi’l-Muhezzeb, el-Mektebetu’t-Ticâriyye, Mekke, 1988.
• Bayatlı, Osman (ö.1958), Şifalı Otlar ve Lokman Hekim, Bergama Kültür ve Sanat Vakfı, 1989.
• Baytop, Turhan - Bozkurt, Nebi, “Misk” maddesi, DİA, İstanbul, 2005.
• el-Bendârî, ‘Abdulgaffâr Suleymân – Zağlûl, Muhammed Sa‘îd Besyûnî, Makâmâtu’s-Suyûtî Şerhi, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 1986.
• Beyhakî, Ahmed b. Huseyin b. ‘Alî b. Mûsâ (ö.458/1066), Şu‘abu’l-Îman, Mektebetu’r-Ruşd, Riyâd, 2003.
• Beyhakî, Ahmed b. Huseyin b. ‘Alî b. Mûsâ (ö.458/1066), es-Sunenu’l-Kubrâ, thk. Muhammed ‘Abdulkadir ‘Atâ, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 2003.
• el-Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. ‘Amr b. ‘Abdulhâlik el-Basrî (ö.292/905), el-Musnedu’l-Kebîr ve el-Bahru’z-Zehhâr, Mektebetu’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, Medîne, 2009.
• el-Bikâî, Ebû'l-Hasan Burhânuddîn İbrâhîm b. ‘Umer b. Hasen (ö.885/1480), Nazmu’d-Durer fî Tenâsubi’l-Âyât ve’s-Suver, Dâru’l-Kuttâb el-İslâmî, Kâhire, ts.
• Buharî, Ebû ‘Abdullâh Muhammed b. İsmâ‘îl (ö.256/870), Sâhîhu’l-Buhârî, thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır, Dâru Tavk en-Necât, 1422.
• el-Burrî Muhammed b. Ebûbekir b. ‘Abdullah b. Mûsâ (ö.645/1248), el-Cevhere fî Nesebi’n-Nebî ve Ashâbu’l-‘Aşere, Dâru Rufâ‘î, Riyâd, 1983.
• el-Câhız, Ebû ‘Usmân ‘Amr b. Bahr b. Mahbûb (ö.255/869), el-Hayavân, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 2004.
• el-Câhız, Ebû ‘Usmân ‘Amr b. Bahr b. Mahbûb (ö.255/869), er-Resâilu’s-Siyâsiyye, Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, Beyrût, ts.
• el-Cevâlîkî, Ebû Mansûr Mevhûb b. Ahmed b. Muhammed el-Hudar (ö.540/1145), el-Mu‘arrab min Kelâm el-A‘cemî ‘alâ Hurûf el-Mu‘cem, Dâru’l-Kalem, Beyrût, 1990.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâ‘îl Alî b. Hammâd (ö.396/1005), es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhu’l-‘Arabiyye, thk. Ahmed ‘Abdulgafûr ‘Attâr, Kâhire, 1958, I/257.
• Demir, Remzi- Kılıç, Mutlu, “Cevâhirnâmeler ve Osmanlılar Dönemi’nde Yazılmış İki Cevâhirnâme”, Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), Sayı 14, Ankara 2003.
• ed-Derrûbî, Semîr Mahmûd, Şerhu Makâmâti Celâluddîn es-Suyûtî, Muessesetu’r-Risâle, Beyrût, 1989.
• Dozy, Reinhart Pieter Anne (ö.1300/1883), Tekmiletu’l-Me‘âcim el-‘Arabiyye, çev. Muhammed Selîm en-Na‘îmî, Vizâretu’s-Sekâfe ve’l-İ‘lâm, ‘Irâk, 1979.
• ed-Dumeyrî, Ebû’l-Bekâ Kemâluddîn Muhammed b. Mûsâ (ö.808/1406), Hayâtul Hayevâni’l-Kubrâ, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 1424.
• Durmuş, İsmail, “Teşhis” maddesi, DİA, İstanbul, 2011.
• Ebû Davud, Suleymân b. Eş‘as (ö.275/888), Sunen, Dâru’l-Fikr, Riyâd, ts.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn (ö.1999), Silsiletu’l-Ehâdîsi'z-Za‘îfe ve’l-Mevzû‘a ve Eseruhâ’s-Seyyi’ fî’l-Umme, Dâru’l-Ma‘ârif, Riyâd, 1992. Erdem, Sargon, “Amber” maddesi, DİA, İstanbul, 1991.
• el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Herevî (ö.370/980), Tehzîbu’l-Luğa, Dâru İhyâi Turâsi’l-‘Arabî, Beyrût, 2001.
