İLK DÖNEM İSLAM TARİHİNDE KADINLARIN ÇALIŞMA HAYATINDAKİ YERİ

Yıl 2019, Sayı: 42, 212 - 232, 30.06.2019

Ahmet Acarlıoğlu

Öz

Toplumun temel birimi olan ailenin nafakasını
karşılama görevi, genel kabule göre erkeğin omuzlarına yüklenmiştir. Fakat
gerek kadının dul kalması veya erkeğin çalışamaz duruma gelmesi gibi sebeplerle
gerek de başka saiklerle kadınların da çalışarak ailelerinin bütçesine katkıda
bulunduğu durumlar olmaktadır. Sayılan bu sebeplerin yanında sağlık
sektöründeki meslekler gibi kadınlar tarafından ifa edilmesi toplum adına bir zorunluluk
olan işler de bulunmaktadır. Bu alanlarda kadınlar ön plana çıktıkları gibi İslâm
dini onların çalışmalarının, gerek ailelerine gerekse de topluma katkıda
bulunmalarının önündeki engelleri kaldırmıştır.

Câhiliye dönemi incelendiğinde toplumda kadınların
çalıştıkları ve iş hayatında bir yer tuttukları söylenebilirse de genel
itibariyle kadınların özgürlüklerinden bahsetmek mümkün değildir. Kadınlar bu
dönemde tamamen (bazı aristokrat kızları dışında) erkeklerin kontrolu ve
sultası altındadır ve onlar için ekonomik özgürlükten bahsetmek mümkün
değildir. İslam dininin gelişiyle beraber kadınlar birçok hak elde ettikleri
gibi ekonomik özgürlüklerini de elde ettiler. Ailenin reisi olan erkek nafaka
sorumlusu olarak kabul edilirken kadının böyle bir sorumluluğu bulunmamakta ve
şayet para kazanıyorsa bunu dilediği harcama yetkisi kendisine verilmiştir. Ekonomik
özgürlükleri olmasına rağmen Kadınlar zikredilen çeşitli sebeplerden dolayı
asırlar boyunca çalışıp aile bütçesine katkıda bulunmuşlardır. Bu çalışmamızda İslâm
Tarihinin ilk döneminde kadınların üstlendikleri vazifeler yanında toplumda icra
ettikleri meslekler ele alınmıştır.

Anahtar kelimeler: Hz. Peygamber, Cahiliye, Kadın, Çalışma Hayatı.

 

Abstract

Working
Women in the Early Islamic Period

The
traditional norms give responsibility to husband in the family to provide the
subsistence for others. Yet, in the circumstances of widow women, the disabled
men and for some reasons more, women can also work to get subsistence fort the
family. Besides these, women also work in the women-demanded sectors such as
health. Islam, therefore, encourages women to work in the related fields
through removing the barriers against their working opportunities.

Women
during the period of ignorance are seen working in various areas. It is not
possible to talk about their economic freedoms. Women in this period completely (except some
aristocratic girls) under men control. With the arrival of Islam, women gained many rights and
obtained their economic freedom. While the man is considered to be subsistence supporter,
she has no such responsibility and, if she is earning money, she has the right
to spend it. Despite their economic freedom, women have always contributed to
earnings in the family throughout the ages. This study aims to explore the
dimensions of women’s responsibilities in the society in the early Islamic
period together with their engagements in different working areas.

Key
words: Prophet Muhammad, Jahiliyya, Women, Working Life.

