Engellilik Bağlamında Çocuk Hakları

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 3, 141 - 151, 31.07.2024

Ülkü Tosun

Öz

İnsan haklarına hayat için değil, ‘onurlu’ bir hayat için ihtiyaç vardır. İnsan haklarının kapsadığı ‘onur’ ve ‘eşitlik’ değerleri, 1948 yılında Birleşmiş Milletlerde kabul edilen ‘İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin temelinde yer alırlar. Birleşmiş Milletler genel kurulunda 1989 yılında ‘Çocuk Hakları Sözleşmesi’ ve 2008 yılında ‘Engelli Hakları Sözleşmesi’ yürürlüğe girmiştir. Bu çalışmanın amacı; özel gereksinimli çocukların haklarının yaşıtlarıyla eşit koşullarda ve onurlu bir yaşam sürdürebilmeleri için gereken ve uluslararası sözleşmelerle kabul edilmiş olan çocuk haklarının genel kategorileri çerçevesinde incelenerek toplumsal duyarlılığa katkıda bulunmaktır. Derleme makale olarak düzenlenen bu çalışmada elektronik veri tabanlarında ‘insan hakları, çocuk hakları, engelli hakları, engelli çocuk hakları, özel gereksinimli çocuk hakları’ anahtar kavramları ile son 20 yıl içinde yayınlanan makaleler taranmış ve 40 makale incelemeye alınmıştır. Yazım aşamasında konuyla ilgili sözleşmeler, engelli nüfus gibi teknik bilgilere ihtiyaç olduğunda, konularla ilgili kuruluşların web sitelerinden yararlanılmıştır. Bu çalışmada özel gereksinimli çocuk hakları; ulusal ve uluslararası sözleşmeler, yasalar ve yönetmelikler çerçevesinde, engelli hakları ve çocuk haklarında yer alan ve birbirleriyle örtüşen kategoriler sentezlenerek incelenmiştir. Çalışmada belirlenen beş kategori şunlardır: Erişebilirlik hakkı, sağlık hakları, eğitim hakları, sosyal yaşama katılma hakları, ihmal ve istismardan korunma hakları. Çalışma sonunda özel gereksinimli çocukların haklarının ailede, okulda ve toplumda korunmasının sağlanması için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

özel gereksinimli çocuğun erişim hakları, özel gereksinimli çocuğun sağlık hakları, özel gereksinimli çocuğun eğitim hakları, özel gereksinimli çocuğun katılım hakları, özel gereksinimli çocuğun korunma hakları

