I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Kumarın Yaygınlaşması ve Osmanlı Devleti’nin Aldığı Tedbirler

Yıl 2019, Sayı: 41, 405 - 426, 19.06.2019

Feyza Kurnaz Şahin

https://doi.org/10.21497/sefad.586668

Cited By: 4

Öz

Çalışmanın amacı I. Dünya Savaşı ve sonrasında sosyal çözülmenin bir
göstergesi olarak kumarın yaygınlaşması ve devletin buna yönelik aldığı
tedbirleri irdelemek olarak tanımlanır. I. Dünya Savaşı sırasında yaşanan
ekonomik ve sosyal sıkıntılar nedeniyle artan yoksulluk, toplumu sefalete
sürükledi. Olağan zamanlarda yapılması sakıncalı olan davranışlar aleni hale
geldi. Bu dönemde Osmanlı toplumunda kumar, alkol, sefahat ve fuhuş gibi
alışkanlıklar yaygınlaştı. I. Dünya Savaşı ve Mütareke döneminde kumarın artışı
Osmanlı hükümetlerinin dikkatinden kaçmadı. Osmanlı hükümeti, kumarı önlemek için
hukukî ve inzibatî tedbirler aldı. Bu kapsamda kahvehanelere ve diğer kumar
oynanan mahallere polis baskınları düzenlendi. Diğer taraftan özellikle
memurlar arasında yaygın hale gelen kumarı önlemek için bir nizamname
çıkartıldı. Ancak bu tedbirlere rağmen kumar tamamen önlenemedi. Zira kumarı
doğuran sosyal ve ekonomik şartlar iyileştirilemediği için bu sorun Cumhuriyet
döneminde de tartışılmaya devam etti. Çalışmanın temel kaynaklarını
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başbakanlığı Osmanlı Arşivinde yer alan
belgeler ile dönemin süreli yayınları oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, kumar, fuhuş, mütareke, kahvehane

The Proliferation of Gambling and the Precautions Taken by the Ottoman State During and After the World War I

Öz

The purpose of the study is to investigate the proliferation of gambling as
an indicator of the social disintegration and the precautions taken by the
government against this during and after the World War I. Poverty that
increased due to the economic and social problems encountered during the World
War I led the community to live in misery. Behaviours that were normally seen
as undesirable became overt. In this period, habits such as gambling, alcohol,
debauchery, and prostitution became widespread in the Ottoman society. The
increase in gambling during the World War I and Armistice Period did not escape
from the attention of the Ottoman governments. The Ottoman government took
legal and disciplinary precautions in order to prevent gambling. In this regard,
police raids were carried out to coffeehouses and other places where gamble was
played. Moreover, a regulation was made in order to prevent gambling which was
common especially among civil servants. However, gambling could not be
prohibited completely despite these precautions. This problem continued to be
discussed during the Republic Period due to the fact that the social and
economic conditions causing gambling could not be improved. The main sources of
the study are the documents of the Ottoman Archives of the Presidency and the
periodicals of that period.

