Vâil b. Hucr ve Hz. Peygamber’den Naklettiği Gasba Dair Bir Hadisinin İsnadları ve Şerhi

Yıl 2024, Sayı: 52, 117 - 150, 30.06.2024

Dilara Belkıs Feyza Selçuk , Yusuf Açıkel

Öz

İslâm, hem uhrevî hem de dünyevî hayatı ilgilendiren bir dindir. Bu iki hayatı dengeli bir şekilde İslâm’ın istediği davranışlar ile yaşamak, bireylerin kendi tasarruflarındadır. Ancak insanoğlunun kendisinden istenilen emirleri yerine getirmesi ve yasaklardan uzak durması konusunda örnek şahsiyetlere ihtiyaç duyduğu da belirgin bir biçimde ortadadır. Çünkü din, kişinin yalnız başına anlamlandırıp yaşayabileceği kadar basit bir sistem değildir. Allah Teâlâ, her konuda olduğu gibi bu konuda da merhametini göstererek insanlara misallerin en güzeli ve en mükemmeli olan Hz. Muhammed’i son peygamber olarak göndermiştir.
Hz. Peygamber, hayatın her alanında Müslümanlara örnek model olmuştur. Yaşadığı süre içerisinde söz, fiil ve takrirleriyle inananlara yol göstermiştir. Vefatından sonra ise bizzat kendisinin eğitim ve terbiyesinde yetişmiş olan sahâbe, Rasûlullah’tan (s.a.s.) öğrendikleri tüm bilgileri sonraki nesillere aktarmaya gayret göstermişlerdir. İşte bu güzîde insanlardan biri Hz. Peygamber hayattayken kendisine gelerek İslâm’a giren ve onunla zaman geçirebilme şerefine nâil olan Vâil b. Hucr’dur.
Vâil b. Hucr’un (r.a.) babası Yemen reislerindendi. Hz. Peygamber’in (s.a.s.) haberi kendisine ulaşınca bütün mal varlığını bırakıp Medine’ye gelmiş ve Müslüman olmuştur. Medine’de bir süre kalarak Efendimiz’den (s.a.s.) birçok konu hakkında bilgi edinmiştir. Öğrendiklerini de daha sonra hadis olarak rivâyet etmiştir. Bu çalışmada Vâil b. Hucr’un hayatı ve kendisinden gelen yalan yere yemin ederek başkasının hakkını gasb eden kişiden Allah Teâlâ’nın yüz çevirmesi ve gazabı konulu rivâyetlerin sened ve metin tenkîdi yapılmıştır.
İslâm dini bireysel açıdan insanın şahsına, toplumsal açıdan da kamu düzenine son derece önem vermektedir. Bireyin kendisine gösterilen ehemmiyetin ispatı, Allah Teâlâ’nın, insanı şan, şeref sahibi olarak yaratmış olmasıdır. İyiliği emredip kötülükten sakındırmasıysa ictimâî hayata atfedilen değerin kanıtı niteliğindedir. Dinimizin yasaklamış olduğu adam öldürmek, zina yapmak, yalan söylemek, hırsızlık, gasp vb. gibi birçok fiil kişiyi cehenneme götüren birer basamak görevini üstlenmektedir. Bu makale de ele alınacak olan rivâyetlerde gasp fiili üzerinden bu durum belirgin bir biçimde ortaya koyulmaktadır. Gasp fiilini işleyen kişiden Allah Teâlâ’nın yüz çevireceği ve gazab edeceği tehdidi inananları bu eylemlerden uzaklaştırmak için zikredilmektedir. Böylelikle İslâm, hem ferdî hem de ictimâî olarak güven ortamını oluşturmayı amaçlamaktadır.
Bu makalede Vâil b. Hucr’un kısaca hayatı ve gasp hakkında rivâyet ettiği hadisler zikredilmektedir. Rivâyetler Kütüb-i Tis‘a esas alınarak belirlenmiş ve sıralanışı müelliflerin vefat tarihlerine göre olmuştur. Rivâyetlerin altında yer alan sened değerlendirmesi kısmında râvîlerin cerh ve ta‘dîl durumları ele alınarak rivâyetler sıhhat açısından değerlendirilmektedir. Sened tenkîdinin ardından rivâyetler Kur’ân ve hadîsler ışığında metinsel açıdan da tenkîde tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Müslüman, Gasp, Yalan, Yemin, Gazap

Vail b. Hujr and the Characteristics and Comments of a Hadith Narrated by the Prophet (pbuh) about Usurpation

Öz

Islam is a religion that guides both worldly and ethereal life. It is up to individuals to live these two lives in a balanced way with the behaviors that Islam expects and desires. However, it is also evident that human beings need an exemplary personality in the commandments to obey and prohibitions to avoid. Because religion is not such a simple system that a person can make sense of it and live it alone. Allah showed his mercy in this matter, as in all matters, and sent the Prophet Muhammad (pbuh), the most beautiful and perfect of all examples, as the last prophet.