Kaynakça

• Hasson, L., Keville, S., Gallagher, J., Onagbesan, D., & Ludlow, A. K. (2022). Inclusivity in education for autism spectrum disorders: Experiences of support from the perspective of parent/carers, school teaching staff and young people on the autism spectrum. International Journal of Developmental Disabilities, 70(2), 201–212. https://doi.org/10.1080/20473869.2022.2070418
• Adalet Bakanlığı (2023). Engelli hakları sözleşmesi. Erişim Tarihi: 11.12.2023 Erişim Adresi: https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2312020100834bm_48.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2024). Engelli ve yaşlı istatistik bülteni, Ocak-2022. Erişim Tarihi: 8.4.2024, Erişim Adresi: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.aile.gov.tr/media/98625/eyhgm_istatistik_bulteni_ocak_2022.pdf
• Akbulut, S. (2014). Giriş. Mevzuattan uygulamaya engelli hakları izleme raporu 2014. Erişim Tarihi: 25.11.2023. Erişim Adresi: www.engellihaklariizleme.org
• Aktay, M. (2020). İstismar ve ihmalin çocuk üzerindeki etkileri ve tedavisi. Gelişim ve Psikoloji Dergisi, 1(2), 169-184.
• Altuntaş, A (2024). Bu besinler hem sağlık hem mutluluk veriyor. Erişim Tarihi: 14.1.2024. Erişim Adresi : https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/bu-besinler-hem-saglik-hem-mutluluk-veriyor#:~:text=%C3%96nemli%20olan%20hi%C3%A7%20karbonhidrat%20almamak,ve%20miktar%C4%B1na%20dikkat%20edilerek%20t%C3%BCketilmelidir.
• Ataman, A. (2003). Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitim. Ed. Prof. Dr. Ayşegül Ataman. Özel Eğitime Giriş. Ankara: Gündüz Eğt.ve Yayıncılık.ss.13-28.
• Aykara, A. (2017). Çocuk merkezli oyun terapisinin engelli çocuklara yönelik sosyal hizmet uygulamaları açısından önemi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 28(1), 169-186. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/tsh/issue/38637/448610
• Azarkan, E., & Benzer, E. (2018). Birleşmiş Milletler engelli kişilerin haklarına dair sözleşme ve Türkiye'de engelli hakları. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23(38), 3-29. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/duhfd/issue/37045/425526
• Başbakkal, Z., & Bilsin, E. (2014). Dünyada ve Türkiye'de engelli çocuklar. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 30(2), 65-78. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/egehemsire/issue/49341/630214
• Binbir, Ü., & Arastaman, G. (2021). Eğitim Hakkı: Bir Sistematik Derleme Çalışması. OPUS International Journal of Society Researches, 18(Eğitim Bilimleri Özel Sayısı), 5067-5098.
• Çağlar, S. (2012). Engellilerin erişebilirlik hakkı ve Türkiye’de erişebilirlikleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 61(2), 541-598. https://dergipark.org.tr/en/pub/auhfd/article/511502
• Çelik, E. (2016). Onuncu yılında birleşmiş milletler engelli kişilerin insan hakları sözleşmesi ve sözleşme ruhu. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(1), 219-246. DOI: 10.21492/inuhfd.239943 Çetin, E. (2020). Türkiye’de engelli bireylerin ulusal ve uluslararası sözleşmeler bağlamında eğitim hakkına erişimi. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 7(53), 1111-1122.
• Çoban, T. ve Özçebe,H. (2019). Engelliliğe genel bakış ve engelli çocukların sağlık davranışları. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 13(4), 553-566.
• Demirtaş, Z. (2019). Uluslararası antlaşmalar çerçevesinde engellilerin eğitim hakkı.Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi, (2), 39-59.
• Defne Kaymakamlığı (2023). Çocuk hakları sözleşmesi maddeleri. Erişim Tarihi.11.12.2023, Erişim Adresi: http://www.defne.gov.tr/cocuk-haklari-sozlesme-maddeleri Engelsiz Yaşam Derneği |EyDer|, (2023). Sayılarla Dünya’da ve Türkiye’de engellilik. Erişim Tarihi: 25.11.2023. Erişim Adresi https://ey-der.com/ana-sayfa/turkiye-ve-dunyada-engelliler/#:~:text=D%C3%BCnyada%201%20milyar%20engelli%20birey,en%20b%C3%BCy%C3%BCk%20az%C4%B1nl%C4%B1k%E2%80%9D%20olarak%20nitelendiriliyorlar.