• Fâris eş-Şidyâk, Ahmed Fâris b. Yûsuf b. Mansûr (ö.1305/1887) el-Câsûs ‘ala’l-Kâmûs, İstanbul, 1229.
• el-Feyyûmî, Ebû’l-‘Abbâs Ahmed b. Muhammed (ö.770/1368-69), el-Misbâhu’l-Munîr fî Garîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr, el-Meketebetu’l-‘İlmiyye, Beyrût, ts.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb (ö.817/1414), el-Kâmûsu’l-Muhît, Muessesetu’r-Risâle, Beyrût, 2005.
• Hacı Halîfe, Mustafâ b. ‘Abdullâh (Kâtib Çelebî) (ö.1067/1657), Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’l-Kutub ve’l-Funûn, Mektebetu’l-Musennâ, Bağdâd, 1941.
• Halîl b. Ahmed, Ebû ‘Abdurrahmân Halîl b. Ahmed b. ‘Amr el-Ferâhîdî, (ö.170/787), Kitâbu’l-‘Ayn, Dâru Mektebeti’l-Hilâl, ts.
• el-Harîrî, Ebû Muhammed Kâsım b. ‘Alî b. Muhammed (ö.516/1122), Makâmâtu’l-Harîrî, Matba‘atu’l-Ma‘arif, Beyrût, 1873.
• el-Hemedanî, Ebû’l-Fazl Ahmed b. Huseyin b. Yahyâ Bedî‘uzzamân (ö 398/1008), Makâmât, el-Mektebetu’l-Ezheriyye, Kâhire, 1923.
• Hicâzî, Ahmed Tevfîk, Mevsû’âtu’l-‘Utûr ve’l-‘İnâye bi’l-Cemâl, Dâru Usâme, ‘Ammân, 2000.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî (ö.321/933), Cemheretu’l-Luğa, Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, Beyrût, 1987.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebû’l-‘Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammedî (ö.974/1567), el-Minhâcu’l-Kavîm, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 2000.
• İbn Hallikân, Ebu’l-‘Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm (ö.681/1283), Wefayâtu’l-A‘yan ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman, Dâru Sâdır, Beyrût,1971.
• İbn Hanbel, Ahmed (ö.241/855), Musned, Muessesetu’r-Risâle, Beyrût, 2001.
• İbn Havkal, Ebû’l-Kâsım Muhammed b. ‘Alî en-Nasîbî el-Bağdâdî (ö.367/978), Sûretu’l-‘Arz, Dâru Sâdır, Beyrût, 1938.
• İbn Kesîr, Ebû’l Fidâ İsmâ‘il, el-Bidâye ve’n-Nihâye (ö.774/1372), Beytu’l-Efkâr ed-Devliyye, ‘Amman, ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed ‘Abdullâh b. Muslim (ö.276/889), eş-Şi‘ru ve’ş-Şu‘arâ, Dâru’l-Hadîs, Kahire, 1423.
• İbn Manzûr, Ebû Fadl Cemâluddîn Muhammed (ö.711/1311), Lisânu’l-‘Arab, Dâru Sâdır, Beyrût, 1414.
• İbn Sînâ, Ebû ‘Alî el-Huseyn b. ‘Abdullâh b. ‘Alî b. Sînâ (ö.428/1037), el-Kânûn fi’t-Tıb, thk. Muhammed Emîn ed-Danâvî, basım yeri ve tarihi yok.
• İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec ‘Abdurrahmân b. ‘Alî (ö.597/1201), el-Mevzû‘at, el-Mektebetu’s-Selefiyye, Medîne, 1968.
• İbnu’l-Esîr, Ebû’l-Hasan ‘Alî b. Ebû’l-Kerem Muhammed el-Cezerî (ö.630/1233), Usdu’l-Ğâbe fî Ma‘rifeti’s-Sahâbe, Dâru’l-Kutub el-‘İlmiyye, Beyrût, 1994.
• İbnu’l-Fakih, Ebû ‘Abdullâh Ahmed b. Muhammed b. İshâk b. İbrâhîm el-Hemedânî (ö.365/976), el-Buldân, ‘Alemu’l-Kutub, Beyrût, 1996.
• İbnu’l-Hanbelî, Muhammed b. İbrâhîm b. Yûsuf el-Halebî (ö.971/1564), Sehmu’l-Elhâz fî Vehmi’l-Elfâz, thk. Hâtım Sâlih ed-Dâmin, ‘Alemu’l-Kutub, Beyrût, ts.
• İbnu’l-Hatîb Lisânuddin, Ebû ‘Abdullâh zu’l-Vizâreteyn Muhammed b. ‘Abdullâh (ö.776/1374-75), el-İhâta fî Ahbâr Gırnâta, Dâru’l-Kutub el-‘İlmiyye, Kahire, 1424.