The Prophet (pbuh) set an example for Muslims in every aspect of life. During his lifetime, he guided the believers with his words, deeds and actions. After his death, his companions, who were raised under his education and upbringing, endeavored to pass on all the knowledge they learned from the Messenger of Allah to the next generations. One of these distinguished people who came to the Prophet (pbuh) when he was alive, converted to Islam and had the honor of spending time with him was Wa’il b. Hujr.
Wa’il b. Hujr’s father was one of the chiefs of Yemen. When the news of the Prophet (pbuh) reached him, he left all his wealth and came to Medina and became a Muslim. He stayed in Medina for a while and learned about many subjects from the Prophet (pbuh). Later He narrated what he learned as hadith. İn this study Wa’il b. Hujr’s life -who has no academic study about him so far- and one narration from many narrations of the Prophet (pbuh) have been analyzed. His narration is about the rights of people whom Allah has not forgiven unless it is halal and the person who extorts someone else’s right by swearing falsely and that Allah turned away and wrath on. References and interpretations of these narrations have been revealed.
Islam attaches great importance to the individual person and to public order in society. The proof of the importance of the individual is that Allah almighty created human beings with glory and honor. The fact that He commands good and forbids evil is proof of the value attributed to social life. Many acts prohibited by our religion, such as killing, adultery, lying, theft, extortion, etc., serve as a steppingstone to hell. In the narrations that will bediscussed in this article, this situation is clearly revealed through the act of usurpation. The threat that Allah will turn His face and wrath upon the one who commits the act of usurpation is mentioned in order to steer the believers away from these acts. In this way, Islam aims to create an environment of trust both individually and collectively.
Shortly, in this article Wa’il b. Hujr’s life and his narration about usurpation, bases and interpretation of his narration have been mentioned. The narrations included in this study have been determined based on the al-Kutub al-Tis’ah. Their order is arranged according to Concordance. And The rest of these works are listed according to the death dates of the authors. The narrations were evaluated in terms of authenticity by considering the cerh and ta'dîl situations of the narrators in the document evaluation section below the narrations. Moreover, after listing and criticizing the imputations, the narrations were annotated in the light of the Quran and hadiths.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Wa’il b. Hujr, Extortion, Lie, Attestation, Wrath

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî (ö. 241/855). Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnâût vd. 50 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı, 1416-1421/1995-2001.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel b. Hilâl b. Esed eş-Şeybânî. el-Câmiʿ fi’l-ʿilel ve maʿrifeti’r-ricâl. thk. Dr. Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs. Bombay: Dâru’s-Selefiyye, 1. Baskı, 1408/1988.
• Algül, Hüseyin. “Himyerîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/62-63. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Timaş Tayınevi, 1987.
• Bardakoğlu, Ali. “Beyyine”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/97. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Bardakoğlu, Ali. “Ceza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/473. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Begavî, Ebû’l-Kâsım Abdullah b. Muhammed b. Abdilazîz b. el-Merzubân b. Sâbûr b. Şâhinşâh el-Begavî. Târîhu vefâti’ş-şuyûh ellezîne edrakehum el-Beğâvî. thk. Muhammed Azîz Şems. Bombay: Dâru’s-Selefiyye, 1. Baskı, 1409/1988.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-Beyhakī (ö. 458/1066). Marifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr, Kahire: Dâru’l-Vefâ, 1411/1991.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. ‘Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts. Boynukalın, Ertuğrul. “Yemin”. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 2013.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî. et-Târîhu’l-Kebîr. thk. Muhammed b. Sâlih ed-Dubâsî–Mahmûd b. Abdülfettâh en-Nehhâl. 12 Cilt. Riyâd: en-Nâşiru’l-Mütemeyyiz li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1. Baskı, 1440/2019.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm b. Muğîre el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar min umûri Rasûlillâh sallallâhu ‘aleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’t-Te’sîl, 1. Baskı, 1433/2012.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-Cevherî el-Fârâbî. es-Sıhâh Tâcü’l-Luğa ve’s-Sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attar. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 4. Baskı, 1407/1987.
