A RESEARCH TO DETERMINE THE CHANGE IN HEALTH STATUS IN TÜRKİYE BETWEEN 1990-2019

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 114 - 128, 29.12.2023

Vahit Yiğit , Arzu Yiğit

Öz

This research aims to analyze trends and changes in health status in Türkiye between 1990 and 2019. In this study, analyzing health status; disability-adjusted-life-years (DALY-disability-adjusted-life-years), years of life lost due to disability (YLD) and years of life lost due to premature death (YLL) metrics were used. In Turkey, between 1990 and 2019, age-standardized YLL for all causes decreased by 58.4% (95% UI: 50.9-64.5). While YLD rates decreased by 1.5% (95% UI: 0.99-3.86), DALY, which is the sum of YLL and YLD, decreased by 43.9% (95% UI: 37.5-49.7). 82% of total deaths from all causes in 2019 were caused by the 20 leading causes of death. Especially ischemic heart disease, stroke, lung cancer, COPD and Alzheimer's diseases constitute approximately 50% of deaths from all causes. Low back pain, depressive disorders, diabetes, and headache are the highest causes of YLD. Tobacco use is the first risk factor in men and the fourth in women.

Anahtar Kelimeler

Health Status, Burden of disease, DALYs

TÜRKİYE’DE SAĞLIK STATÜSÜNDEKİ DEĞİŞİKLİKLERİ TESPİT ETMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA

Öz

Bu araştırma Türkiye’de 1990-2019 yılları arasındaki sağlık satusundeki eğilimleri ve değişiklikleri analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bu çalışmada sağlık statüsünün analiz edilmesinde; engelliliğe ayarlı yaşam yılları (DALY-disability-adjusted-life-years), engellilik nedeniyle kaybedilen yaşam yılı (years lost due to disability-YLD) ve erken ölüm nedeniyle kaybedilen yaşam yılı (years of life lost-YLL) metrikleri kullanılmıştır. Türkiye'de 1990 -2019 yılları arasında, tüm nedenler için yaşa standardize edilmiş YLL %58,4 (%95 UI: 50,9-64,5) oranında düşmüştür. YLD oranları % 1,5 (%95 UI: 0,99-3,86) düşer iken YLL ve YLD toplamı olan DALY ise % 43,9 (%95 UI: 37,5-49,7) oranında düşmüştür. 2019 yılında tüm nedenlere bağlı toplam ölümlerin % 82'si önde gelen 20 ölüm nedeninden kaynaklanmaktadır. Özellikle iskemik kalp hastalığı, inme, akciğer kanseri, KOAH, alzheimer hastalıkları tüm nedenlere bağlı ölümlerin yaklaşık % 50’sini oluşturmaktadır. Bel ağrısı, depresif bozukluklar, diyabet, baş ağrısı en yüksek YLD nedenleridir. Tütün kullanımı erkeklerde birinci risk faktörü iken kadınlarda ise dördüncü sırada yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Statüsü,, Hastalık Yükü, DALY

