HASEN B. ZİYÂD’IN MÜSNED’İNDE YER ALAN MÜRSEL RİVAYETLER

Yıl 2021, Sayı: 47, 52 - 73, 31.12.2021

Hayyire Yüksek , Ayşe Gültekin

Öz

Hasen b. Ziyâd el-Lü’lüî, Hanefî mezhebinin beşinci büyük imamı ve Ebû Hanîfe’ye en uzun süre talebelik etmiş olan müctehid bir âlimdir. Aynı zamanda Ebû Hanîfe’nin on beş Müsned’inden birini rivayet edenler arasındadır. Fıkıhçı kimliğinin yanı sıra hadis sahasındaki bilgisi ve dönemin meşhur bazı muhaddislerine hocalık yapmış olması, onun hem fıkıh hem de hadis alanında çok yönlü bilgiye sahip olduğunu göstermektedir. Hakkında çeşitli cerhler yapılmakla birlikte bu cerhlerin çoğunlukla mezhep taassubundan kaynaklandığı görülmektedir. Bu makalede Hasen b. Ziyâd’ın Müsned’inde yer alan yirmi iki mürsel hadisin râvi ve sened yönünden incelenmesi, bu hadislerin sahih kaynaklardaki varlığı, inkıtâın hangi râvilerden kaynaklandığı, mürseli yapan râvinin sika olup olmadığı, hazfedilen râvinin kimliği ve güvenilirliği, sahih olarak gelen şâhid rivayetlerle desteklenip desteklenmediği ortaya konulmaya çalışılacaktır. Tüm bunlar yapılırken Hasen b. Ziyâd’ın Hanefî mezhebine mensup olması dolayısıyla Hanefîlerin mürsel hadislere bakış açısında hangi kriterleri esas aldığı, mürsel hadislerin sahih hadisler gibi kabul edilip edilemeyeceği ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Hasen b. Ziyâd, Müsned, Mürsel, Sened

