OKULLARDA YÜRÜTÜLEN ERKEN DÖNEM UYUMSUZ ŞEMA ODAKLI ÇALIŞMALAR ÜZERİNE BİR DERLEME

Yıl 2022, Sayı: Özel Sayı (Ö1), 145 - 156, 31.03.2022

Pınar Öcal , Tuğba Bingöl

Öz

Şema bireyin çevresindeki çeşitli karmaşık uyaran ve deneyimleri düzenlemeye yardımcı olan birtakım kalıplar, düzenleyici çerçeveler, soyut yapılardır. Örseleyici çocukluk yaşantılarıyla elde edilen, bazı etkileri bakımından tehlikeli, hatalı ve uyum bozucu nitelikte olan, kişinin benliği ve dış dünyaya ilişkin şemalar erken dönem uyumsuz şemalar olarak adlandırılmaktadır. Bu çalışmada ilköğretim ve ortaöğretim okullarında öğrenim gören öğrencilerle yürütülen, çeşitli problemlerle ilişkili erken dönem uyumsuz şemaların ele alındığı ulusal çalışmaların derlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmıştır. Sonuç olarak erken dönem uyumsuz şemaların okullarda çalışılan pek çok sorun alanıyla ilişkili ya da yordayıcı değişken olarak tespit edildiği görülmüştür. Okullarda erken dönem uyumsuz şemalarla ilgili sınırlı sayıda araştırma olması ve bu çalışmanın erken dönem uyumsuz şemaların ilköğretim ve ortaöğretim okullarında ele alınma durumunu ortaya koyması açısından önemli olduğu düşünülmektedir. Çalışmada son olarak okullarda erken dönem uyumsuz şemaların ele alınmasına ilişkin araştırmacılara ve alanda çalışan uzmanlara çeşitli önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Şema terapi, erken dönem uyumsuz şema, okullarda şema terapi

Kaynakça

• Aksoy, F. (2016). Ergenlerde internet bağımlılığı ile şema mekanizmaları ve baş etme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi. Üsküdar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Alevsaçanlar, S. (2015). Madde bağımlılarında erken dönem uyum bozucu şemalar ve şema sürdürücü başa çıkma davranışları: şema terapi modeli çerçevesinde bir inceleme. Yüksek lisans tezi. Okan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Altunçanak, S. (2020). Okul öncesindeki öğrencilerin sosyal beceri ve davranış sorunlarının yordayıcısı olarak annelerin erken dönem uyumsuz şemalarının incelenmesi. Yüksek lisans tezi. İstanbul Gelişim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Arı, S. İ. (2020). Obez ergenlerin erken dönem bilişsel şemalarının ve duygu düzenleme becerilerinin karşılaştırılmalı olarak incelenmesi. Doktora tezi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Balaban, G. (2020). Ergenlerde görülen psikolojik bozuklukların erken dönem uyumsuz şemalar ve duygu düzenleme ile ilişkisinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Hamidiye Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Balaban, G. ve Bilge, Y. (2020). Ergenlerde görülen ruhsal bozukluklar ve erken dönem uyumsuz şemalar: Cinsiyetin düzenleyici rolü. Anatolian Journal of Psychiatry/Anadolu Psikiyatri Dergisi, 21(6)
• Bitane, B. S. (2019). Ergenlerin algıladıkları ebeveyn psikolojik kontrolü, erken dönem uyumsuz şemalar ve uyum sorunları ilişkisinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi. Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
• Caner, M. (2009). Evli bireylerde kendi ebeveynlerini algılama biçimleri, erken dönem uyum bozucu şemalar ve eşe yönelik değerlendirmeler arasındaki ilişkiler: Şema terapi modeli çerçevesinde bir inceleme. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ekşi, H., Tunçer, B. ve Sevim, E. (2020). Ergenlerde beş faktör kişilik özellikleri ve erken dönem uyumsuz şemalar. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10(2), 318-328.
• Ekşi, H. ve Okan, N. (2021). Gençlerde maneviyat ve şiddet eğilimi arasındaki ilişkide erken dönem uyum bozucu şemaların moderatör etkisi. Bilimname, 44(1), 521-546.
• Gülbahçe, F. (2020). Ergenlerde erken dönem uyumsuz şemalar ile yeme tutumu arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi. İstanbul Gelişim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Güner, O. (2013). 10-16 yaş çocuk ve ergenler için erken dönem uyumsuz şema ölçekler takımının (ÇEŞÖT geçerlik, güvenirlik ve norm çalışması. Doktora tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• İlk, G. (2019). Ergenlerde kişilik bozukluklarının görülme sıklığı ve erken dönem uyumsuz şemaların kişilik bozukluklarını yordayıcı etkilerinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Koçak, L. (2021). Lise öğrencilerinde öz-şefkat ile duygusal özerklik arasındaki ilişkide erken dönem uyumsuz şemaların aracı rolünün incelenmesi. Yüksek lisans tezi. Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Koçak, L. (2020). Investigation of the relationship between early maladaptive schemas and academic expectations stress among high school students. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 10(57), 321-342.
• Önder, A. (2019). Ortaokul öğrencilerinin erken dönem uyumsuz şemaları ile duygu düzenleme yöntemleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Burdur.
• Rafaeli, E., Bernstein, D.P. ve Young, J.E. (2020). Şema terapi ayırıcı özellikleri (10. Basım). (M. Şaşıoğlu, Çev.). İstanbul: Psikonet Yayınları.
• Salimoğlu, K. B. (2015). Lise öğrencilerinin uyum bozucu şemalarının karşılaştırmalı olarak incelenmesi, Kırgızistan ve Türkiye örneği. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi. 4(2), 131-154.
• Sarıkaş, Ö. (2020). Ergenlerde obsesif kompulsif bozukluk belirtilerinin üstbilişler, erken dönem uyumsuz şemalar ve ebeveynlik biçimleri çerçevesinde incelenmesi. Yüksek lisans tezi. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sarıtaş, D. (2007). Anne kabul red algısının ergenlerin psikolojik sıkıntılarına etkisi. Erken dönem uyumsuz şemaların aracı rolü. Yüksek lisans tezi. Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tarçalır Erol, B. (2015). Investigating early maladaptive schemas among secondary school children in regard to peer bullying and victimization. Doktora Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tuncer, E. (2019). Ergenlerin erken dönem uyumsuz şemaları ile iyi oluşlarının ilişkisinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Ulutürk, U. (2021). Şema Terapi. A. N. Canel (Ed.). Terapide yeni ufuklar kuramdan uygulamaya. (ss. 27-44). İstanbul: Pinhan Yayıncılık. Yanık, D. H. (2015). Erken dönem uyumsuz şemalar ve mizah arasındaki ilişki. Yüksek lisans tezi. Okan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yılmaz, İ. K. (2020). Üniversite öğrencilerinde cinsel mitlere inanma düzeyinin erken dönem uyumsuz şemalar ile ilişkisi. Yüksek lisans tezi. İstanbul Gelişim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Young, J. E., Klosko, J. ve Weishaar, M. E. (2009). Şema terapi (Çev. T.V.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Young, J. E. ve Klosko, J. S. (2021). Hayatı yeniden keşfedin (24. Basım). (Çev. S. Kohen ve D. Güler). İstanbul: Psikonet Yayınları.