BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA ENDONEZYA MÜSLÜMANLARININ TÜRKİYE’YE DESTEKLERİ (1914-1918)

Yıl 2021, Sayı: 47, 96 - 110, 31.12.2021

İsmail Hakkı Göksoy

Öz

İslam dünyasının en kalabalık ülkesi olan Endonezya, Birinci Dünya Savaşı yıllarında Hollanda sömürge yönetimi altında bulunmaktaydı. Her ne kadar Hollanda sömürgeci bir devlet olarak bu savaşta tarafsız kalmasına rağmen, savaşan ülkelerin başkent Cakarta’daki temsilciliklerinin faaliyetleri neticesinde bu ülkede yaşayan Müslüman halk da savaştan dolaylı olarak etkilenmiş ve ülkede taraflar arasında çetin bir propaganda mücadelesi yaşanmıştır. İşte bu makalede esas olarak Osmanlı halifesinin yaptığı cihat ilanının Cava’daki Müslüman halk üzerindeki etkisi ve sömürge yönetiminin bundan endişelenmesi, Osmanlı Devleti’nin Batavya’da (bugünkü Cakarta) bulunan başşehbenderliğinin (başkonsolosluğunun) şehirdeki Alman ve Avusturya temsilcilikleri ile işbirliği içinde savaş haberlerinin duyurulması, opera ve oyun gösterimi, savaş mağdurlarına yönelik yardım toplama faaliyetleri ele alınacaktır. Ayrıca, sömürge yönetiminin çeşitli engellemelerine karşın Endonezya’daki Müslüman halkın savaşta Türklere ve Osmanlı Devleti’ne olan destekleri, savaş mağdurları için Osmanlı Hilal-i Ahmer (Kızılay) Cemiyeti adına yardım toplama faaliyetleri, Sarekat İslam teşkilatı ve diğer bazı Müslüman hareketlerin toplantı ve destek yürüyüşleri, Endonezya dilinde basılan bazı mahalli gazetelerin Türklere destek yazıları konu edinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Endonezya, Osmanlı Devleti, Batavya Başşehbenderliği., Endonezya, Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti, Batavya Başşehbenderliği.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşiv Belgeleri (BOA): BOA, HR.SYS. 2403/36; BOA, DH. EUM 6ş; BOA, HR.SYS. 2336/1; BOA, HR.SYS. 2171/16; BOA, HR.SYS. 2171/17; BOA, HR.SYS. 2171/17; BOA, HR.SYS. 2172/12; BOA, HR.SYS. 2175/4; BOA, BEO.4391.329306; BOA, HR.SYS. 2419/58; BOA, DH.EUM.4.Şb 6/55; BOA, HR.SYS. 2323/15; BOA, HR.SYS. 2323/16; BOA, HR.SYS. 2415/40.
• Abbenhuis, Maartje M., The Art of Staying Neutral: The Netherlands in the First World War, 1914-1918, Amsterdam University Press, Amsterdam 2006.
• Aksakal, Mustafa. “’Holy War made in Germany’? Ottoman Origins of the 1914 Jihad”, War in History, Vol. 18, No.2, (2011), s.184-199.
• Aksakal, Mustafa, “The Ottoman Proclamation of Jihad”, Jihad and Islam in World War I (ed: Erik-Jan Zürcher), Leiden University Press, Leiden 2016, s.53-69.
• Bruinessen, Martin van, “Muslims of the Dutch East Indies and the Caliphate Question”, Studia Islamika, Vol., 2, No: 3, Jakarta 1995, s.115-140.
• Buskens, Leon, “Christiaan Snouck Hurgronje, “Holy War” and Colonial Concerns” Jihad and Islam in World War I (ed: Erik-Jan Zürcher), Leiden University Press, Leiden 2016, s.29-51.
• Dijk, Kees van, The Netherlands Indies and The Great War, 1914-1918, KITLV Press, Leiden 2007.
• Göksoy, İsmail Hakkı, Güneydoğu Asya’da Osmanlı-Türk Tesirleri, Fakülte Kitabevi, Isparta 2004.
• Göksoy, İsmail Hakkı, "Acehnese Attempts for Ottoman Turkish Protection in Late Nineteenth Century", From Anatolia to Aceh: Ottomans, Turks and Southeast Asia, Oxford University Press, Oxford/London, 2015, s.175-197.
• Hurgronje, C. Snouck, “Een Belangrijk Document Betreffende den Heiligen Oorlog van den Islam (1914) en eene Officiele Correctie”, Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde No: 73, Leiden 1917, s.255-284. (Tekrar baskısı: C. Snouck Hurgronje, Verspreide Geschriften, III, Kurt Schroeder, Bonn/Leipzig 1923, s.327-354).
• Hurgronje, C. Snouck, “Heilige Oorlog Made in Germany”, De Gids, 79/1, (1915), s.115–147. (İngilizce çevirisi: “The Holy War Made in Germany”, Verspreide Geschriften, III, Kurt Schroeder, Bonn/Leipzig 1923, s.257-284).
• İlmiye Salnamesi, İstanbul 1334 (1915), s.640.
• İzgöer, Ahmet Zeki –Ramazan Tuğ, Padişah’ın Himayesinde Osmanlı Kızılay Cemiyeti, 1911-1913 Yıllığı, Türk Kızılayı Yayınları, Ankara 2013.
• Kadı, İsmail Hakkı - Andrew Peacock, Ottoman-Southeast Asian Relations (2 Vols.): Sources from the Ottoman Archives, Brill, Leiden, 2019.
• Kuran, Ercüment, “Birinci Dünya Savaşı”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, VI, s.196-200.
• Koning, J., “De Positie van Turkije en de Islamitiesche Beweging in Nederland Oost-Indıe”, De Indische Gids, XLII/2, Amsterdam 1920, s.1077-1080.
• Noer, Deliar, The Modernist Muslim Movement in Indonesia, 1900-1942, Oxford University Press, Singapore 1973.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-III, MEB Yayınları, İstanbul 1993.
• Ricklefs, M. C., A History of Modern Indonesia, Macmillan, London 1981.
• Streets-Salter, Heather, World War One in Southeast Asia: Colonialism and Anticolonialism in An Era of Global Conflict, Cambridge University Press, Cambridge 2017.
• Schmidt, Jan, Through the Legation Window, 1876-1926: Four Essays on Dutch, Dutch-Indian and Ottoman History, Nederlands Historisch-Arhaeologisch Instituut, İstanbul 1992.
• Supratman, Frial Ramadhan, “Rafet Bey: The Last Ottoman Consul in Batavia during the First World War 1911-1924”, Studia Islamika, Vol. 24, No. 1, Jakarta 2017, s.33-67.
• Zürcher, Erik-Jan (ed.), Jihad and Islam in World War I, Leiden University Press, Leiden 2016.