• Çalış, Halit. “Borçlar Hukuku”. İslâm Hukuku El Kitabı. ed. Talip Türcan. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdirrahman ed-Dârimî. Müsnedü’l-İmâm ed-Dârimî. thk. Merzûk b. Heyyâs âli b. Merzûk ez-Zehranî. 2 Cilt. by.: y.y., 1.Baskı, 1436/2015.
• Davudoğlu, Ahmed. Sahih-i Müslim Tercemesi ve Şerhi. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1973-1980.
• Demirci, Mustafa. “İktâ”. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2000.
• Dilek, Mehmet. Hz. Peygamber’in Sünnetinde Ceza Uygulamaları-Sünnette Ceza Anlayışı- Ankara: İlahiyat yay. 1. Baskı, 2020.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. İzzet Ubeyd ed-De‘âs–Âdil es-Seyyâd. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İbn-i Hazm, 1. Baskı, 1418/1997.
• Ebû Zehra, Muhammed. el-Cerîme ve’l-Ukûbe fî’l-Fıkhi’l-İslâmî: el-Ukûbe. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Elbani, Muhammed Nâsıruddin el-Elbânî. Sahîhu'l-Câmii's-Sağir ve Ziyadetuhu. Beyrut: el-Mektebetü'l-İslamî, 1408/1988.
• Elbânî. Sahîhu Süneni Ebî Davud. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1419/1998.
• Elbanî. Sahîhu Süneni’t-Tirmizî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1420/2000.
• Elbânî. Sahîhu’t-Terğîb ve’t-Terhîb. 3 cilt, Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, ts.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed b. el-Ezherî el-Herevî, Ebû Mansûr. Tehzîbü’l-Luğa.. thk. Muhammed ‘İvad Mur‘ib. 8 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1 Baskı, 2001.
• Haçkalı, Abdurrahman. “Şer’i Hükümlerin Genel Amaçları”. İslâm Hukuku El Kitabı. ed. Talip Türcan. 234-237. Ankara: Grafiker Yayınları, 5. Baskı, 2017.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî el-Basrî. Kitâbü’l-‘Ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî–İbrâhim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. y.y.: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit b. el-Hatîb el-Bağdâdî. Târîhu Medîneti’s-Selâm ve Ahbâru Muhaddisîhâ ve Zikru Kuttânihe’l-Ulemâi min Gayri Ehlihâ ve Vâridîhâ (Târîhu Bağdâd). thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 17 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garb el-İslâmî, 1. Baskı, 1422/2002.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân eş-Şâfiî Nûrüddîn el-Heysemî. Mecma‘u’z-Zevâ’id ve Menba‘u’l-Fevâ’id. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî–Hüseyin Esed. 23 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1. Baskı, 1436/2015.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr b. Âsım en-Nemerî el-Kurtubî. el-İsti‘âb fî Ma‘rifeti’l-Ashâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvi. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1. Baskı, 1412/1992.
• İbn Abdilhâdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Abdilhâdî ed-Dımaşkî es-Sâlihî. Tabakâtü ‘Ulemâ’i’l-Hadîs. thk. Ekrem el-Bûşî-İbrâhîm ez-Zeybek. 4 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle li t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzi‘, 1417/1996.
• İbn Belban, el-Emîr Alaüddin Ali b. Belban. Sahîhu İbn Hibban. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 cilt, Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1414/1993.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Düreyd el-Ezdî. Cemheretü’l-Luğa. thk. Remzî Münîr el-Ba‘lebekkî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1. Baskı, 1987.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs b. el-Münzîr et-Temîmî el-Hanzalî er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. nşr. Tab’atü Meclisi Dâirati’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye bi Haydârabad ed-Deken el-Hind. 9. Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1371/1952.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ el-Kazvînî er-Râzî. Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luğa. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt, y.y.: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, thk. Âdil Ahmed Abdu’l-Mevcûd-Ali Muhammed Muavvız, 8. Cilt, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1415/1994.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer Şihâbüddîn el-Askalânî eş-Şâfiî. Tehzîbu’t-Tehzîb. thk. İbrâhîm ez-Zeybek-Âdil Mürşid, 4 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı, 1435/2014.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-Askalânî. Takrîbu't-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1. Baskı, 1406/1986.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-Askalânî. Lisânu’l-Mîzân. thk. Dâiretü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye. 7 Cilt. Beyrût: Müessesetu’l-‘Alemî li’l-Matbû‘ât, 2. Baskı, 1390/1971. İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. Târîhu’s-sahâbe ellezîne ruviye anhüm el-ahbâr. thk. Bûrân ed-Dannâvî, Beyrût, Dârü'l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1408/1988.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Hibbân b. Muâz b. Ma’bed et-Temîmî Ebû Hâtim ed-Dârimî el-Büstî. es-Sikât. thk. Muhammed Abdulmuîd Hân. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, 1. Baskı, 1393/1973.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Hibbân b. Muâz b. Ma’bed et-Temîmî Ebû Hâtim ed-Dârimî el-Büstî. Meşâhiru ulemai’l-emsâr ve a’lami fukahâi’l-ektâr. thk. Merzûk Ali İbrâhîm. Mansûre, Dârü’l-Vefâ li’t-Tabaâti ve’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1411/1991.
