Bir Siyasî İçecek Olarak Türk Kahvesi

Yıl 2019, Sayı: 41, 369 - 386, 19.06.2019

Ali Çaksu

https://doi.org/10.21497/sefad.586654

Cited By: 2

Öz

Son yıllarda, yiyecek ve içeceklerin siyasetle olan yakın ilişkisini ortaya
koyan ilginç çalışmalar yürütülmektedir. Öncelikle, birçok yiyecek ve içecek
kendi tarihlerine sahip olup, bunlardan bazıları farklı coğrafyalarda
yayılırken oralarda kültür, ekonomi, dînî hayat ve siyaseti etkileyip kendileri
de bunlardan etkilenmektedirler. Türk kahvesi, kıtanın güneydoğu ucundaki
İstanbul’a ulaşmasından bu yana, Avrupa’da bir içecek ile siyaset ve dînî
kültür arasındaki ilişkiye çok çarpıcı ve renkli bir örnek teşkil etmektedir.
Kanaatimce, Türk kahvesi daha en başta (16. yüzyıl ortalarında) İstanbul’da
“siyasî” bir içecekti veya bir başka deyişle siyasîleştirildi, çünkü bu içeceğe
ve tüketildiği mekanlara çoğu zaman siyasî anlamlar yüklendi. Makalenin ilk
kısmı kıtaya yeni gelen bir içeceğin (Türk kahvesinin) hem Osmanlı başkentinde
hem de Hristiyan Avrupa’da nasıl devleti, siyaseti ve dini ilgilendirdiğini
gösteriyor. Böylece bu kısım daha çok, bir içeceğin girdiği ülkelerde siyaset
ve kültürü etkilemesi hakkındadır. Buna karşılık, makalenin ikinci kısmı ise
tam tersini yansıtıyor: Yunanistan ve Bosna örneklerinde ise siyasetin kendi
davası için gastronomi dahil, gündelik hayatı nasıl biçimlendirdiğine şahit
oluyoruz. Bu kısım, 20. yüzyıl sonlarında siyaset ve milliyetçilik dolayısıyla,
Türk kahvesinin isim olarak Yunan ve Boşnak kahvesine dönüştüğü iki örnek
üzerinde durmaktadır. Burada basit bir içeceğin sadece millî bir ad alarak bir
millî kimlik ve gurur nesnesi ve aracı olduğunu görüyoruz. Kısacası kahve, 20.
yüzyılda bir defa daha, sıradan bir içecek olmaktan çıkarak siyasî bir içecek
olmuş ve birçok insanın kimliğinin bir parçası haline gelmiştir. Kahve ve
kahvehanenin toplum ve siyasetle ilişkisini de içeren tarihi son yıllarda önem
kazanan maddî tarih alanına ilginç ve önemli bir örnek teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kahve, kahvehane, siyaset, din, Avrupa

Turkish Coffee as a Political Drink

Öz

Recently, one comes across interesting publications on the close
relationship between some foodstuff and politics. While some foodstuff and
drinks  have their own histories, some of
them, as they spread in different geographies, have influenced culture, economy,
religious life and politics and also have been influenced by them. Turkish coffee provides a striking and colorful
example for the relationship between a drink and politics as well as religious
culture in Europe since its arrival at the southeastern-most part of the
continent, namely Istanbul. I suggest that Turkish coffee was a “political
drink” or was politicized in its earliest time (mid-sixteenth century) in
Istanbul, because political meanings were often attached to the drink and the
places where it was consumed. The first part of the present work shows how a
newly introduced drink (Turkish coffee) involved the state (and politics) as
well as religion both in the Ottoman capital and several parts of Christian
Europe. Thus, this part is more about a drink influencing the politics and
culture in the lands where it spread. Yet, the second part of the work reflects
just the reverse, that is, how politics shapes to its purposes the everyday
language, including gastronomy, as it dwells on two late twentieth-century
cases in which Turkish coffee became Greek and Bosnian coffees respectively due
to politics and nationalism. In the Greek and Bosnian cases, one witnesses how
a simple drink, namely Turkish coffee, becomes an object of national identity
and national pride by merely assuming a national name. Therefore, once again
coffee became a political drink and part of the identity of many people in the
20^th century. History of coffee and coffeehouses  which includes their relationship with society
and politics provides an interesting and important example for the rising field
of material history.