• Karakaş, B., & Çevik, Ö. C. (2016). Çocuk refahı: Çocuk hakları perspektifinden bir değerlendirme. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(3), 887-906.
• Özer, A., & Görgülü, Z. (2020). Planning and Writing a Scientific Review. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 23 (3), 698-713. Erişim Tarihi : 25.11.2023 Erişim Adresi: https://www.researchgate.net/publication/357383312_Bir_Bilimsel_Derlemenin_Planlanmasi_ve_Yazimi?enrichId=rgreq-13a6194be3f32514fd10b02be7c3a79e-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzM1NzM4MzMxMjtBUzoxMTc5MjA0ODgwMjE2MDY1QDE2NTgxNTU3NjA5NTU%3D&el=1_x_2&_esc=publicationCoverPdf
• Pouya, S., Bayramoğlu, E., & Demirel, Ö. (2016). Doğa ile uyumlu fiziksel engelli çocuk oyun alanları. Journal of Architectural Sciences and Applications, 1(1), 51-60. Erişim Tarihi: 25.11.2023. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/mbud/issue/26840/282555?publisher=sdu-1;
• Seydel, E. H., Yıkılkan, H., & Görpelioğlu, S. (2016). Engelli çocuk yakınlarının gereksinimleri ve mevcut hak ve hizmetlerden yararlanma durumları [The Needs of the relatives of children with disabilities and situations of benefiting from the existing rights and services]. Smyrna Tıp Dergisi, 47, 52.https://scholar.google.com/scholar?hl=tr&as_sdt=0,5&q=Engelli+Çocuk+Yakınlarının+Gereksinimleri+ve+Mevcut+Hak+ve+Hizmetlerden+Yararlanma+Durumları&btnG=
• Seyhan, B., & AKDUMAN, G. (2015). Ulusal yasalar ve yönetmelikler ile uluslararası sözleşmeler açısından engelli çocukların eğitim hakkı. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal. 1(2), 153-160.
• Seyyar, A. (2011). Çocuk hakları bağlamında özürlü çocukların toplum hayatına tam katılımının teminine yönelik sosyal politikaların Türkiye boyutu. Sosyal Siyaset Kürsüsü. Erişim Tarihi: 12.12.2023. Erişim Adresi: http://www.sosyalsiyaset.net/documents/25022011.asp
• Şen, A. D. Y., & Çarman, K. B. (2022). Engelli Çocukların İhmali ve İstismarı. Çocuk ve Medeniyet, 7(13), 127-138. https://dergipark.org.tr/en/pub/cm/issue/76410/1272076
• Şenyüz, F. Y. (2022). Engelli Çocukların Katılım Haklarının Türkiye’deki Mevzuat Bağlamında Değerlendirilmesi ve Engelsiz Yaşam Merkezlerinin Önemi. Disiplinlerarası Çocuk Hakları Araştırmaları Dergisi, 2(4), 71-92. https://dergipark.org.tr/en/pub/dicod/issue/74134/1223851
• Şirin, M. C. (2019). Engelli çocukların eğitim hakkı: İdarenin görevlerine dair hukuki bir değerlendirme. Çocuk ve Medeniyet, 4(8), 131-158.
• Taplak, A. Ş., Polat, S., & Yüzer, S. (2014). Çocuk haklarında unutulanlar ve çözüm önerileri. ERÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2(1), 62-71.
• Tosun, Ü. ve Yıldızbaş, F. (2014). Öğretmen ve öğretmen adaylarının çocuk haklarına ilişkin görüşlerinin incelenmesi. 23.Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı. Kocaeli Üni. Eğitim Fak. 4-6 Eylül 2014.Ulutaşdemir, N. (2007). Engelli çocukların eğitimi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 2(5), 119-130.
• UNICEF (2023). Çocuk haklarına dair sözleşme. Erişim Tarihi: 25.11.2023. Erişim Adresi: https://www.unicef.org/turkiye/%C3%A7ocuk-haklar%C4%B1na-dair-s%C3%B6zle%C5%9Fme
• UNICEF (2021). UNICEF’in kapsamlı istatiksel analizine göre dünya çapında yaklaşık 240 milyon engelli çocuk bulunuyor. Erişim Tarihi. 11.12.2023. Erişim Adresi : https://www.unicef.org/turkiye/bas%C4%B1n-b%C3%BCltenleri/unicefin-kapsaml%C4%B1-istatistiksel-analizine-g%C3%B6re-d%C3%BCnya-%C3%A7ap%C4%B1nda-yakla%C5%9F%C4%B1k-240-milyon
• Yıldırım, A.ve Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.