Anahtar Kelimeler

Hz. Peygamber, Cahiliye, Kadın, Çalışma Hayatı

Kaynakça

• Abbott, Nabia, Hz. Muhammed’in Sevgili Eşi Ayşe, çev. Tuba Asrak Hasdemir, Yurt Kitap Yayın, Ankara, 1999.
• İbnü'l Esîr, Mecdü'd-dîn Ebu's Saâdât el-Mübârek b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed ibni Abdi'l Kerim eş-Şeybânî el-Cezerî İbnü'l Esîr (ö.606/1333), en-Nihâye fî Ğarîbi'l Eser, thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî, el-Mektebetü'l İlmiyye, Beyrut, 1979.
• Abdullah el-Afifi, el-Mer’e fi Cehiliyyetihe ve İslâmihe , Mektebetü's Sikafe, Medine, İkinci Baskı, 1932.
• Aflazurrahman, Siret Ansiklopedisi, İnkılab Yay. İkinci Baskı, İstanbul, t.y.
• Belazûrî, Ahmed b. Yahya b. Cabir b. Davud el Belâzurî (ö.279/892), Fütûhu’l Büldân, Dâr’ül Hilâl, Beyrut, 1998.
• Belazûrî, Ahmed b. Yahya b. Cabir, Ensâbü'l Eşrâf, thk.Süheyl Zekkar, Riyad Zerkay, Darü'l Fikir, Beyrut, 1997.
• Bican, Hayriye, “ İslâmi Davette Ailenin Rolü”, Aile Sempozyumu, Medeniyet Vakfı, Tebliğler. Sistem Ofset Ankara, 2015.
• Birekul Mehmet, Yılmaz Mehmet, Peygamber Günlerinde Sosyal Hayat ve Aile, Yediveren Yayınları, Konya, 2001.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammmed b. İsmail el-Buhârî, Sahîh, İstanbul, Çağrı Yayınları, t.y.
• Cemâlü'd Din Ebü'l Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-Cevzî (ö.597/1201), el-Muntazam fî Târîhi'l Ümemi ve'l Mülûk, thk. Muhammed Abdulkadir Atâ, Darü'l Kütüb el İlmiyye, Beyrut, 1992.
• Cevad Ali, Mufassal Tarihü'l Arab Kable'l İslâm, Bağdat Üniversitesi, H.1413.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fadl b. Behrâm ed-Dârimî, Sünenü’d-Dârimî, İstanbul, Çağrı Yayınları, t.y.
• Ebi'l Ferec Ali b. el-Hüseyin el-İsfehani (ö.356/976), Kitâbu'l Eğânî, thk. Dr. İhsan Abbas, Daru's Sadr, Beyrut, 3. Baskı, 1429.
• Ebû Abdurrahman Halîl b. Ahmed b. Amr el-Ferahidî (ö.175/791), Kitâbü’l-‘Ayn, thk. Mehdi Mahzûmî ve İbrâhim Samerrâî, I-VIII, Beyrut 1988.
• Ebû Dâvûd Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî, Sünen, İstanbul, Çağrı Yayınları, t.y.
• Ebu Nuaym Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. İshak b. Musa b. Mihran el isbehâni (ö.430/1039), Hilyetü’l Evliyâ ve Tabakatü’l Asfiyâ, Darul Kütüb el-ilmiyye, Beyrut, t.y.
• el-Ezheri, Ebu Mansur Muhammed b. Ahmed (ö.370/981), Tehzibu'l Luğa, Darü'l Mısriyye, Mısır, 1967.
• el-Hâkim, Ebu Abdullah el-Hâkim Muhammed b. Abdullah b. Muhammed b. Hamdeviyye b. Nu’aym b. el-hük-mü’d Dabiy et-Tahmânî en-Nîsabûrî el Maruf bi ibni’l bey’ (ö.405/1015), el Müstedrek ‘ale es Sahihayn, thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, Darül Kitab, Birinci Baskı, Beyrut, 1990.
• el-İsfehânî, Ebi'l Ferec Ali b. el-Hüseyin el- İsfehânî, (ö. 356/976), Kitâbu'l Eğânî, thk. Dr. İhsan Abbas, Daru's Sadr, Beyrut, 1429, Üçüncü Baskı. 2008.
• Azizova, Elnure, Hz. Peygamber Döneminde Çalışma Hayatı ve Meslekler, Dan. Prof. Dr. Mustafa Fayda, MÜSBE, DoktoraTezi, 2007.
• el-Vahidi, Ebi'l Hasan Ali b. Ahmed el-Vahidi en-Nisaburi, Esbâbü'n Nüzûl en-Nasih ve'l-Mensuh, 'Alemü'l-Kütüb, Beyrut, t.y.
