Birinci El Kaynaklara Göre Isparta Depremleri (19. Yüzyılın İkinci Yarısı)

Yıl 2018, Sayı: 40, 297 - 312, 24.12.2018

Selahattin Satılmış

https://doi.org/10.21497/sefad.515374

Cited By: 3

Öz

Bir devletin veya kentin sosyal ve iktisat tarihinin tam
olarak anlaşılabilmesi için doğal afetlerin etkilerinin de ortaya konulması
gerekir. Çünkü yaşanan büyük doğal afetler neticesinde zarara uğrayan insanlar,
yerleşim birimleri, çevre ve ekonomik faaliyetler afet öncesi eski durumlarına
dönememekte ya da bu süreç uzun zaman almaktadır. Bu çalışmada, birinci derece
deprem bölgesinde yer alan Isparta ili ve ilçelerinde 19. yüzyılın ikinci
yarısı boyunca meydana gelen depremler, birinci el kaynaklardan olan arşiv
belgeleri, gazeteler ve kroniklerin ışığında ele alınmış; ne sıklıkla ve
büyüklükte yer sarsıntılarının yaşandığı ortaya çıkarılmak suretiyle
Isparta’nın deprem tarihine ve depremselliğine katkıda bulunulması
hedeflenmiştir. Bu bağlamda Isparta’da 19. yüzyılın ikinci yarısında yirmi beş
depremin yaşandığı tespit edilmiştir. Hasara yol açan beş deprem içerisinde en
etkilisi 17 Ocak 1889 depremi olup, Isparta kent merkezi ile bazı köylerinde
çok sayıda binanın harap olmasıyla sonuçlanmıştır. Bu yıkıcı deprem sonrasında
Isparta mutasarrıfının başkanlığında bir Afet Komisyonu kurulmuştur. Sorunlara
ve ihtiyaçlara acil çözümler bulmayı hedefleyen komisyon, kısa bir süre
içerisinde depremzedelerin yaralarını sarmaya çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğal afet, deprem, Osmanlı Devleti, Isparta, Yalvaç

Isparta Earthquakes according to the Primary Sources (Second Half of the 19th Century)

Öz

Natural disasters are significant
socio-economic events that concern people and states. This is because it is not
possible or takes a long time for the people, the settlement units, the
environment and the economic activities to return to the pre-disaster conditions
due to the significant natural disasters. For this reason, the effects of
natural disasters need to be revealed for a complete understanding of the
social and economic history of a state or city. In this study, the earthquakes
that took place during the second half of the 19th century in the Isparta
provinces and districts located in the first-degree earthquake region were
discussed in the light of primary sources, which are archive documents,
newspapers and chronicles. In this way, it has been aimed to contribute to the
seismicity and Isparta's earthquake history by revealing how frequently and
large earthquakes were experienced. In this context, during the second half of
the 19th century in Isparta, it was determined that twenty-five earthquakes
occured, several of which seemed to have caused damage. Especially on 17
January 1889, the earthquake was very severe. So, several buildings in Isparta
city centre and some villages connected here were ruined. After this devastating earthquake, a Disaster Commission
was established under the chairmanship of Isparta tenant (mutasarrıf). The
Commission aimed to find urgent solutions to the problems and needs, and
attempted to cover the wounds of the earthquake victims within a short period
of time. 