Anahtar Kelimeler

World War I, gambling, prostitution, armistice period, coffeehouse

Kaynakça

• Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO), 2326/174390, (15 Nisan 1320/28 Nisan 1904); 4495/337056, (5 Kanunuevvel 1333/5 Aralık 1917); 4495/337056, (8 Teşrinisani 1333/8 Kasım 1917).
• Dahiliye Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi Evrakı (DH.EUM.AYŞ.), 2/30, (29 Mart 1335/1919); 66/24, (11 Haziran 1335/1919); 13/52, (24 Haziran 1335/1919).
• Dahiliye Emniyet-i Umumiye Memurin Kalemi Evrakı (DH.EUM.MEM.), 60/90, (29 Rebiülevvel 1333/14 Şubat 1915).
• Dahiliye Emniyet-i Umumiye Tahrirat Kalemi Evrakı (DH.EUM.THR.), 64/82, (Cemaziyelevvel 1329/Nisan-Mayıs 1911).
• Dahiliye Emniyet-i Umumiye Takibat-ı Adliye Kalemi Evrakı (DH.EUM.ADL.), 48/19, (15 Eylül 1333/1917).
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umum Müdüriyeti 2. Şube Belgeleri (DH.EUM. 2. Şube), 26/9, (14 Temmuz 1332/27 Temmuz 1916, 27 Temmuz 1332/9 Ağustos 1916); 39/24, (2 Temmuz 1333/1917).
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umum Müdüriyeti 5. Şube Belgeleri (DH.EUM. 5. Şube), 20/19, (19 Kanunuevvel 1331/1 Ocak 1916).
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Kısm-ı Adli Kalemi (DH.EUM.KADL.), 2/52, (12 Kanunuevvel 1326/25 Aralık 1910).
• Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD.), 891/2, (15 Ağustos 1326/28 Ağustos 1910).
• Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı (DH.İ.UM.), 19-7/1-34, (Ramazan 1337/ Mayıs-Haziran 1919); 19-7/1-34, (21 Ağustos 1335/1919); 19-7/1-34:, (12 Haziran 1335/1919); 19-21/1-68, (20 Eylül 1337/1921); 19-21/1-68, (Eylül 1921); 19-21/1-68, (31 Eylül 1337/1921).
• Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Kalemi Ekleri (DH.İ.UM.EK.), 44/57, (13 Kanunuevvel 1333/13 Aralık 1917).
• Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Evrakı (DH.MB.HPS.), 77/6, (14 Mart 1333/1917); 77/6, (13 Mayıs 1333/1917); 90/61, (26 Haziran-16 Ağustos 1330/9 Temmuz-29 Ağustos 1914); 99/8, (29 Eylül 1336/1920); 99/8, (30 Eylül 1336/1920).
• Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı (DH.MB.HPS.M.), 33/31, (15 Nisan 1334/1918).
• Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT.); 1778/69, (22 Rebiülevvel 1308/5 Kasım 1890); 851/73, (27 Nisan 1320/10 Mayıs 1904); 908/37, (7 Kasım 1904); 908/37, (26 Teşrinievvel 1320/8 Kasım 1904); 908/83, s. 1-1, 2-2, (9 Kasım 1904).
• Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi Belgeleri (DH.ŞFR.), 66/192, (27 Temmuz 1332/9 Ağustos 1916); 66/56, (9 Temmuz 1332/22 Temmuz 1916); 74/302, (29 Mart 1333/29 Mart 1917); 76/89, (15 Mayıs 1333/1917); 87/217, (20 Mayıs 1334/1918); 542/77, (26 Kanunuevvel 1332/8 Ocak 1917); 554/29, (15 Mayıs 1333/1917).
• Dahiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü Evrakı (DH.UMVM.), 124/130, (9 Kanunusani 1334/9 Ocak 1918); 124/180, (Eylül 1334/1918).
• Divan-ı Hümâyûn Defterleri Kataloğu Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d), (Dosya/Gömlek) 35/225, (Cemaziyelevvel 986/Temmuz-Ağustos 1578).
• Hariciye Nezareti Sofya Sefareti (HR.SFR.04), 650/51, (23 Mart 1916); 651/67, (13 Nisan 1916); 651/83, (2 Nisan 1916); 651/83, (11 Nisan 1916); 651/83, (14 Nisan 1916); 651/83, (3 Mayıs 1916); 888/17, (Nisan 1916); 902/17, (2 Nisan 1916); HR.SFR.04, 902/17, (14 Nisan 1916); 902/64, (14 Nisan 1916); 902/69, (14 Nisan 1916); 903/27, (3 Mayıs 1916).
