İSLAM MİRAS HUKUKUNDA ASABE VE BU YOLLA MİRASÇI OLMAK

Yıl 2020, Sayı: 45, 25 - 43, 31.12.2020

Muhammed Çuçak

Öz

Terekenin mirasçılar arasında taksim edilmesini konu edinen miras hukuku, Müslümanlara özgü olmayıp İslâm öncesinde Romalılar, Yahudiler gibi birçok toplum tarafından da uygulanmış bir hukuk sistemidir. İslâm öncesi bu hukuku benimseyen toplumlardan biri de Cahiliye dönemi Araplarıdır. Cahiliye dönemi Araplarının hukukuna göre insanların birbirine varis olabilmeleri için miras sebebi olarak aralarında nesep, dostluk antlaşması veya evlat edinme olması gerekiyordu. İslâm’dan sonra hicrete kadar olan süreç içinde Müslümanlar tarafından uygulanagelen mezkûr miras sebeplerine hicretle birlikte hicret ve kardeşlik sebebi ilave edilmiş ve bir müddet sonra hicret ile kardeşlik sebebi neshedilmiştir. İslâm’daki miras hukukunun son hali mirasla ilgili Nisâ suresindeki ilgili âyetin inmesiyle şekillenmiştir.
Nisâ suresinin âyetinin inmesiyle nihai şeklini alan İslâm miras hukukuna göre Müslümanların birbirlerine mirasçı olabilmeleri için aralarında nesep, evlilik ve velâ sebeplerinden birinin bulunması gerekir ve mirasçılar ashâb-ı furûz, asabe ve zevi’l-erhâm şeklinde üçlü bir tasnife tabi tutulmuştur. Ashâb-ı furûz, terekedeki payları nas ile belirlenen kişiler iken asabe; alacağı pay nas yoluyla belirtilmeyen, belli pay sahiplerinden kalanı alan veya hiç almayan ve kendi içinde birkaç gruba ayrılan mirasçılardır. Zevi’l-erhâm bir önceki iki grup mirasçılardan kimsenin bulunmadığı durumlarda miras almaya hak kazanan kimselerdir. Mezkûr mirasçılardan asabe yoluyla mirasçılık çalışmamıza konu edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku,, Miras,, Ashâb-ı Furûz,, Asabe,, Zevi’l-Erhâm