Anahtar Kelimeler

Natural disaster, earthquake, Ottoman State, Isparta, Yalvaç

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.) 508/38081, 4 CA 1312; 513/38438, 11 CA 1312.
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 1608/16, 19 B 1306; 2027/39, 14 Ca 1310; 2057/117, 15 Ş 1310; 2252/27, 22 CA 1317. İrade Hususiye (İ.HUS.) 26/63, 14 M 1312.
• Sadaret Mektubi Kalemi Deavi Evrakı (A.MKT.DV.), 38/68, 29 Ş 1267.
• Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.), 420/87, 04 C 1285; 422/22, 12 C 1285.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV.), 37/36, 22 CA 1306; 197/36, 5 Ş 1317.
• Yıldız Perakende Evrakı Dahiliye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.DH.), 1/64, 12 S 1301; 5/59, 18 S 1310; 1992/22, 3 S 1310.
• Yıldız Perakende Evrakı Serkurenalık Evrakı (Y.PRK.SRN.), 3/50, 1 S 1310.
• Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK.UM.), 13/112, 16 CA 1306; 14/2, 4 C 1306; 15/96, 19 RA 1307.
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS.), 207/30, 14 M 1305; 207/83, 7 S 1305; 264/130, 19 S 1310.
• Süreli Yayınlar
• Ahenk, sayı 945, 19 CA 1317; sayı 999, 23 B 1317.
• Basiret, sayı 1528-1535: 13-21 R 1292; 1540: 23 R 1292.
• Ceride-i Havâdis, sayı 197: 22 N 1260; 534: 6 Ş 1267; 733-738: 28 C-8 Ş 1271; 863: 14 R 1274; 1059: 24 RA 1278;
• İkdâm, sayı 561, 29 Ş 1313; sayı 1943, 26 B 1317.
• Ruznâme-i Ceride-i Havâdis, 545: 16 B 1279.
• Sabah, sayı 55, 27 S 1307; sayı 269, 9 L 1307.
• Takvim-i Vekâyi, 678: 21 B 1279.
• Tarîk, sayı 593, 10 S 1303; sayı 1272, 23 M 1305.
• Tercüman-ı Hakikat, sayı 4174, 13 ZA 1309; sayı 6684, 28 B 17; sayı 1943, 26 B 1317.
• The Levant Herald, Vol III, 4: 28 Ocak 1874; Vol IX, sayı 5-6, 3-10 Şubat 1889; sayı 9-10, 3-10 Mart 1889; Vol XII, sayı 21, 20 Haziran 1892; sayı 31, 5 Eylül 1892; Vol XIV, sayı 9, 5 Mart 1894; Vol XVIII, sayı 37, 12 Eylül 1898.
• Kitap ve Makaleler
• Böcüzâde Süleyman Sami (2012). Isparta Tarihi. (haz. Hasan Babacan). Isparta: Isparta Valiliği İl Kültür Müdürlüğü.
• Ambraseys,, Nicholas (2009). Earthquakes in the Mediterranean and Middle East A Multidisciplinary Study of Seismicity up to 1900, London: Imperial College Press.
• Dizer, Muammer (1986). Astronomi Hazineleri, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Görmüş, Muhittin-Kanbur, Zakir vd. (2010). “Isparta ve Çevresinin Depremselliği Üzerine”. SDUGEO 1 (3): 21-27.
• Özey, Ramazan (2011). Afetler Coğrafyası. İstanbul: Aktif Yayınevi.
• Sakin, Orhan (2009). “Osmanlı Döneminde İstanbul’da Deprem”, Afetlerin Gölgesinde İstanbul, ed. Sait Öztürk, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Sargın, Sevil (2004). “Isparta Yöresinde Fiziki Çevre Faktörlerinin Yerleşme Birimleri Üzerindeki Etkisi”. Doğu Coğrafya Dergisi 11: 371-388.
• Satılmış, Selahattin (2016). “30 Eylül 1887 Banaz Depremi”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi (38): 79-98.
• Sezer, Lütfi İhsan (2000). “Isparta-Burdur Sismotektonik Yöresinde Depremsellik ve Deprem Riski”. Ege Coğrafya Dergisi (11): 75-96.
• Şahin, Cemalettin-Sipahioğlu, Şengün (1991). Türkiye Afetler Coğrafyası. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayınları.
• Ünver, Suheyl A. (2014). İstanbul Rasathanesi, Ankara: TTK Yayınları.
• Yazıcı, Nesimi (2003). Ocak 1898 Balıkesir Depremi ve Sonrası, Ankara.
• İnternet Kaynakları
• http://www.e-sehir.com/turkiye-haritasi/isparta-deprem-fay-hatti-riskharitasi.html [06.02.2018]
• http://www.koeri.boun.edu.tr/140yil/Tr/kandilli.asp?PageName=tarihce