• İbnu’l-İmâd, ‘Abdulhay b. Ahmed b. Muhammed (ö.1089/1678), Şezarâtu’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb, Dâru İbn Kesîr, Dımaşk-Beyrût, 1986.
• İbnu’l-Verdî, Sirâcuddin Ebû Hafs ‘Umer b. Muzaffer (ö.852/1449), Harîdetu’l-‘Acâib ve Ferîdetu’l-Garâib, Zennâtî, Mektebetu’s-Sekâfe el-İslâmiyye, Kâhire, 2008.
• İbnu’n-Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. İshâk b. Muhammed (ö.385/995), el-Fihrist, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrût, 1997.
• İsmail Paşa, Bağdâtlı (ö.1920), Hediyyetu’l-‘Ârifîn Esmâu’l-Muellifîn Âsâru’l-Musannifîn, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrût, (1951 İstanbul Matba‘atu’l-Behiyye baskısı)
• İsmail Paşa, Bağdâtlı (ö.1920), Keşfu’z-Zunûn Zeyli, (Neşr: Şerafettin Yaltkaya- Rifat Bilge), MEB. Yay, İstanbul, 1972.
• Kalkaşendî, Ebû’l-‘Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. ‘Alî (ö.821/1418), Subhu’l-A‘şâ fî Sinâ‘ati’l-İnşâ, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, ts.
• Kaya, Mahmut “İbnu’l-Baytâr” maddesi, DİA, İstanbul, 1999.
• el-Kazvînî, Zekeriyya b. Muhammed b. Mahmûd (ö.682/1283), Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-‘İbâd, Dâru Sâdır, Beyrût, ts.
• el-Kindî, Ya‘kûb b. İshâk (ö.260/873), Kitâbu’t-Taraffuk fî’l-‘Itır, Vizâretu’s-Sakâfe ve’l-Funûn ve’t-Turâs, Doha, 2010.
• Kurnaz, Cemal, “Gül” maddesi, DİA, İstanbul, 1996.
• el-Mağribî, Huseyn b. Muhammed b. Saîd el-Lâ’î (ö.1119/1708), el-Bedru’t-Tammâm Şerhu Bulûği’l-Merâm, thk. ‘Alî b. Zeynulabidîn, Dâru Hicr, 1994.
• el-Mervezî, Ebu Sa‘d Abdulkerîm b. Muhammed b. Mansûr et-Temimî (ö.562/1167), el-Ensâb, nşr. Meclisu Dâireti’l-Ma‘arif el-‘Usmaniyye, Haydarâbâd, 1962.
• el-Mu‘cemu'l-‘Arabî el-Esâsî, el-Munazzamatu’l-‘Arabiyye li’t-Terbiyye ve’s-Sekâfe ve’l-‘Ulûm, Tûnus, 1988.
• el-Munâvî, Zeynuddîn Muhammed ‘Abdurrezzâk (ö.1031/1622), et-Teysîr bi-Şerhi’l-Câmi’i’s-Sağîr, Mektebetu İmâm Şâfi‘î, Riyâd, 1998,
• el-Mursî, Ebû’l-Hasan ‘Alî b. İsmâ‘îl b. Sîde (ö.458/1066), el-Muhassas, Dâru İhyâ et-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrût, 1996.
• Mustafâ, İbrâhîm ve diğerleri, el-Mu‘cemul-Vasît, Macma‘u’l-Luga el-‘Arabiyye, Dâru’d-Da‘va, İskenderiye, ts.
• Nesâî, Ebû ‘Abdurrahmân Ahmed (ö.303/915), Sunen, Dâru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrût, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mûrî (ö.676/1277), Tahrîru Elfâzi’t-Tenbîh, thk. ‘Abdulganî ed-Dakr Dâru’l-Kalem, Dimaşk, 1408.
• en-Nuveyrî, Şihâbuddîn Ahmed b. ‘Abdulvahhâb, (ö.733/1334), Nihâyetu'l-Ereb fî Funûni'l-Edeb, Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, Kâhire, 1423.
• el-Umerî, Şihâbuddîn Ahmed b. Yahyâ b. Fadlullâh el-‘Adevî (ö.749/1349), Mesâliku’l-Ebsâr fî Memâliki’l-Emsâr, el-Macma‘u’s-Sekâfî, Abudabî, 1423.
• Özkan, Halit “Suyûtî” maddesi” DİA, İstanbul, 2010.
• er-Râzî, Ebû Bekir Muhammed b. Zekeriyyâ er-Râzî (ö.313/925), el-Hâvî fi’t-Tıb, Dâru İhyâ et-Turâs el-‘Arabî, Beyrût, 2002.