Kaynakça

• Akdaǧ, R. (2015). Lessons from Health Transformation in Turkey: Leadership And Challenges. Health Systems & Reform, 1(1), 3–8. https://doi.org/10.1080/23288604.2014.956017.
• Anand, S., Hanson, K. (1997). Disability-adjusted life years: A critical review. Journal of Health Economics, 16 (6), 685–702.
• Atun, R., Aydın, S., Chakraborty, S., Sümer, S., Aran, M., Gürol, I., Nazlıoğlu, S., Özgülcü, Ş., Aydoğan, Ü., Ayar, B., Dilmen, U., & Akdağ, R. (2013). Universal health coverage in Turkey: enhancement of equity. The Lancet, 382(9886), 65–99. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(13)61051-X.
• Crimmins, E. (2002). Health expectancies: what can we expect from summary indicators of population health. Summary measures of population health: concepts, ethics, measurement and applications. Editör: Murray, C. J., Salomon, J. A., Mathers, C. D., Lopez, A. D. Geneva: World Health Organization, 213-221.
• Couser, W. G., Remuzzi, G., Mendis, S., & Tonelli, M. (2011). The contribution of chronic kidney disease to the global burden of major noncommunicable diseases. Kidney International, 80(12), 1258–1270. https://doi.org/10.1038/ki.2011.368
• Drummond, M. F., Sculpher, M. J., Claxton, K., Stoddart, G. L., & Torrance, G. W. (2015). Methods for the Economic Evaluation of Health Care Programmes. In Oxford University Press (4th ed.). Oxford University Press.
• Hyder, A. A., Rotllant, G., & Morrow, R. H. (1998). Measuring the burden of disease: healthy life-years. American Journal of Public Health, 88(2), 196-202.
• IHME (2023), Global Burden of Disease Study 2019 (GBD 2019). Data Resources, https://vizhub.healthdata.org/gbd-compare/, Access date: 05.03.2023.
• Lopez, A. D., Mathers, C. D., Ezzati, M., Jamison, D. T., ve Murray, C. J.L. (2006). Global Burden of disease and risk factors. Newyork: Oxford University Press.
• Mathers, C. D., Ezzati, M., & Lopez, A. D. (2007). Measuring the burden of neglected tropical diseases: the global burden of disease framework. PLoS Neglected Tropical Diseases, 1(2), e114. https://doi.org/10.1371/journal.pntd.0000114.
• Murray, C. J. L., & Acharya, A. K. (1997). Understanding DALYs. Journal of Health Economics, 16(6), 703–730. https://doi.org/10.1016/S0167-6296(97)00004-0.
• Murray, C. J. L., & Lopez, A. D. (2013). Measuring the global burden of disease. New England Journal of Medicine, 369(5), 448–457. https://doi.org/10.1056/NEJMra1201534.
• Murray, C. J., Ezzati, M., Flaxman, A. D., Lim, S., Lozano, R., Michaud, C., & Wikler, D. (2012). GBD 2010: design, definitions, and metrics. The Lancet, 380(9859), 2063-2066.
• Murray, C.J.L. Acharya, A.K. (1997). Understanding DALYs. Journal of Health Economics, 16 (6), 703–730.
• Murray, C.J.L. Lopez, A.D., (1996). The Global Burden of Disease: A comprehensive assessment of mortality and disability from diseases, injuries, and risk factors in 1990 and projected to 2020. Boston. Harvard University Press on behalf of the World Health Organization and The World Bank.
• Stevens, G. A., Alkema, L., Black, R. E., Boerma, J. T., Collins, G. S., ……..Vos, T., & Welch, V. (2016). Guidelines for Accurate and Transparent Health Estimates Reporting: the GATHER statement. The Lancet, 388(10062), e19–e23. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(16)30388-9.
• Salomon, J. A., (2014). Disability-adjusted life years. In: A.J. Culyer, Encyclopedia of Health Economics. Netherlands: Elsevier Inc., 200–203.
• Sağlık Bakanlığı, (2004). Ulusal hastalık yükü ve maliyet-etkililik projesi hastalık yükü final raporu, Ankara.
• Sağlık Bakanlığı, (2023). Küresel hastalık yükü 2019 Türkiye sonuçları. sağlık istatistikleri yıllığı 2021, Ankara: Sağlık Bakanlığı Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü.
• Stein, C.,(2011). Global burden of disease (GBD) approach and the use of disability-adjusted life years (DALY) at the world health organization (WHO). In: Encyclopedia of Environmental Health. 955–964.
• Tatar, F. (1995). Sağlık sektöründe kaynak tahsisinde yeni yaklaşımlar ve bu yaklaşımların Türk sağlık sektörü için geçerliliği üzerine düşünceler. Toplum ve Hekim, 10(66), 91–100.
• Vos, T., Abajobir, A. A., Abbafati, C., Abbas, K. M., Abate, K. H., … & Murray, C. J. L. (2017). Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 328 diseases and injuries for 195 countries, 1990-2016: A systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2016. The Lancet, 390(10100), 1211–1259. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(17)32154-2
• Vos, T., Lim, S. S., Abbafati, C., Abbas, K. M., Abbasi, M., Abbasifard, M. … & Murray, C. J. L. (2020). Global burden of 369 diseases and injuries in 204 countries and territories, 1990–2019: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2019. The Lancet, 396(10258), 1204–1222. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30925-9 Yiğit A. (2020). Hastalık yükü: kavramsal bir çerçeve. E. Eke (Ed.), Sağlık yönetiminde güncel tartışmalar,1 Baskı, içinde (187-206), Nobel Yayınevi.