• el-Vâhidî, Ebu'l Hasan Ali b. Ahmed b. Ali el-Vâhidî en- Nisabûrî (ö.468/1076), el-Vasît fi Tefsîri'l Kur'âni'l Mecîd, Darü'l Kütübü'l İlmiyye, Beyrut, Birinci Baskı, 1994/1415.
• et-Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb Matir el Lahmi eş-Şâmî Ebu'l Kasım et Taberânî (ö.360/971), el Mu’cemü’l Kebir, thk. Hamdi b. Abdülmecid es-Selefî, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire, İkinci Baskı, t.y.
• ez-Zehebî, Şemsu'd Din Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz ez-Zehebî (ö.748/1347), Târîhü'l İslâm ve Vefeyâtü'l Meşâhîri ve'l A'lâm, thk. Ömer Abdüsselam et-Tedmûrî, Darü'l Kitabü'l Arabiyye, Beyrut, 1993.
• ez-Zemahşerî, Ebü'l Kâsım Mahmud b. Amr b. Ahmed ez-Zemahşerî (ö.538/1144), el-Keşşaf an Hakâiki Gavamid et-Tenzil, Daru'l Kitab el-Arabî, Beyrut, Üçüncü Baskı, H.1407.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed (ö. 817/1415), el-Kâmûsu’l-Muhît, Beyrut 1986.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim (ö.388/998), Garîbü’l Hadîs, thk. Abdülkerim İbrâhim Azbâvî, I-III, Mekke 1402ç
• İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed el-Endelusi (ö.328/940), İ’kdu’l Ferid, thk. Dr. Müfid Muhammed Kamiha, Darü'l Kütübü'l İlmiyye, Beyrut, H. 1404, M. 1983.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir b. Ebi Şeybe, Abdullah b. Muhammed b. İbrahim b. Osman (ö.235/850), el Kitâbu’l Musannef fî el-Ehâdîsi ve’l Âsâr, thk. Kemal Yusuf el Hut, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, Birinci Baskı, H.1409.
• İbn Habib, Ebî Cafer Muhammed İbni Habîb, Kitâbü'l Muhabber, thk. Dr. İlze lihtein, Darü'l Âfâk el-Cedîde, t.y.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer Ebû’l fadl el Askalânî eş Şâfiî, Fethü’l Bârî Şerhu Sahihi’l Buhârî, Darü’l Ma’rife, thk.Muhammed Fuad Abdülbâki, Beyrut, H.1379.
• İbn Hacer, Ebu’l Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el Askalânî (ö.852/1448), el İsâbe fi Temyizi’s-Sahâbe, thk. Adil Ahmed Abdülmevcud ve Ali Muhammed Muavvid, Darül Kütüb el İlmiyye, Beyrut, İlk Baskı, H. 1415.
• İbn Hişam, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelik İbn Hişam, (ö.213/828), es-Siretü'n-Nebevi, thk. Ömer Abdüsselam Tedmiri, Trablus-Şam, Darül Kitabil Arabi,1990.
• İbn İshak, es-Siretü’n-Nebeviyye, thk. Ahmed Ferid el-Mezidi, Dar el-Kütüb el-İlmiyye, Beyrut, 2004.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, et-Tıbbü’n-Nebevî, Darü'l Kütübül İlmiyye, Beyrut, t.y.,
• İbn Kesir, Ebu'l Fidâ İsmâil b. Ömer b. Kesir el-Kureşî (ö.774/1373), el-Bidâye ve'n Nihâye, thk. Ali Şîrî, Darü İhyâü't Türâsi'l Arabî, Birinci Baskı, t.y.
• İbn Kesir, Ebu'l Fidâ İsmâil b. Ömer b. Kesir el-Kureşî (ö.774/1373), Tefsirü'l Kur’âni'l-Azim, Beyrut, Darü'l Kütübü'l İlmiyye, 1. Baskı, H.1419.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (ö. 276/889), Garîbü’l-Hadîs, thk. Abdullah el-Cebûrî, Bağdat 1397.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa'd b. Meni' Zühri İbn Sa’d (ö.230/845), Kitâbü't-Tabakati'l-Kebir, thk. Dr. Ali Muhammed Ömer, Mektebe Hancı, Kahire, 1. Baskı, 2001/1421.