• İbn Hadîde, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. Ahmed İbn Hadîde el-Ensârî. el-Misbâhu’l-Mudî fî Küttâbin-Nebîyyi’l-Ümmîyyi ve Rusulihi ilâ Mülûki'l-Arz min Arabîyyin ve Acemîyyin, thk. Muhammed Azîmüddîn, 2 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kitab, 2. Baskı, 1405/1985.
• İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebû’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Cîze: Hicr li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1. Baskı, 1417-1420/1997-1999.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Makdisî el-Cemmâîlî. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî–Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 3. Baskı, 1417/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 2 Cilt. y.y.: Dâru’l-İhyâ Kütübi’l-Arabî, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali Ebü’l-Fadl Cemâluddîn İbn Manzûr el-Ensârî er-Rüveyfiî el-Ifrıkî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru’s-Sadr, 3. Baskı, 1414.
• İbn Mencûye, Ahmed b. Ali b. Muhammed b. İbrâhîm Ebû Bekir İbn Mencûye. Ricâlu Sahihi Müslim. thk. Abdullah el-Leysî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1. Baskı, 1407.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa’d b. Menî’ ez-Zührî. Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1. Baskı, 1421/2001.
• İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osmân b. Ahmed b. Muhammed b. Eyyûb b. Ezdâd el-Bağdâdî el-Ma‘rûf b. İbn Şâhîn. Târîhu esmâi’s-sikât mimmen nukıle ʿanhümü’l-ʿilm. thk. Subhî es-Sâmerrâî. Kuveyt: Dâru’s-Selefiyye, 1. Baskı, 1404/1984.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerîm b. Abdülvâhid eş-Şeybânî el-Cezerî İzzüddîn İbnü’l-Esîr. Üsdü’l-Ğâbe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe. thk. Ali Muhammed Muavvız-Âdil Ahmed Abdu’l-Mevcûd. 8 Cilt. y.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1415/1994.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerîm b. Abdülvâhid eş-Şeybânî el-Cezerî İzzüddîn İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fi’t-Târîh. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmûrî, 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1. Baskı, 1417/1997.
• İbnü’s-Salah, Osman b. Abdirrahman eş-Şehrezûrî. ‘Ulûmu’l-hadîs. neşr. Nureddin Itr, Dımeşk: 1406/1986.
• İclî, Ebû’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih el-İclî el-Kûfî. Maʿrifetü’s-sikât min ricâli ehli’l-ʿilm ve’l-hadîs ve mine’d-duʿafâʾ ve zikru mezâhibihim ve ahbârihim. thk. Abdulalîm Abdulazîm el-Bestevî. 2 Cilt. Medine: Mektebetu’d-Dâr, 1405/1985.
• İmâm Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes. Muvattaü’l-İmâm Mâlik. thk. M. Mustafâ el-A‘zamî. 8 Cilt. Abu Dabi: Müessesetü Zayed b. Sultân Âli b. Nehyân, 1425/2004.
• Kahraman, Abdullah. “Şer’i Deliller”. İslâm Hukuku El Kitabı. ed. Talip Türcan. 141. Ankara: Grafiker Yayınları, 5. Baskı, 2017.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Baskı, 2020.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî el-Kurtubî. el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî vd. 20 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Baskı, 1384/1964.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Mâverdî. el-Ahkâmu’s-Sultâniyye ve’l-Vilâyâtü’d-Dîniyye. thk. Ahmed Mübârek el-Bağdâdî. Kuveyt: Mektebetü Dâri İbn Kuteybe, 1. Baskı, 1409/1989.
• Mertoğlu, Mehmet Suat. “Ümmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/309-310. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Mevsılî, Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd el-Mevsılî el-Hanefî. el-İhtiyâr li-ta‘lîli’l-Muhtâr. thk. Mahmûd Ebû Dakîka. 5 Cilt. Kâhire: Matbaatü’l-Halebî, 1356/1937.
• Mizzî, Cemâlüddîn Ebu’l-Haccâc Yûsuf el-Mizzî. Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı, 1400-1413/1980-1992.
