Semt Pazarlarında Sebze Olarak Satılan Haşhaş (Papaver somniferum L.) Bitkilerinin Alkaloid İçerikleri

Yıl 2020, - Türkiye 13. Ulusal, I. Uluslararası Tarla Bitkileri Kongresi Özel Sayısı, 70 - 78, 07.04.2020

Mehmet Uğur Yıldırım , İbrahim Bulduk , Ercüment Osman Sarıhan

Öz

Bu çalışma; Uşak ili semt pazarlarında, rozet
oluşturma döneminde toplanıp, taze olarak, satılan haşhaşların alkaloit
içeriklerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Haşhaşın; kuru kapsülleri
içerdiği alkaloitleri sebebiyle ilaç endüstrisinde ayrıca, tohumlarındaki yağı
ve proteini ise insan ve hayvan beslenmesinde oldukça önemlidir. Uşak ve
yöresinde; halk arasında rozet yapraklı dönemde taze olarak tüketilmesi
alışkanlığı nedeniyle sebze olarak tüketilmesi de söz konusudur. Bu çalışma
için, erken ilkbahar aylarında Uşak ilinin çeşitli köylerinden (Hocalar,
Hatipler, Güre, Yavu Köyü, Koyunbeyli) getirilerek semt pazarlarında, rozet
yapraklı dönemde taze olarak satışı yapılan haşhaşlardan bitki örnekleri satın
alınmıştır. Satın alınan bitki örnekleri üzerinde bitki boyu, yaprak sayısı,
yaprak eni gibi karakterlerde ölçümler yapılmış ve sonrasında bu bitkiler
kurutulup öğütülmüştür. Kuru kök,  kuru
yaprak ve sürgün halindeki bitki aksamında alkaloit içeriği 3 tekrarlamalı
olarak (% Morfin, Kodein, Tebain, Noskapin) HPLC cihazında belirlenmiştir. Elde
edilen bulgulara göre toplanan numunelerin tamamında morfin (1,1-3,8 mg/gr ya
da % 0,11-0,38); tebain (0,0-0,024 mg/gr ya da % 0-0,0024); noskapin (0-0,036
mg/gr ya da % 0-0,0036) ve kodein (0-0,096 mg/gr ya da % 0-0,0096) arasında
değişmiştir. Belirlenen özelliklerin korelasyon analizleri de yapılmıştır. Bu
sonuçlara göre numunelerin morfin içeriklerinin yüksek olduğu belirlenmiştir. Özellikle
yüksek morfinli çeşitlerin taze olarak tüketilmesinde dikkatli olunması
gerektiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