Anahtar Kelimeler

Coffee, cafe, politics, religion, Europe

Kaynakça

• A Satyr against Coffee (1674). Londra. http://name.umdl.umich.edu/A62192.0001.001 adresinden erişildi.
• Bach, J. S. (2018, 23 Eylül). Kaffeekantate. Erişim adresi: http://www.bach-cantatas.com/Texts/BWV211-Eng3.htm
• Bland, A. (2014). As espresso rises, will 'Greek coffee' be left to the Turks?. National Public Radio. Erişim adresi http://www.npr.org/sections/thesalt/2014/11/18/364140082/as-espresso-rises-will-greek-coffee-be-left-to-the-turks
• Bostan, İ. (2001). Kahve. TDV İslam Ansiklopedisi. C. XXIV (s. 202-205). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Browning, R. (1983). Medieval and modern Greek. Cambridge-New York: Cambridge University Press.
• Câbî Ömer Efendi. (2003). Câbî târihi (târîh-i Sultân Selîm-i Sâlis ve Mahmûd-ı Sânî) (2. Cilt). M. A. Beyhan (Ed.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Charles. (1675). A proclamation for the suppression of coffee-houses. Londra: John Bill and Christopher Barker.
• Chazot, S. (2015). Robert Ménard lutte contre les kebabs à béziers parce que la France est un pays de ‘tradition judéo-chrétienne’. Europe1. Erişim adresi: http://lelab.europe1.fr/robert-menard-lutte-contre-les-kebabs-a-beziers-parce-que-la-france-est-un-pays-de-tradition-judeo-chretienne-2539397
• Coffeefair Serbia. (2014). Kako se kuva domaća kafa. Erişim adresi: http://www.coffeefair.rs/kako-se-kuva-domaca-kafa
• Cohen, B. (2014). The complicated culture of Bosnian coffee. BBC Online. Erişim adresi: http://www.bbc.com/travel/story/20140707-the-complicated-culture-of-bosnian-coffee
• Cowan, B. (2005). The social life of coffee: The emergence of the British coffeehouse. New Haven: Yale University Press.
• Crawford, J. (1852). History of coffee. Journal of the Statistical Society of London, 15 (2), 50-58.
• Çaksu, A. (2007). The janissary coffeehouses in the late 18th century Istanbul. D. Sajdi içinde, Ottoman Tulip, Ottoman Coffee: Leisure and Lifestyle in 18th Century (s. 117-132). Londra-New York: I.B. Tauris.
• Çaksu, A. (2014). Onsekizinci yüzyıl sonu İstanbul yeniçeri kahvehaneleri. (A. Onacak, Çev.). D. Sajdi içinde, Osmanlı Laleleri, Osmanlı Kahvehaneleri: On Sekizinci Yüzyılda Hayat Tarzı ve Boş Vakit Eğlenceleri (s.151-173). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Everard. (1672). A broadside against coffee: Or the marriage of the Turk. The Vertue of Tobacco. Erişim adresi: http://home.gwu.edu/~klarsen/broadside.html
• Fotić, A. (2011). The introduction of coffee and tobacco to the Mid-West Balkans. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 64 (1), 89–100.
• Greek Reporter. (2012). Greek-Turkish coffee wars ensnare UNESCO. Erişim adresi: http://greece.greekreporter.com/2012/11/22/greek-turkish-coffee-wars-ensnare-unesco.
• Habermas, J. (1991). The structural transformation of the public sphere: An inquiry into a category of bourgeois society. Cambridge, MA: MIT University Press.
• Halevy, A. Y. (2011). The infinite emotions of coffee. USA: Macchiatone Communications, LLC.
• Hattox, R. C. (1996). Coffee and coffee houses: The origins of a social beverage in the medieval near east. Washington: University of Washington Press.
• Heise, U. (1987). Coffee and coffee-houses. Atglen: Schiffer Publishing.
• Hering, C. G. (2018, 23 Eylül). Der Kaffee-Kanon. Erişim adresi: http://www.musicanet.org/robokopp/Lieder/kaffeeli.html
• Işın, P. M. (2014). Osmanlı mutfak imparatorluğu. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Kafadar, C. (1981). Yeniçeri-esnaf relations: Solidarity and conflict (Yüksek Lisans Tezi) Montreal: McGill Üniversitesi.
• Karakatsanis, L. (2014). Turkish-Greek relations: Rapprochement, civil society and the politics of friendship. Londra-New York: Routledge.