• Molla Hüsrev. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Gureri’l-ahkâm. y.y.: Dâru’l-İhyâ Kütübi’l-Arabî, ts.
• Mübarekfûrî, Ebü’l-Ali Muhammed b. Abdirrahman b. Abdirrahim el-Mübarekfûrî. Tuhfetü’l-Ahvezî bişerhi Câmiı’t-Tirmizî. y.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim. thk. Ebû Suheyb el-Kermî, Riyâd: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1419/1998.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horâsânî. Tesmiyetü Meşâyihi Ebî Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali en-Nesâî ve Zikru’l-Müdellisîn. thk. Şerîf Hâtim b. Ârif el-’Avnî. Mekke: Dâru Âlemü’l-Fevâid, 1. Baskı, 1423/2002.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb en-Nesâî. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Hasan Abdülmün‘im Şelebî. 12 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı, 1421/2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. Sahihu Müslim bişerhi’n-Nevevî (el-Minhac). Kahire: el-Matbaatü’l-Mısriyye, 1347/1929.
• Özafşar, Mehmet Emin-İsmail Hakkı Ünal vd. (Editörler). Hadislerle İslâm. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Özkan, Halit. “Vâil b. Hucr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/452. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-eimme es-Serahsî. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Celâleddîn es-Süyûtî, Tabakâtü’l-Huffâz. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1403.
• Şuayb el-Arnaût-Muhammed Kâmil. el-Câmiu’l-Kebîr (Sünenü’t-Tirmizî). Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb b. Mutayr el-Lahmî eş-Şâmî Ebû’l-Kâsım et-Taberânî. el-Mu’cemu’l-Kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Baskı, 1415/1994.
• Taberânî, el-Evsat. thk. Ebû Muaz ve Ebü’l-Fadl Abdü’l-Muhsin b. İbrahim el-Huseynî, Kahire: Dâru’l-haremeyn, 1415/1995.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb el-Lahmî et-Taberânî. el-Mu‘cemü’s-Saġîr (Risâletu Ğunyeti’l-Elma’î ile beraber). tlf. Ebû’t-Tayyib Şemsu’l-Hakk el-Azîmâbadî. 2 Cilt. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, 1403/1983.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî: el-Câmiü’l-Kebîr. thk. Merkezü’l Buhûs ve Tekniyetü’l Ma’lûmât. 5 Cilt. Kâhire: Dâru’t-Te’sîl, 2. Baskı, 1437/2016.
• Topaloğlu, Bekir. “Beyyine”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/96. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Türcan, Talip.–Yerlikaya, Ünal. “Ceza Hukuku”. İslâm Hukuku El Kitabı. ed. Talip Türcan. 505-507. Ankara: Grafiker Yayınları, 5. Baskı. 2017.
• Ünal, Halit. “Atîre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/79. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yahyâ b. Ma‘în, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ma‘în. et-Târîhu an Ebî Zekeriyyâ Yahyâ b. Ma‘în (Dûrî Rivâyeti). thk. Dr. Ahmed Muhammed Nûrseyf. 4 Cilt. Mekke: Merkezu’l-Bahsi’l-ʿİlmî ve İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1. Baskı, 1399/1979.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî. Siyeru Aʿlâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnâût. 25 Cilt, y.y.: Müessesetü’r-Risâle, 3. Baskı, 1405/1985.
• Zehebî, el-Kâşif fî ma‘rifeti men lehü rivâye fi’l-Kütübi’s-Sitte. thk. Muhammed Avvâme-Ahmed Muhammed Nemr el-Hatîb. 2 Cilt, Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye Müessesetü Ulûmi’l-Kur’an, 1. Baskı, 1413/1992.
• Zehebî, el-Muğnî fi’d-Duafâ’. thk. Nureddîn Itr, 2 Cilt, y.y.: ts.
• Zehebî, Tezhîbu Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Guneym Abbas Guneym-Mecdî Seyyid Emîn. 11. Cilt. y.y.: el-Fârûku’l-Hadîse li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1. Baskı, 1425/2004.
• Zehebî, Tezkiretü’l-Huffâz. nşr. Zekeriyyâ Umeyrât. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1419/1998.
• Zehebî, Mîzânu’l-i‘tidâl fî nakdi’-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Meʻarif li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1. Baskı, 1382/1963.
• Zehebî, Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aꜥlâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 17 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garb el-İslâmî, 1. Baskı, 1424/2003.
• Zemahşerî, Ebü'l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Ahmed, ez-Zemahşerî Cârullâh. Esâsü'l-Belâğa. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.