morfin, noskapin, tebain, bitki aksamı, korelasyon

Kaynakça

• Anonim 2017. Çeşit Kataloğu 2016, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü ss:175. Ankara
• Arslan N., Büyükgöçmen R. and Gümüşçü A. 2000. Oil and Morphine Contents of Turkish Poppy Populations. Field Crops Central Research Institute Journal. (9), 1-2 2000.
• Bernath J., Danos B., Veres T., Szanto J. and Tetenyi P. 1988. Variation in Alkaloids Production in Poppy Ecotypes: Responses to Different Environments. Biochem Syst Ecol 16(2):171-175.
• Demir, E., Sürmen, B., Özer, H., and Kutbay, H.G. 2017. Salıpazarı ve Çevresinde (Samsun/Türkiye) Doğal Olarak Yetişen Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri. Karadeniz Fen Bil. Dergisi, 7(2), 68-78.
• Doğramacı S. ve Arslan N. 2016. Milli Çeşit Listesindeki Haşhaş Çeşit ve Melezlerinin Verim Öğeleri Üzerine Heterosis ve Heterobeltiosis Etkisinin Araştırılması. Gaziosmanpaşa Üniveristesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 33(3)236-244
• Düzgüneş, O., Kesici, T., Kavuncu, O. ve Gürbüz, F., 1987. Araştırma ve Deneme Metotları (İstatistik Metodları II). Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayın No:1021, Ders Kitabı: 295, Ankara.
• Endlová, L., Laryšová, A., Vrbovský, V., and Navrátilová. Z., 2015. Analysis of Alkaloids in Poppy Straw by High-Performance Liquid Chromatography. IOSR Journal of Engineering (IOSRJEN) ISSN (e): 2250-3021, ISSN (p): 2278-8719 Vol. 05, Issue 06 ||V3|| PP 01-07.
• Evren, N., Şener, B. ve Noyanalpan, N. 1988. Türkiye’de Elde Edilen Gelişmiş Haşhaş Kapsüllerinin Alkaloitleri Üzerine Araştırmalar. Türk Eczacıları Birliği Dergisi, 28: 61 (2), 45-47.
• Erdurmuş A., 1989. Haşhaş (Papaver somniferum L.) Hatlarında Fenolojik Ve Morfolojik Karakterlerin Morfin Ve Tohum Verimleriyle İlişkileri. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara
• Gümüşçü A., Arslan N. and Sarıhan E.O. 2008. Evaluation of Selected Poppy (Papaver somniferum L.) Lines by Their Morphine and Other Alkaloids Contents. European Food Reseacrch Technology, 226, 1213-1220.
• İnan Ş., Kaynak M.A.ve Küçüktaban F. 2016. Haşhaşta (Papaver somniferum L.) Bazı orfolojik Özellikler ile Yağ ve Morfin Miktarının Belirlenmesi, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi 25 (özel sayı 2):296-300.
• İpek G. 2011. Seçilmiş Yüksek Morfinli Haşhaş (Papaver somniferum L.) Hatlarının Bazı Bitkisel Ve Tarımsal Özellikleri Üzerine Araştırmalar, A.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. 104 sayfa. Ankara
• Kadıoğlu Y. 2007. Uşak’ta Haşhaş Tarımının Coğrafi Özellikleri; Eastern Geographical Review 18. 165-186.
• Kara N. 2017. The Effects Of Autumn and Spring Sowing On Yield, Oil And Morphine Contents In The Turkish Poppy (Papaver somniferum L.) cultivars. Field Crops 22(1), 39-46.
• Karadavut, U., ve Arslan N. 2006. Yabancı Kökenli Haşhaş (Papaver somniferum L.) Çeşit ve Popülasyonlarının Bazı Bitkisel Özellikleri. Bitkisel Araştırma Dergisi 1: 1-5
• Kaya İ., ve İncekara N. (2000). Ege Bölgesi’nde Yiyecek Olarak Kullanılan Bazı Yabancı Otların Bileşimi. Türkiye Herboloji Dergisi, 3(2), 56-64.
• Kutbay, H.G., Sürmen, B., Kılıç, D.D., and İmamoğlu, A. 2014. The Determination Of Rare Species And Risk Categories İn Nebyan Mountain (Samsun/Turkey). Bio. Diversity and Cons., 7(2), 73-77.
• Novak J. and Strakova V. 1989. Evaluation of Selected Poppy (Papaver somniferum L.) Varieties. Rostlinna Vyroba. Vysoka Skola Zemedelska, 16521 Prague, 6- Suchdol, Czechoslovakia.
• Pelders M. G. and Ros J. J. 1996. Poppy seeds: Differences İn Morphine and Codeine Content and Variation in İnter And İntra İndividual Excretion. J. Forensic Sci. 41: 209-12.
• Pettiti B.C.,Dyzel, S. M. and Hood L. V. 1987. Opiate in Poppy Seed, Effect Of Urine Analysis Results After Consumption Of Poppy Seed Cake Filling. Clin. Chem. 33: 1251-1252.
• Sarkany S., Michels-Nyommarkay K. and Andrasfalvy-Vicenty M. 1962. Investigations On The Distribution Of Minor Alkaloids During The Vegetative Period İn The Poppy Varieties SB & SD. - Ann. Univ. Sci. Budapest: Nominatae, Sect. Biol. 5: 225-242
• Shukla S. and Singh S.P. 2001. Alkaloid Profile in Relation to Different Developmental Stages of Papaver somniferum L. Phyton (Horn, Austria) vol:4 (1): 87-96.
• Özgen .Y. and Arslan N., Bayraktar N. 2017. Türkiye Açısından Önemli Bitki Haşhaşın Önemi Ve Tarımı, Ziraat Mühendisliği Sayı:364: 4-8
• Yazıcı L., Yılmaz G. and Gökalp S. 2017. Bazı Haşhaş (Papaver somniferum L.) Çeşit Ve Genotiplerinin Alkaloit Ve Yağ Ortalamalarının Belirlenmesi; KSÜ Doğa Bil. Dergisi 20 (Özel Sayı) ; 313-317.