Kaynakça

• Âsımî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Kâsım en-Necdi. Hâşiyetü’r-ravzi’l-mürbi’ Şerhi Zadi’l-müstekni’. 1. Bs. b.y., 1978.
• Berrâc, Cuma Muhammed Muhammed. Ahkâmü’l-Mîrâs fi’ş-Şerîati’l-İslamiyye. 1. Bs. Amman: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Beyhekî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdul Kâdir Ata. 2. Bs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhü’l-Buhârî. Dimeşk ve Beyrut: Dârü İbn Kesir, 2002.
• Buhûtî, Şeyh Mansur b. Yunus b. İdris el-Hanbelî. Şerhü Münteha’l-irâdât, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 1. Bs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Burhânpûrlu, Nizâm ve Heyet. el-Fetâva’l-Hindiyye, zbt ve tsh. Abdullatif Hasan Abdurrahmân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bustânî, Butrus. Muhîtu’l-muhît. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1987.
• Büceyremî, Süleymân b. Muhammed b. Ömer eş-Şâfiî. Haşiyetü’l-Büceyrimî alâ’l-Hatîb. 1. Bs. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân, thk. Muhammed es-Sadık Kamhavi. Beyrut: Dârü İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 1992.
• Cindî, Muhammed eş-Şihât el-. el-Mîrâs fi’ş-Şerîati’l-İslamiyye. Kahire: Dâru’l-Fikr’l-Arabî, ts.
• Derâdeke, Yasin Ahmed İbrahim. el-Mîrâs fi’ş-Şerîati’l-İslamiyye. 2. Bs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983.
• Ebû`l-Meâlî, Burhânüddin Mahmûd b. Ahmed b. Abdilaziz b. Mâze el-Buhârî. el-Muhîtü`l-Burhânî fî`l-fıkhi`n-Nu`mânî, thk. Abdülkerim Sâmî el-Cündî. 1. Bs. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as el-Ezdi es-Sicistânî. Sünenu Ebû Dâvûd, thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dârü’l-Kible li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1998.
• Gırnâtî, Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Cüzey el-Kelbi. el-Kevâninü’l-fıkhiyye, thk. Muhammed b. Seydi Muhammed Mevlay. b.y., ts.
• Ğazzâlî, Huccetü’l-İslam Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. el-Vasit fi’l-Mezheb, thk. Ahmed Mahmûd İbrâhîm. 1. Bs. Kahira: Dâru’s-Selâm, 1997.
• Hatarâvî, Muhammed el-’iyd. er-Râid fî ilmi’l-ferâiz. 4. Bs. Dimeşk ve Beyrut: Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, ts.
• Hattâb Ruayni, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahmân el-Meğrebî. Mevâhibü’l-Celîl li-Şerhi Muhtasarı Halîl, zbt ve thrc. Zekeriya Umeyrat. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Hâzin, Alâuddîn Ali b. Muhammed İbrâhîm el-Bağdâdî. Tefsîrü’l-Hâzin, haz. Abdusselam Muhammed Ali Şâhin. 1. Bs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Heyet,. el-Mevsûâtu’l-fıkhiyye,. 2. Bs. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1992.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz. Hâşiyetu İbn Âbidîn, reddü’l-muhtâr alâ dürri’l-muhtâr, thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavviz. Riyad: Dârü Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hüseyn Ali b. Half b. Abdü’l-Melik. Şerhü sehîhi’l-Buhârî, haz. Ebü Temîm Yasir b. İbrâhîm. 2. Bs. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• İbn el-Kattân, Ebü’l-Hasen. el-İknâ’ fi mesâili’l-İcmâ, thk. Hasen Fevzî es-Saidî. 1. Bs. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2004.
• İbn Hacer el-Askalânî, el-Hafız Ahmed b. Ali. Fethü’l-Bârî. 1. Bs. Riyad: Dârü’s-Selâm, 2000.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvinî. Sünenü İbn Mâce, thrc ve talik. Muhammed Nasırüddin Albânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, ts.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Cemaluldin Muhammed b. Mükerrem el-İfrikî el-Mısrî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dârü Sadır, ts.
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhaneddin İbrâhîm b. Muhammed. el-Mübdi‘ Şerhü’l-Mukni‘, thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâîl eş-Şâfiî. 1. Bs. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhîm b. Muhammed Mısrî. el-Bahrü’r-Râik Şerhü Kenzi’d-Dekâik, thrc. Zekeriyyâ Umeyrat. 1. Bs. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbnü’l-Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrahim. el-İcmâ’, thk. Ebû Hemmad Seğîr Ahmed b. Muhammed Hanîf. 2. Bs. Acman: Mektebetü’l Furkân, 1999.
• Kal’ecî, Muhammed Revvâs. Mu’cemü lüğeti’l-fukahâ. 3. Bs. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2010.
• Karâfî, Şehâbuddin Ahmed b. İdris. ez-Zahîre, thk. Muhammed Hacci. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kāsânî, Alâeddin Ebû Bekr b. Mes’ud. Bedâi‘u’s-sanâi fî tertibi’ş-şerâi‘, thk. Ali Muhammed Muavvez ve Adil Ahmed AbdülMevcud. 2. Bs. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Koçak, Muhsin. “İslâm Miras Hukuku", İslâm Hukuku”. 3. Bs. İstanbul: Ensar, 2016.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Cami li Ahkâmi’l-Kur’an, haz ve tsh. Hişam Semir el-Buhârî. 2. Bs. Riyad: Dârü Âlemi’l-Kütüb, ts.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Hâvi’l-kebîr fi fıkhı mezhebi’ş-Şafiî, thk. Ali Muhammed Muavviz ve Adil Ahmed abdülmevcud. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mecme‘ü’l-luğâti’l-Arabiyye. el-Mu‘cemü’l-vesît. 2. Bs. İstanbul: el-Mektebetü’l-Islamiye, ts.
• Merdâvî, Alâeddin Ebû’l-Hasan Ali b. Süleyman. el-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcih mine’l-hilaf alâ mezhebi’l-imami’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel, tsh ve thk. Muhammed Hamid Fıki. 2. Bs. Beyrut: Dârü İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1986.
• Meydânî, Abdülganî el-Güneymiyye. el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb, thk. Başşâr Bikrî Arabî. Dımaşk: el-Mektebetü’l-Ümriyye, 2003.
• Mufeşşî, Muhammed el-Beşir. Muhtasaru’l-Ahkâmi’l-irsîye fi zilli’l-Menzûmeti’l-Rahbîye. Dımaşk: Mektebetü Dâri’l-Mehabbe, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. Haccac el-Kuşeyri en-Nîsâbûrî. Sahîhü Müslim, haz. Ebû Kuteybe Nazer Muhammed el-Fariyabî. Riyad: Dârü Tayyibe li’n-Neşr ve’t-Tevz, 2006.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Nuri. el-Mecmû‘ Şerhü’l-mühezzeb li’ş-Şîrâzî, thk. Muhammed Necib Mutî. Cidde: Mektebetü’l-İrşad, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. en-Nuri. el-Minhâc fi şerhi Sahîhi Müslim. 1. Bs. Kahire: el-Matbaatu’l-Mısriyye, 1929.
• Râzî, Muhammed Fahruddîn b. Ziyâ’u’d-Din Ömer. et-Tefsîrü’l-kebîr,. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsirü’l-menâr,. 2. Bs. Kahire: Dârü’l-Menâr, 1947.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. el-Mevârîs fi’ş-Şerîati’l-İslamiyye fi dâvi’l-Kitap ve’s-Sünne. Kahire: Dâru’l-Hadis, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebi Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dârü’l-Me‘rife, 1989.
• Sıbtu’l-Mardînî, Bedrü’d-din Muhammed b. Muhammed. Şerhü’l-Fusûli’l-muhimme fi mevârîsi’l-eimme, thk. Ahmed b. Süleyman b. Yusuf el-Ureynî. 1. Bs. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 2004.
• Yazıcı, Abdurrahman. İslâm Miras Hukukunda Asabe Yoluyla Mirasçılık. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bölümler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), 2011.
• Zeylaî, Fahruddîn Osmân b. Alî. Tebyînü’l-ḥaḳāʾiḳ Şerhü Kenzi’d-deḳāʾiḳ. Kahire: el-Matbaatu’l-kübra’l-Emiriyye, 1896.
• Zuhaylî, Vehbe ez-Zuhaylî. el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletüh,. 3. Bs. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1989.