• İbn Hişam, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelik İbn Hişam, (ö.213/828), es-Siretü'n-Nebevi, thk. Ömer Abdüsselam Tedmiri, Trablus-Şam, Darül Kitabil Arabi, 1990.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe b. Abide Nemeri İbn Şebbe, (ö.262/876), Tarihü'l-Medîneti'l-Münevvere, Ahbarü'l-Medineti'l-Münevvere, thk. Fehim Muhammed Şeltu, 2. Baskı, Cidde, Dârü'l-İsfahani, 1973.
• İbn-i Asâkir, Ebu’l Kasım Ali b. el-Hasan b. Hibetullah el Ma’ruf bi İbn-i Asâkir (ö.571/1176), Târihu Dımeşk, thk. Amr b. Ğarâme el-Amrî, Darül Fikir, Beyrut, 1995.
• İbn-i Hişam, Siyer, trc. Hasan Ege, Kahraman Yayınları, İstanbul, 1985.
• İbnü’l-Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Mısrî b. Manzûr, Lisânü’l-Arab, Beyrut, Dâru’s Sadr, h.1415.
• İbnü'l Esîr, Ebu'l Hasan Ali b. Ebi Kerem Muhammed b. Abdülkerim b. Abdülvahid eş-Şeybani el-Cezeri, İzzüddin İbnü'l Esîr (ö.630/1233), Üsdü'l Gabe fi Ma'rifeti's Sahabe, thk. Ali Muhammed Muavviz, Darül Kütübü'l İlmiyye, t.y.
• Mâlik b. Enes, (Yahyâ b. Yahyâ rivayeti) el-Muvattâ, İstanbul, Çağrı Yayınları, 1981.
• el-Kettani, Muhammed Abdülhay, et-Teratibu'l İdâriyye, İz yayıncılık, İstanbul, 1991.
• Muhammed b. Ali b. Muhammed eş-Şevkani, Neylü'l Evtar Şerhü'l Ahbâr, Mısır, t.y.
• Mukâtil, Ebu'l Hasan Mukâtil b. Süleyman b. Beşir el-Ezdi el-Belhi (ö.150/767), Tefsirü Mukatil b. Süleyman, thk. Abdullah Mahmud Şehate, Darü İhyaü't Türas, Beyrut, 1.Baskı, 1423.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîh, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, İstanbul, Çağrı Yayınları, t.y.
• Nesâî, es-Sünenü’l-Müctebâ, İstanbul, Çağrı Yayınları, t.y.
• Özbek, Abdullah, “ Çalışan Kadın ve Aile,” Aile Sempozyumu, Medeniyet Vakfı, Tebliğler. Sistem Ofset, Ankara, 2015, s.167-170.
• Savaş, Rıza, “Asr-ı Saadet'te Kadın ve Aile Hayatı”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet'te İslâm, Ensar Neşriyat, İkinci Basım, İstanbul, 2007.
• Söylemez, M. Mahfuz, “Asr-ı Saadet’ten Günümüze Aile, ” Aile Sempozyumu, Medeniyet Vakfı, Tebliğler. Sistem Ofset, Ankara, 2015.
• Şihabu'd-Din Ahmed b. Abdulvehhab Nüveyrî (ö.733/1333), Nihâyetü'l 'Ereb, thk, Dr. Müfid Kumeyha, Dr. Hasan Nuruddin, Darul Kütübü'l İlmiyye, Beyrut, 2004.
• Taberî, İbn Cerir et- Taberî, Tarihi'r-Rüsul ve'l-Mülûk, Thk. Muhammed Ebul Fadl İbrahim, Darul Marife, Mısır, İkinci Baskı, t.y.
• Taberi, Muhammed b. Cerir b .Yezid b Kesir b. Galib El âmal Ebu cafed et Taberi, Câmuü'l Beyan an Te'vili'l Kur'an, Müessesetü'r Risale, 2000/ 1420.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsa b. Sevre et-Tirmizî, Câmiü’t-Tirmizî, İstanbul, Çağrı Yayınları, t.y.
• Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vakıd el-Eslemi Vakidi 207/823, el-Meğazi, thk Marsden Jones, Darü'l Kütüb, 3. Baskı, y.y., 1984.
• Yeniçeri, Celal, “Asr-ı Saâdet'te Hz. Peygamber'in ve Ailesinin Geçimi”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saâdet'te İslâm, Ensar Yayınları, c. 1, 2. Baskı, Ensar Yayınları, 2007.
• Zeynü’d-Din Ahmed b. Ahmed b. Abdi’l-Latifi’z-Zebidi, 893/1488, Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi, çev. Kamil Miras, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1978.