• er-Râzî, Zeynuddîn Ebû ‘Abdullâh Muhammed b. Ebûbekr (ö.666/1268), Muhtâru’s-Sihâh, el-Mektebtu’l-‘Asriyye, Beyrût, 1999.
• Rızâ, Ahmed, Mu‘cemu Metni’l-Luga, Dâru Mektebeti’l-Hayât, Beyrût, ts.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr ‘Abdulmelik b. Muhammed b. İsmâ‘il (ö.429/1038), Simâru’l-Kulûb fi’l-Mudâf ve’l-Mensûb, Dâru’l-Ma‘ârif, Kâhire, ts.
• es-Sefârînî, Ebû’l-‘Avn Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed (ö.1188/1774), Gıdâu’l-Elbâb fî Şerhi Manzûmeti’l-Âdâb, Muesesetu Kurtuba, Mısır, 1993. es-Safedî, Selâhuddîn Halîl b. Aybek b. ‘Abdullâh (ö.764/1363), el-Vâfî bi’l-Vefayât, Dâru İhyâi’t-Turâs, Beyrût, 2000.
• es-Sefîrî, Şemsuddîn Muhammed b. ‘Umer b. Ahmed (ö.956/1550), el-Mecâlisu'l-Va'ziyye, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 2004.
• es-Suyûtî, ‘Abdurrrahmân b. Ebûbekir Celâluddîn (ö.911/1506), Makâmâtu’s-Suyûtî, Matba‘atu’l-Cevâib, Kustantiniyye, 1298.
• es-Suyûtî, ‘Abdurrrahmân b. Ebûbekir Celâluddîn (ö.911/1506), Husnu’l-Muhâdara fî Târîh Mısr ve’l-Kâhire, Dâru İhyâ el-Kutub el-‘Arabiyye, Kahire, 1967.
• es-Suyûtî, ‘Abdurrrahmân b. Ebûbekir Celâluddîn (ö.911/1506), el-Muzhir fî ‘Ulûmi’l-Luğati ve Envâ‘ihâ, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 1998.
• Şemsu’l-‘Ulûm, Neşvân el-Himyerî (ö. 573/1178), Şemsu’l-‘Ulûm ve Devâu Kelâmi’l-‘Arab mine’l-Kulûm, Dâru’l-Fikr el-Muâsır, Beyrût, 1999.
• Şentürk, Ragıp, Şifalı Bitkiler Ansiklopedisi, Hikmet Neşriyat, İstanbul, 2009.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. ‘Ali (ö.1250/1831), el-Fevâidu’l-Mecmû‘a fi’l-Ehâdîsi’l Mevzû‘a, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, ts.
• et-Taberânî, Ebû’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed (ö.360/993), el-Mu‘cemu’l-Kebir, Mektebetu İbn Teymiyye, Kâhire, 1994.
• et-Taberânî, Ebû’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed (ö.360/993), el-Mu‘cemu’l-Evsat, Dâru’l-Harameyn, Kâhire, ts.
• Tirmîzî, Ebû ‘İsâ Muhammed (ö.279/892), Sunen, Dâru’l-Fikr, Beyrût, 1980.
• Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, haz. Komisyon, 9. Bsm. Ankara, 1998.
• Yâkût, Şihâbuddîn Ebû ‘Abdullâh el-Hamevî, (ö.626/1230), Mu‘cem’ul-Buldân, Dâru Sâdır, Beyrût, 1995.
• Yeğin, Abdullâh (ö.2016), İslâmî-İlmî-Edebî-Felsefî Yeni Lügat, Yeni Asya Yay. İstanbul,1973.
• ez-Zebîdî, Muhammed Murtazâ (ö.1205/1791), Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Dâru’l-Hidâye, Kâhire, ts.
• ez-Zehebî, Şemsuddîn Ebû ‘Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. ‘Usmân b. Kaymâz (ö.748/1348), el-Muğnî ‘ani’l-Hıfz ve’l-Kitâb, Dâru’l-Kuttâbi’l-‘Arabî, Beyrût, 1407.
• ez-Zehebî, Şemsuddîn Ebû ‘Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. ‘Usmân b. Kaymâz (ö.748/1348), Siyeru A‘lami’n-Nubelâ, Dâru’l-Hadîs, Kâhire, 2006.
• ez-Zehebî, Şemsuddîn Ebû ‘Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. ‘Usmân b. Kaymâz (ö.748/1348), el-İber fî Haberi men Gaber, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, ts. Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd (ö.538/1143), Makâmât, Dâru’l-Kutubi’l-'İlmiyye, Beyrût, 2004.
• Ziriklî, Hayruddîn (ö.1976), el-A’lâm, Dâru’l-Kalem, Beyrût, 1980.