NAQID IBRAHIM EFENDI (d.1717) AND HIS WORK NAMED AL-SHARH AL-SADEED LI AL-ʻAWAMIL AL-JADEED

Yıl 2016, Sayı: 36, 315 - 338, 23.12.2016

Mesut Köksoy

https://doi.org/10.21497/sefad.285242

Öz

With the
spread of Islam among non-Arab communities just after its rise,  particularly by the conquests, vowel points
were placed on verses of the Quran and Islamic scholars started to compose
first Arabic grammatical studies in order to provide non-Arab people read and
understand the Quran correctly. The term of “᷾irab” which is defined as the
determination of the vowel point of the last character of the word according
the position of that word in the sentence is a branch of science supposed to be
known by people who desires to study Islamic sciences. Therefore, Ottoman
scholars composed so many works on “᷾irab” branch and composed
commentary and complementary studies on earlier works too. In our work, the
life, scientific background and works of Naqid İbrahim Efendi (d. 1717) and his
work named “al-Sharḥ al-Sadeed li al-ʻAwamil al-Jadeed” was introduced. “al-Sharḥ al-Sadeed li al-ʻAwamil
al-Jadeed” is a commentary work composed in Arabic language on İmam Birkiwi’s (d. 981/1573) brief work about Arabic
syntax called “al-ʻAwamilu’l-Jadeed” which had been studied more than three centuries dating
from XVI. centrury in Ottoman schools (madrasah) and on which so many
commentary, complementray and translation works were composed. By introducing
this work, information about the meaning of the title, purpose of the work,
other works done on Imam Birkiwi’s work named “al-ʻAwamil
al-Jadeed” (New ʻAwamil) which the author composed the commentary work on, and the
differencies between “al-ʻAwamilu’l-Jadeed” and the same type of work of Sheikh Abd al Qahir Jurjani
(d. 471/1078) which has the same name called “al-ʻAwamil al-ʻAteeq” (Old ʻAwamil), the
content of “al-ʻAwamilu’l-Jadeed”, the method of the author which he implemented in his
work and the manuscript copies of the work were given.

Anahtar Kelimeler

Naqid İbrahim, Birkiwi, al-Sharh al-Sadeed, Awamil, al-Awamil al-Jadeed

NÂKİD İBRÂHÎM EFENDİ (öl.1717) VE EŞ-ŞERHU’S-SEDÎD Lİ’L-ʻAVÂMİLİ’L-CEDÎD ADLI ESERİ

Öz

İslamiyet’in
doğuşundan hemen sonra özellikle fetihler sonucu İslam’ın yayılması ile Arap
olmayan milletlerin Kur’ân-ı Kerîm’i doğru okuyup anlayabilmeleri için Kur’ân-ı
Kerîm ayetleri harekelenmiş ve İslam âlimleri Arapça dilbilgisi ile ilgili ilk
çalışmaları telif etmeye başlamıştır. Cümle içindeki durumuna göre kelimelerin
son harfinin harekesinin tespit edilmesi olarak tarif edilen “irâb” kavramı,
İslami ilimleri tahsil etmek isteyen kişilerin öncelikle bilmesi gereken bir
ilim dalı olmuştur. Bu nedenle Osmanlı âlimleri de “irâb” ilmi alanında çok
sayıda eser telif etmiş ve önceki eserler üzerine şerhler ve haşiyeler
yazmıştır. Bu çalışmamızda Nâkid İbrâhim Efendi (öl.
1717)’nin hayatı, ilmî şahsiyeti ve eserleri ile XVI. asırdan itibaren üç
yüzyıldan fazla Osmanlı medreselerinde okutulmuş ve üzerine çok sayıda şerh,
haşiye ve tercüme yapılmış nahve dair irâb kaidelerini açıklayan İmâm Birgivî (öl. 981/1573)’nin “ʻAvâmil-i
Cedîd” adlı muhtasar eseri üzerine Arap dilinde yazmış olduğu şerh olan “eş-Şerhu’s-Sedîd
li’l-ʻAvâmili’l-Cedîd” adlı eseri tanıtılmıştır. Eser tanıtımında, eser adının
anlamı, telif nedeni, müellifin şerhini yaptığı İmâm Birgivî’ye ait “ʻAvâmil-i
Cedîd” (Yeni ʻAvâmil) üzerine yapılmış diğer çalışmalar, “ʻAvâmil-i Cedîd” ile aynı türde
yazılmış ve aynı ismi taşıyan Şeyh Abdulḳahir Curcanî (öl. 471/1078)’ye
ait “ʻAvâmil-i ʻAtîk” (Eski ʻAvâmil) adlı eser arasındaki farklar, “ʻAvâmil-i Cedîd”in içeriği, müellifin
eserinde takip ettiği metot ve eserin yazma nüshaları hakkında bilgiler
verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nâkid İbrâhim, Birgivî, eş-Şerhu’s-Sedîd, Avâmil, Avâmil-i Cedîd