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT.), 1232/29, (25 Kanunuevvel 1333/25 Aralık 1917); 1232/37, (25 Kanunevvel 1333/25 Aralık 1917).
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.), 210/78, (5 Kanunuevvel 1333/5 Aralık 1917); 221/102, (6 Nisan 1337/1921); 224/59, (15 Ağustos 1338/1922).
• Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD.), 2364/01, (23 Şubat 1319/7 Mart 1904); 657/58, (10 Teşrinievvel 1329/23 Ekim 1913); 1323/18, (29 Ağustos 1334/29 Ağustos 1918); 2838/30, (23 Ağustos 1332/5 Eylül 1916); 2838/30, (2 Ağustos 1332/15 Ağustos 1916); 2838/30, (3 Ağustos 1332/16 Ağustos 1916); 2838/30, (20 Eylül 1332/3 Ekim 1916); 2838/30, (16 Teşrinievvel 1332/29 Ekim 1916); 2838/30, (4 Teşrinisani 1332/17 Kasım 1916); 2838/30, 4 Teşrinisani 1333/4 Kasım 1917; 2839/12, (11 Kanunuevvel 1333/11 Aralık 1917).
• Yıldız Perakende Evrakı Mâbeyn Başkitâbeti (Y.PRK.BŞK.), 68/80, (29 Zilhicce 1320/29 Mart 1903).
• Diğer Kaynaklar
• “Ceza kanunname-i hȗmayunu” (1289). 28 Zilhicce 1274/9 Ağustos 1858, Düstur. Tertip I/I. Matbaa-yı Amire.
• “Musahabe kumar meselesi” (1333.Kanunuevvel.27). Servet-i Fȗnun. C. 53, No: 1373, (27 Aralık 1917), 342.
• “Polis nizamnamesi” (1335). Düstur, Tertip I. Mütemmim. (15 Muharrem 1269-8 Recep 1325) Dersaadet: Hilal Matbaası.
• “Sirkatler “hırsız kumarbazlar”” (1336.Teşrinievvel.1). Polis Mecmuası. Aded: 78, Dördüncü Sene, 339-342.
• Ahmed L. (1304). Mir’at-ı adalet yahud tarihçe-i adliye-i Devlet-i Aliye. Naşiri: Kitapcı Ohannes, İstanbul: Matbaa-i Nişan Berberyan.
• Akgündüz, A. (1986). Mukayeseli İslam ve Osmanlı hukuku külliyatı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları
• Akgündüz, S. N. (2016). Tanzimat dönemi Osmanlı ceza hukukunun kaynakları. Dergiabant (Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi), IV(8), 1-16.
• Aydın, M. A. (1993). Osmanlı ceza hukuku. İslam Ansiklopedisi. C. VII. (s. 481-482). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Bardakoğlu, A. (2002). Kumar. İslam Ansiklopedisi. C. XXVI. (p. 364-367). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Dikici, A. (2014). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e miras kalan iç güvenlik anlayışı ve polis teşkilatı. Türk İdare Dergisi, 479, 91-122.
• Necmeddin Sadık(1918.08.15). “Hafta musahabesi kumar”. Yeni Mecmua, C. III, S.57, 1.
• Öner, S. (2013). Çeviri yoluyla kanun yapmak: 1858 tarihli Osmanlı ceza kanunu’nun 1810 tarihli Fransız ceza kanunu’ndan çevrilmesi (Doktora Tezi). İstanbul, Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Şentop, M. (2005). Tanzimat dönemi kanunlaştırma faaliyetleri literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, III(5), 647-672.
• Temel, M. (1998). İşgal yıllarında İstanbul’un sosyal durumu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Toprak, Z. (1987). İstanbul’da fuhuş ve zührevi hastalıklar 1914-1933. Tarih ve Toplum, 39, 31-40.
• Toprak, Z. (2012). Türkiye’de milli iktisat 1908-1918. İstanbul: Doğan Kitap.
• Toprak, Z. (2017). Türkiye’de yeni hayat inkılap ve travma 1908-1928. İstanbul: Doğan Kitap.
• Yakut, K. ve Aydın Y. (2011). “II. Meşrutiyet dönemi’nde toplumsal ahlak bunalımı: fuhuş meselesi”. Kebikeç 31: 275-307.
• Yolal, M. (2018). Osmanlı Devleti’nde şans oyunları ve kumar (1800-1923). (Doktora Tezi). Gaziantep, Gaziantep Üniversitesi.