Milli Mücadelede Sıtmaya Karşı Hilal-i Ahmer Cemiyetinin Rolü

Yıl 2020, Cilt: 27 Sayı: Özel Sayı 1, 23 - 27, 30.12.2020

Arzu Yalçın , Mustafa Saygın

https://doi.org/10.17343/sdutfd.698863

Öz

Sıtma; parazit taşıyan dişi anofel sivrisinekleri, beslenme sırasında kişilere aşıladıkları Plasmodium parazitlerinin eritrositlerini enfekte ettiğinde gelişen bulaşıcı bir hastalıktır. Birinci Dünya savaşı zamanında bilhassa İzmir’de açılan Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Şubesi en etkin odak yerlerinden biriydi. Üstelik İzmir limanının kapalı olması ve savaş bunalımı merkezin mühimini göstermekteydi. Bu odak noktasından geçen gelip geçmekte olan askeri birliklere her çeşit ilaç, ameliyat aleti, yatak, yorgan, çarşaf, battaniye, çamaşır ve melbûsat gibi eşyalar dağıtıldığını ve frengi, sıtma, tifüs ve kolera gibi müstevli rahatsızlıklarla da mücadele edildiğini görüyoruz. Rusya’da Çarlık düzeninin yıkılmaya başlaması ve Rusların işgal ettikleri illeri boşaltmaları neticesinde Sivas ehemmiyetini kaybetmeye başladı. Kızılay hastanesi kıyıdan yapılacak hasta nakline destek olmak hedefiyle Samsun’a aktarılarak, Samsun’dan Trabzon’a kadar uzanan kıyı bölgesinde egemenlik gösteren sıtmayla mücadele edildi. Batı Cephesinin kimi zaman delegelerden ilaç isteğinde bulunduğu da oluyordu. Gerçekten sıtma mücadelesinde kullanılan kinin çok aranan, buna rağmen ücreti yüksek olan ve kolay bulunmayan bir ilaçtı. Batı Cephesinin kinin talebine Ankara delegeliği iki mayıs bin dokuz yüz yirmi iki tarihli yazısında; “Hilâl-i Ahmer anbarının tüm ihtiyacına mukabil kinin mevcudu üç yüz kilodur. Binâenaleyh talep buyralan şehrî beş yüz kilonun itâsına maddeten imkân olmadığı” cevabı söyleniyordu. Hilal-i Ahmer Derneği doğrusu imkân nisbetin de cepheye destekten geri durmuyordu. I. Dünya Savaşı sonrası Doğu Anadolu’ya gönderilen kurullar, Trabzon, Akhisar, Nazilli, İzmir ve Alaşehir, Adana ve Konya, Gördes, mübadelede Yunanistan (Girit, Batı Makedonya, Selanik) gönderilerek Hilâl-i Ahmer vasıtasıyla çok fazla ölçüde kinin verilmiştir. Kurulun raporunda yüz bine yaklaşan bireylerin sıtma ve sefaletle iç içe olduğu ilan edilmiştir. Hilâl-i Ahmer Derneğinin faik çabalarıyla Birinci Dünya savaşı ve Milli Mücadele zamanında sıtma ile aktif biçimde mücadele edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Milli Mücadele, Sıtma, Kinin

Kaynakça

• 1. Çapa M. Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti (1915-1925). 2. Baskı. Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, 2010.
• 2.Osmanlı Hilâl-i Ahmer Mecmuası, 17.
• 3.Çapa M. Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti (1915-1925). (2. Baskı)Ankara, Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, 2010; 15.
• 4. Akgün ve Uluğtekin, Hilâl -i Ahmer’den Kızılay’a. Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Yayınları; 2002; 92.
• 5. Sağlam T. Büyük Harpte 3. Orduda Sıhhî Hizmet, İstanbul, 1941; Özbay K, Türk Askeri Hekimliği Tarihi ve Askeri Hastaneleri, İstanbul,1976; Özdemir H, Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Ankara, 2010.
• 6.Ömer B.Hanımefendilere Hilâl-i Ahmer’e Dair Konferans, Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekası, İstanbul, 1330; 17-18.
• 7.Tepekaya M, Kaplan L. Hilâl-i Ahmer Hanımlar Merkezi’nin kuruluşu ve faaliyetleri (1877-1923). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2003;10:147-202.
• 8. Akgün SK, Uluğtekin Murat. Hilâl -i Ahmer’den Kızılay’a. Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Yayınları; 2002.
• 9.Aslan NO. Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin çalışmalarından bazı kesitler. Atatürk Der 2004;4(2):219-36.
• 10. Sarı M. Milli mücadele döneminde İzmit ve çevresinde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin faaliyetleri (1919-1923). Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu;2014;Mayıs 2-4; Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları; 2015.
• 11.Kader Ç, Erbay A. “Yurtdışı Kaynaklı PlasmodiumFalciparum Olgusu”, Bozok Tıp Dergisi 4, sy. 1, 2014; 79.
• 12.Nikiforuk A.Mahşerin Dördüncü Atlısı,Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi, (Çev: Selahattin Erkanlı), İstanbul: İletişim Yayınları. 2000.
• 13.Sıtma. Ankara: Sıhhat ve İçtimai MuavenetVekaleti Yayınları 1939; 1-4.
• 14.Aksu L. Malarya (Sıtma) Tarihçe, Coğrafya, Türkiye’de Sıtma, Entomoloji, Bakteriyoloji, Biyoloji, Klinik, Patoloji, Tedavi, Mücadele ve Profilaksi. 1943;26, 34, 189.
• 15. Erel M. Sıtma ve Sıtma Savaşı, Samsun Üniversite Haftasından Ayrı Basım, 1944; 197.
• 16. Hot İ.“Sıhhiye Mecmuasına Göre Ülkemizde BulaşıcıHastalıklarla Mücadele 1913-1996”, İstanbul Üniversitesi SağlıkBilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul, 2001;52-53.
• 17. Kopar M. “İstiklal Harbi Sıhhi Raporu (1920-1923)”, Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, C.4, No:8, 2017; 223.
• 18.Tuğluoğlu F. “Türkiye’de Sıtma Mücadelesi (1924-1950)”, Türkiye Parazitoloji Dergisi, 32, (4), 2008; 353.
• 19. Kızılay Arşivi, Kutu No: 26, Belge No: 37-1, 37-2, 37-3; Onuncu İzmit Havalisi İmdad Heyet-i Reisi’nden Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Riyaseti’ne (28 Ağustos 1337/1921).
• 20. Sıtmalı Mahallerde Fukara Ahaliye ve Zürrâya Meccanen Kinin Sağlanması Hakkında Nizamnâme (22 Cemaziyelahir 1331-16 Mayıs 1329-29 Mayıs 1913). Bkz.:Düstur, 2. Tertip, Cilt 5, İstanbul, 1332, s. 506.
• 21. Özdemir H.Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Türk Tarih Kurumu Yayınları 104, Ankara, 2005; 146, Abdullah Lüleci, İstanbul’da Salgın Hastalıklar (1918-1922), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2009;14.
• 22. Tekir S. “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Türkiye’de Sıtma İle Mücadele Faaliyetleri (1923-1930)”, Tarihsel Süreçte Anadolu’da Sıtma, Gece Kitaplığı, İstanbul, 2017; 398.
• 23. Özkan O. “Atatürk Döneminde Sağlık Politikası”, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 513, Ankara, 1982; 195.