THE TRADITION OF DICTIONARY COMPILING IN THE URDU LANGUAGE

Yıl 2016, Sayı: 36, 367 - 382, 23.12.2016

Recep Durgun

https://doi.org/10.21497/sefad.285245

Cited By: 2

Öz

Urdu lexicography is as old as the language itself. The long journey that
began with Emir Hüsrev Dehlevi’s rhymed dictionary, continues with monolingual
dictionaries being compiled today reflecting the changes and developments in
the language. Rhymed dictionaries are in the form of textbooks intended to
ensure memorization of vocabulary. One cannot see any standards of lexicography
in the dictionaries prepared during the period of rhymed dictionaries. In the
second period of Urdu lexicography, which we divided into three periods in our
study, bilingual dictionaries began to be compiled by Westerners to meet their
own needs and interests. Of these dictionaries, especially those prepared by
Platts and Forbes are important in that they served as examples for the
dictionaries after them. Monolingual dictionaries in the Urdu language, which
began with Imam Bahsh Sohbai and reached a culmination with Varis Serhindi’s İlmi
Urdu Lugat in the 19th century in
the third period, still continue their journey today. The fundamental reason of
why monolingual dictionaries, which mirror the changes that a language has
undergone, began at a later period than rhymed and bilingual dictionaries is
related to the political and social conditions. The topic of Urdu lexicography
covers a very extensive area and in this study we have dealt with works that
have a significant place in Urdu lexicography. The purpose of this study is to
provide brief and concise information about lexicography in the Urdu language,
which is a Turkic heritage in the Indian sub-continent.

Anahtar Kelimeler

Urdu language, lexicography, Urdu dictionary

URDU DİLİNDE SÖZLÜK HAZIRLAMA GELENEĞİ

Öz

Urdu
sözlükçülüğü bu dilin kendisi kadar eskidir. Emir Hüsrev Dehlevi’nin uyaklı
sözlüğü ile başlayan uzun yolculuk günümüzde hazırlanan ve dildeki değişim ve
gelişimin aynası olarak kabul edilen tek dilli sözlüklerle devam etmektedir.
Uyaklı sözlükler genellikle kelime ezberletme amaçlı ders kitabı
niteliğindedir. Uyaklı sözlükler döneminde hazırlanan sözlüklerde her hangi bir
sözlükçülük standardından bahsedilemez. Çalışmada üç döneme ayırdığımız Urdu
sözlükçülüğünün ikinci döneminde batılıların kendi ihtiyaçlarını karşılama
amaçlı bu dile ilgisiyle iki dilli sözlükler hazırlanmaya başlar. Bu
sözlüklerden özellikle Platts ve Forbes’in hazırladıkları sözlükler kendisinden
sonra hazırlanan sözlüklere örnek teşkil etmesi açısından çok önemlidir. Üçüncü
dönem yani XIX. Yüzyılda İmam Bahş Sohbai ile başlayan ve Varis Serhindi’nin İlmi
Urdu Lugat’ıyla zirveye ulaşan Urdu dilindeki tek dilli sözlükler günümüzde
yolculuğuna devam etmektedir. Bir dilin geçirdiği değişimlerin aynası
konumundaki tek dilli sözlüklerin uyaklı ve çift dilli sözlüklere göre geç bir
dönemde başlamasının temel sebepleri siyasi ve sosyal durumdur. Urdu
sözlükçülüğü konusu çok kapsamlı bir alandır, bu çalışmada Urdu sözlükçülüğünde
önemli yer teşkil eden eserlere değinilmiştir. Bu çalışmanın amacı Hint Alt
Kıtası’na bir Türk mirası olan Urdu dilindeki sözlükçülük alanında kısa ve öz
bir bilgi vermektir.

Anahtar Kelimeler

Urdu dili, sözlükçülük, sözlükbilim, Urdu sözlüğü

Kaynakça

• ABDÜLHAK, Mevlevi (1949). Urdu Zuban ka İlmi Istılahat ka Masala. Karaçi: Encumen-i Terakki-yi Urdu.
• ABDÜLHAK, Mevlevi (1973). Lugat-i Kebir Urdu. Karaçi: Encumen-i Terakki-yi Urdu.
• AHMED, Ali (2010). A Study of The Developments in Monolingual Urdu Lexicography. Doktora Tezi. Multan: Bahauddin Zekeriya University.
• AHMED, Nezir (1985). Urdu Lugat Nigari men Mesail, Gopi Çand Narang (ed.), Lugat Navisi ka Mesail. Yeni Delhi: Mekteb-i Camia Limited.
• AKALIN, Şükrü (2010). “Sözlükbilim ve Sözlükçülük”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi XCVII (98): 162-169.
• AKHTAR, Selim (1995). Urdu Zuban ki Mukhtaṣar Tareen Tarikh. Islamabad: Muqtadra Qaumi Zuban.
• AZAD, Nezir (2009). Urdu Lugat Nigari: rivayat aur irtika. Sirinagar: El Hayat Printographers.
• BİLİK, Nuriye (2008). Urdu Dili Yazım Kuralları. İstanbul: Literatürk Yay.
• DATTA, Amaresh-LAL, Mohan (1988). Encyclopaedia of Indian Literature: Devraj to Jyoti. Delhi: New Delhi Sahitya Academy.
• DURRANİ, Ataş (1987). Urdu Zuban aur Yuripi Ehl-i Kalem. Lahor: Seng-i Mil Publications.
• FARUKİ, Şemsu’r-Rahman (1985). Urdu Lugat aur Lugat Nigari. Gopi Çand Narang (ed.). Lugat Navisi ka Mesail. Yeni Delhi: Mekteb-i Camia Limited.
• HAŞİMİ, Mesud (1997). Urdu Lugat Navisi ka Pasmanzar. Yeni Delhi: Mekteb-i Camia Limited.
• HAŞİMİ, Mesud (2000). Urdu Lugat Navisi ka Tankidi Caiza. Yeni Delhi: Terakki-yi Urdu Burau.
• KEYFİ, Hanif (1985). Urdu ke Do Lisani Lugat: eyk caiza. Gopi Çand Narang (ed.). Lugat Navisi ka Mesail. Yeni Delhi: Mekteb-i Camia Limited.
• MUHAMMED, Serdar (1976). İlmi Urdu Lugat (sunuş). Lahor: İlmi Kitabhane.
• SALEEM, Muhammad İlyas (2007). Bilingual Lexicography: Some Issues with Modern English Urdu Lexicography – a User's Perspective, Linguistik Online. p. 41-50.
• SERHİNDİ, Varis (1976). İlmi Urdu Lugat. Lahor: İlmi Kitabhane.
• TDK-Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. haz. Şükrü Akalın. Ankara: TDK Yay.