Kaynakça

• ABBAS, Ali Nidra (2009). “el-Avâmilu’l-Cedîde fî Nahv li Mehmed b. Pir Alî Birkivî, Dirase ve Tahkîk”. Mecelletu’l-ʻUlûmi’l-İslâmiyye Dergisi I (1): 343-379.
• ARSLAN, Ahmet Turan (1992). İmâm Birgivî’nin Hayatı, Eserleri ve Arapça Tedrisatındaki Yeri. İstanbul: Seha Yay.
• ARSLAN, Ahmet Turan (1996). “Arap Gramerinde İki 'Avâmil' Risalesi ve Bunların Mukayesesi”. İLAM Araştırma Dergisi I (2): 161-176.
• Bağdatlı İsmail Paşa (1947). İzah-ı Meknun. haz. Kilisli Rifat Bilge. C. II. İstanbul: Milli Eğitim Yay.
• BAKIRCI, Selim-DEMİRAYAK, Kenan (2001). Arap Dili Gramer Tarihi. Erzurum: A.Ü. Fen-Edebiyat Fak. Yay.
• Bursalı Mehmed Tâhir (t.y.). Osmanlı Müellifleri. haz. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen. İstanbul: Meral Yay.
• DAYF, Şevki (1992). “el-Medârisu'n-Nahviyye”. Kahire: Daru’l-Maârif Yay.
• DURMUŞ, İsmail (1991). “el-Avâmilu’l-Mie”. DİA C. IV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• EL-HABEŞÎ, Abdullah Muhammed (2004). Câmiʻu’ş-Şurûḥ ve’l-Havâşî. C. II. Abu Dabi: el-Mecmau’s-Sigafî Yay.
• Fîrûzâbâdî (1993). el-Kâmusu’l-Muhît. Beyrut. 3. bs. Muessesetu’r-Risale Yay.
• İbn Manzûr (t.y.). Lisânu'l-ʻArab. Kahire: Daru’l-Maʻârif Yay.
• KIZILCIK, Abdullah (2003). Hızır b. İlyas’ın Nâhiv Risâlesi. İstanbul: Çantay Yay.
• KÖKSOY, Mesut (2008). Nâkid İbrahîm Efendi (ö. 1717) ve eş-Şerhu’s-Sedîd li’l-ʻAvâmili’l-Cedîd Adlı Eseri (İnceleme ve Tahkik). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Ü.
• Mustafa Safâyî Efendi (2005). Tezkire-i Ṣafâyî. haz. Pervin ÇAPAN. Ankara: AKM Yay.
• Nâkid İbrâhim Efendi (t.y.). el-Muferrihat. Manisa İl Halk Kütüphanesi. No.1833/5. vr. 43b-59a.
• Nâkid İbrâhim Efendi (t.y.). el-Muferrihat. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi. No. 2549.
• Nâkid İbrâhim Efendi (t.y.). eş-Şerhu’s-Sedîd li’l-Avâmili’l-Cedîd. Süleymaniye Kütüphanesi. Kasidecizade. No. 701/2.
• ÖZDEMİR, Yılmaz (1998). Davud el-Karsî, Hayatı, Eserleri ve “Şerhu’l-Avâmili’l-Cedîd” Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Ü.
• Sâlim Mehmed Emîn Efendi (2005). Tezkiretü’ş-Şu’arâ. haz. Adnan İnce. Ankara: AKM Yay.
• SEZEN, Tâhir (2006). Osmanlı Yer Adları. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.
• TAŞÇI Ahat (2003). Divrikli Muhammed b. İbrâhim ve el-Muvaddihu’l-Vefiyy (Şerhu’l Avâmili’l-Cedîd) Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Ü.
• YANIK, Nevzat H.-DEMİRAYAK, Kenan vd. (2000). Avâmil-i Curcânî Avâmil-i Birgivî ve Tercümeleri. Erzurum: Bakanlar Yay.
• YAVUZ, Galip (1987). el-Avâmilu'n-Nahviyye Beyne'l-Curcânî ve'l-Birgivî. Yüksek Lisans Tezi. İslamabad: Uluslararası İslam Ü.
• YILMAZ, Osman (2014). “Nahiv Öğretiminde Metodik Bir İddianın İncelenmesi”. Sosyal Bilimler Dergisi IV (8): 32-59.
• YÜKSEL, Emrullah (1991). “Birgivî”. DİA C. II. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.