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb Arnaût. Kahire: Müessesetü Kurtuba, ts.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân. Şerhu Müsnedi Ebî Hanîfe bi cem‘i Ebî Muhammed Abdullah b. Muhammed el-Buhârî el-Hârisî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1985.
• Abdürrezzak es-San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîbu’r-Rahman el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1983.
• Akyol, Aşur. Hasan b. Ziyâd el-Lü’lüî ve Hadis İlmindeki Yeri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay. 2013.
• Aydemir, Selahattin. “Ebû Hanîfe’nin Re’yini Hadis ile Temellendirmesi ve Uygulamaya Dair Bazı Örnekler”. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 8/15 (Haziran 2021), 95-119.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: MÜ İlâhiyat Vakfı Yayınları, 10. Basım, 2019.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-kübrâ li’l-Beyhakî ve fi zeylihî el cevherü’n-nakîyy li Alaaddin b. Osman el-Mardînî İbn Türkmânî. 10 Cilt. Haydarabad: Meclisü Dâireti’l-Me‘ârifi’n-Nizâmiyye, h. 1344.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-Basrî. Müsnedü’l-Bezzâr. thk. Sabri Abdülhâlik eş-Şâfi‘î. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 1988-2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhü’l-Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1979.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Usûlü. İstanbul: MÜ İlâhiyat Vakfı Yayınları 13. Basım, 2006.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Seyyid Abdullah Haşim Yemânî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1966.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Abdirrahmân. Sünenü’d-Dârimî ve’l Ehâdîs Müzîletün Bi Ahkâmi Hüseyin Selim Esed Aleyha. thk. Fevvaz Ahmed Zümerli, Hâlid es-Seb‘ el-İlmî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1407.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. Haz.: İzzet Ubeydü’d-Dü‘âs ve Adil es-Seyyid. 5 Cilt. Hamas: Dâru’l-Hadîs, 1973.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd fî ’t-ta‘lîki hükmü’l Elbânî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Risâletü Ebî Dâvûd ilâ ehli Mekkete fî vasfi sünenihî. Beyrut: Mektebü’l-İslamî, 3. Basım, h.1401.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh. el-‘Âlim ve’l- müteallim. (İmam-ı A‘zam’ın Beş Eseri İçinde) çev. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1992.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kūb b. İbrâhîm. Kitâbü’l-âsâr, Haz.: Ebû’l-Vefâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. İrvâü’l-ğalîl fî tahrîc-i menâri’s-sebîl. 8 Cilt Beyrut: Mektebü’l-İslamî, 1979.
• Gül, Mutlu. Hanefî Usulünde Hadis Tenkidi. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018.
• Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah. el-Müstedrek ale’s-sahîhayn li’l-Hâkim mea ta‘likâti’z-Zehebî fi’t-telhîs. thk. Mustafa Abdülkadir Ata, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1990.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. b.y.: Dâiretü’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye, 1357.
• Hatiboğlu, İbrâhim. “Müsned”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/102. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Hârizmî, Ebü’l-Müeyyed Muhammed b. Mahmûd. Câmi‘ü’l-Mesânîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed. el-Kitâbü’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Abdülhâlik el-Afgânî vd. 15 Cilt. Bombay: Dâru’s-Selefiyye, 2. Basım, 1979.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Tehzîbü’t-Tehzîb. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Takrîbü’t-Tehzîb. 1 Cilt. Halep: Dâru’r-Reşîd, 1986.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân. Sahîhu İbn Hibbân bi tertîbi İbn Balabân. thk. Şuayb Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1993.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce, el-Ehâdîsü Müzîletün bi Ahkâmi’l Elbânî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru’l-Fikir, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru’l-Fikir, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasebûllah ve Hâşim Muhammed eş-Şâzelî. 8 Cilt Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
• İbn Râhûye, Ebû Ya‘kūb İshâk b. İbrâhîm. Müsnedü İshak b. Raheveyh. thk. Abdülgafûr b. Abdilhak el-Belûşî. Medine: Mektebetü’l-Îmân, 1991.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osman. Mukaddimetü İbni’s-Salâh. nşr. Nureddin Itr. Dimeşk: Dâru’l-Fikir, 1406/1986.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. el-İmtâ‘ bi sîreti’l-İmâmeyn Hasen b. Ziyâd ve sâhibihi Muhammed b. Şücâ‘. Kahire: Matba‘atü’l-Envâr, 1368.
• Koçinkağ, Mansur. İmâm Şafiî ve Mürsel Hadis: Çağdaşçı Yaklaşımlara Dair Birkaç Mülahaza. Araştırma Notları, Hadis Tetkikleri dergisi, (117-125), 119.
• Koçinkağ, Mansur. “İmâm Şafiî ve Mürsel Hadis: Çağdaşçı Yaklaşımlara Dair Birkaç Mülahaza” Hadis Tetkikleri Dergisi, 9/1 (2011), 117-125.
• Mâlik b. Enes Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes. Muvatta’ul-imâm Mâlik bi rivâyet-i Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî. thk. Abdülvvehhab Abdüllatif. 1 Cilt Beyrut: Dâru’l-Kalem, 2. Basım, 1984.
• Münzirî, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn Abdülazîm b. Abdilkavî. Muhtasaru Süneni Ebî Dâvud li’l-hâfız el-Münzirî ve mea meâlimi’s-süneni li Ebî Süleyman el-Hattâbî ve mea Tehzîbü İbn Kayyim el-Cevziyye Muhammed b. Ebîbekir. thk. Muhammed Hâmid el-Fakî. 8 Cilt Kahire: Mektebetü’s-Sünneti’l-Muhammediyye.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî (el-Müctebâ mine’s-Sünen) el-Ehâdîsü müzîletün bi ahkâmi’l-Elbânî. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-Matbû‘âti’l-İslâmî, 1986.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n Nesâî el-Kübrâ. thk. Abdülğaffar Süleyman el-Bindari ve Seyyid Güsrevi Hasan. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1991.
• Polat, Salahattin. Mürsel Hadisler ve Delil Olma Yönünden Değeri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Polat, Salahattin. “Mürsel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/52-54. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman. Buğyetü’l-vu‘âti fî tabakâti’l-lugaviyyîne ve’n-nühâti. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhim. 2 Cilt Beyrut: Mektebetü’l-‘Asriyye.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman. Tedrîbü’r-Râvi fî Şerh-i Takrîbi’n-Nevevî. thk. Abdülvehhâb Abdüllatif. Dâru’l-Fikir, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şâkir.
• Şeybânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Hasen. Kitâbu’l-âsâr me‘a îsâr‘ bi ma‘rifeti ruvâti’l-âsâr li İbn Hacer. Kıratşa: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, h. 1407.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-kebîr. thk. Hamdi Abdülmecid es-Selefi. 25 Cilt. Musul: Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 2. Basım, 1983.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-evsat. thk. Tarık b. Avdullah, Abdülmuhsin b. İbrâhim. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1415.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Şerhu me‘âni’l-âsâr. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr. 4 Cilt Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1979.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî ehâdîsü müzîletün bi ahkâmi’l Elbânî aleyha. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiü’s-Sahîh ve hüve Sünenü’t-Tirmîzî. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 5 Cilt, b.y.: Dâru’l-Fikir, ts.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefî Mezhebînin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1994.
• Ünal, İsmail Hakkı. “Ebû Hanîfe’nin Hadis Sünnet Anlayışı”, İmam-ı A‘zam Ebû Hanîfe ve Düşünce Sistemi Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri. 2/275-292. Mudanya: Kur’ân Araştırmaları Vakfı, 2003.
• Ünal, İsmail Hakkı. “Ebû Hanîfe’nin Hadis Sünnet Anlayışı”. Ktp.İsam. 25 Temmuz 2021. http://ktp.isam.org.tr/makaleilh/recordlist.php?Dergivalkod=0304
• Yıldırım, Enbiya “Bir Büyük Muhaddisin Ardından: Şuayb el-Arnaût (Vefeyat)”. İslâm Araştırmaları Dergisi. 36 (2016), 215-221.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• Zeyla‘î, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf. Nasbü’r-râye li tahrîc-i ehâdîsi’l-hidâye. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.