• Kırbaki, Y. (2015, 24 Mart). Türk kahvesi-Yunan kahvesi. Hürriyet. Erişim adresi: http://sosyal.hurriyet.com.tr/yazar/yorgo-kirbaki_136/turk-kahvesi-yunan-kahvesi_27309182
• Kırlı, C. (2000). Kahvehaneler ve hafiyeler: 19. yüzyıl ortalarında Osmanlı’da sosyal kontrol. Toplum ve Bilim, 83, 58–79.
• Koçu, R. E. (1964). Yeniçeriler. İstanbul: Koçu Yayınları.
• Maclean, G. ve Matar, N. (2011). Britain and the Islamic world, 1558–1713. Oxford: Oxford University Press.
• Malecka, A. (2015). How Turks and Persians drank coffee: A little-known document of social history by father T. J. Krusiński. Turkish Historical Review, 6, 175-193.
• Matar, N. (1998). Islam in Britain, 1558–1685. Cambridge: Cambridge University Press.
• Mehmed Dâniş Bey. (1994). Netîcetü'l-vekayi'. yeniçeri ocağının kaldırılışı ve II. Mahmud'un Edirne seyahati: Mehmet Dâniş Bey ve eserleri. Ş. Mutlu (Ed.). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Mikes, G. (1965). Eureka! rummaging in Greece. Londra: Andre Deutsch.
• Miller ve diğerleri. (2012,14 Ekim). Greek anti-austerity protesters hurl coffee at German diplomat as riots sweep across Europe. Daily Mail. Erişim adresi: http://www.dailymail.co.uk/news/article-2232706/Greek-anti-austerity-protesters-hurl-coffee-German-diplomat-riots-sweep-Europe.html.
• Mlekuž, J. (2008). Predmet kot akter? primer bureka v Sloveniji (Doktora Tezi). Nova Gorica: Nova Gorica Universitesi. http://www.ung.si/~library/doktorati/interkulturni/4Mlekuz.pdf adresinden erişild.
• Mlekuž, J. (2015). Burek a culinary metaphor. Budapeşte-New York: CEU Press.
• Naîmâ, M. E. (1281–83). Târîh-i naîmâ: Ravdat-ül Hüseyn fî hülâsat-i ahbâr-il hâfikeyn (3. bs.). İstanbul: Matbaa-i Âmire. 3. bs.
• Pavlidis, V. (2013). Turkikos kafes. Iporta Magazine. Erişim adresi: https://iporta.gr/62toyrkikos-kafes-tou-vaggeli-pavlidi/
• Petropoulos, E. (1995). Yunanistan’da Türk kahvesi (Herkül Millas, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Petropoulos, I. (1979). O Turkikos kafes en eladi. Atina: Ekdoseis Nefeli.
• Şânîzâde, A. (t. y.). Târîh-i Şânîzâde (4 Cilt). I: İstanbul: y.y. 1284. II: İstanbul: Süleyman Efendi Matbaası. 1290. III: İstanbul: y.y. 1291. IV: İstanbul: Cerîde-i Havâdis Matbaası.
• The Character of a Coffee-House. (1665). Erişim aderesi: http://name.umdl.umich.edu/A31685.0001.001
• The Mens Answer to the Womens Petition against Coffee. (1674). Erişim adresi: Londra. http://www.staff.uni-giessen.de/gloning/tx/mens-answer-1674.htm
• The Women’s Petition against Coffee. (1674). Londra. Erişim adresi: http://www.staff.uni-giessen.de/gloning/tx/wom-pet.htm
• Trivolis, D. (2013). Ask CB: Greek coffee in athens?. Culinary Backstreets. Erişim adresi: http://culinarybackstreets.com/cities-category/athens/2013/greek-coffee-in-athens/
• Tsolakidou, S. (2012). Frappé: the history of coffee that Greeks are obsessed with. Greek Reporter. Erişim adresi: http://greece.greekreporter.com/2012/05/19/frappe-the-history-of-coffee-that-greeks-are-obsessed-with
• Twain, M. (1869). The innocents abroad. Hartford: American Publishing Company.
• UN News. (2005). Srebrenica: Traditional Bosnian coffee ritual honours massacre victims at UN. http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=14990&Cr=Srebrenica&Cr1 adresinden erişildi.
• UNESCO. (2013). Turkish coffee culture and tradition. Erişim adresi: http://www.unesco.org/culture/ich/en/RL/turkish-coffee-culture-and-tradition-00645
• Ünal, A. (2015,17 Nisan). A new step forward in bilateral relations after ‘Turkey and Serbia in the 21st century’ conference. Daily Sabah. Erişim adresi: http://www.dailysabah.com/diplomacy/2015/04/17/a-new-step-forward-in-bilateral-relations-after-turkey-and-serbia-in-the-21st-century-conference
• Young, D. (2013). “The history of Greek-style frappe. I Need Coffee. Erişim adresi: https://ineedcoffee.com/the-history-of-greek-style-frappe/ [23.9.2018].