II. Meşrutiyet Döneminde At Neslinin Islahına Yönelik Bir Örgütlenme Örneği: Islah-ı Nesl-i Feres Cemiyeti

Yıl 2022, Sayı: 47, 315 - 334, 15.06.2022

Feyza Kurnaz Şahin

https://doi.org/10.21497/sefad.1128835

Öz

Bu makale, II. Meşrutiyet sonrasında 11 Nisan 1912’de iyi cins at yetiştirmek, at yarışları düzenlemek, biniciliği geliştirmek amacıyla padişahın himayesinde kurulan Islah-ı Nesl-i Feres Cemiyeti’nin faaliyetlerine odaklanmıştır. Osmanlı Devleti’nde atın çekim gücü ve taşıma kapasitesi, tarımsal ekonomi ve savunma açısından hayati bir öneme sahipti. Ancak XIX. yüzyılın ilk yarısından itibaren ihtiyaçlara göre at neslinin ıslahı ve çoğaltılması hususunda bazı sıkıntılar mevcuttu. Zira tımar sisteminin bozulması ve Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması at yetiştiriciliğine zarar vermişti. Askeri ve tarımsal ihtiyaçları karşılamak için modern haralar kurulsa da bu çaba yeterli olmadı. Arz sıkıntısı ve satın alma düzenlemeleri, Osmanlı ordusunun lojistiğini tehdit eder boyuta ulaştı. Bu nedenle Osmanlı Hükümeti, Avrupalı devletlerde olduğu gibi nitelikli atlarda yerli bir pazarın yaratılmasına yönelik politikalar üretmeye başladı. Hükümet, at cinsinin ıslahını sağlayan vasıtalardan birisi olan at yarışlarını düzenlemek için 1912’de Islah-ı Nesl-i Feres Cemiyeti’ni kurdu.

Anahtar Kelimeler

At, At Yetiştiriciliği, Yarış, Islah-ı Nesli Feres Cemiyeti, II. Meşrutiyet

Organization for Breeding the Horse Lineage during the Second Constitutional Era: The Case of Islah-ı Nesl-i Feres Cemiyeti

Öz

This article focused on the activities of Islah-ı Nesl-i Feres Cemiyeti established in 11 April 1912 under the patronage of the sultan for breeding thoroughbred horse, organizing horse races, and improving riding, following the Second Constitutional Era. In the Ottoman State, pulling force and carrying capacity of a horse had vital importance in terms of agricultural economics and defence. However, there were some problems about breeding and reproducing the horse lineage according to the needs starting from the first half of the XIXth century. Collapse of the timar system and abolition of the Janissaries caused a loss in horse breeding. Despite the establishment of modern studfarms in order to fulfil the military and agricultural needs, this effort was not sufficient. The supply problem and the arrangements for purchasing reached a level that threatened the logistics of the Ottoman army. For this reason, the Ottoman Government started to develop policies for forming a domestic market on qualified horses like the once in European countries. The Government established Islah-ı Nesl-i Feres Cemiyeti in order to organize horse races that were one of the ways enabling breeding the horse lineage in 1912.

Anahtar Kelimeler

Horse, Horse Breeding, Race, Islah-ı Nesl-i Feres Cemiyeti, The Second Constitutional Era

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, 30.0.18.01-01/10.35.3.01, 20 Temmuz 1340.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Babıali Evrak Odası (BEO), 1261/94538, 1-1, 2, 2-1, 3-1, 28 Kanunuevvel 1334.
• BEO, 4256/319139, 1-1, 23 Kanunusani 1329. BEO, 454/034049, 1-2, 2-1, 3-1, 4-1, 9-21 Temmuz 1310. BEO, 493/036934, 1-2, 29 Eylül 1310.
• Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishâneler (DH.MB.HPS.M.), 4/10, 1-1, 29 Nisan 1328.
• Dahiliye Nezareti Muhaberât-ı Umumiye İdaresi (DH.MUİ.), 157/54, 2-1, 29 Nisan 1328.
• DH.MUİ., 157/34, 1-1, 29 Nisan 1328. DH.MUİ., 160/57, 1-1, 17 Temmuz 1328.
• Ali Fuat Türkgeldi (HSD-AFT.), 6/21, 1, 7 Haziran 1332.
• Maârif Nezâreti Mektubî Kalemi (MF.MKT.), 1197/67, 1-1, 2-1, 29-30 Nisan 1330.
• Maliye Evrak-ı Emiriye Müdüriyeti (ML.EEM.), 834/34, 1-1, 20 Mart 1327.
• Meclis-i Vükela Matbataları (MV), 223/94, 1-1, 21-22 Mart 1338.
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD), 3110/33, 1-1, 9 Mart 1329.
• ŞD, 3110/33, 4-1, 5-1, 4 Teşrinievvel 1328. ŞD, 2381/35, 1-1, 21 Şubat 1328. ŞD, 2381/35, 2, 29 Mart 1328. ŞD, 2381/35, 3-1, 26 Mart 1328. ŞD, 2381/35, 4-1, 22 Mart 1328. ŞD, 2381/35, 5-1. ŞD, 2381/35, 6, Mart 1328. ŞD, 3110/33, 2-1, 2 Teşrinievvel 1328. ŞD, 3110/33, 3-1, 3, 3-5, 5-1, 4 Teşrinievvel 1328.
• Perakende, Arzuhâl ve Jurnaller Kataloğu (Y.PRK.AZJ.), 50/30, 1-1, 2-1, 23 Teşrinievvel 1320.
• Zabtiye Nezâreti Belgeleri (ZB) 20/24, 1-1, 16 Eylül 1322.
• Kitap, Makale ve Diğer Eserler 1334, 1335 ve 1338 senelerinde. (1339). 1334, 1335 ve 1338 senelerinde müteaddid umumi içtimalarda tadil edilmiş olan ıslah-ı nesl-i ferese cemiyeti nizamnameleri, İstanbul: İkdam Matbaası, 1-6.
• Akson, S. (1971). Sait Akson’un yarışçılık anıları. Ankara: Türkiye Jokey Kulübü Yayını.
• Ali Mün’im (1339). At koşuları ve at yarışları. İstanbul: Kanaat Matbaası.
• At yarışları (1928). At yarışları ve at hakkında umumi malumat. Bursa: Bursa Sipahi Ocağı Yayını, Bursa Vilayet Matbaası.
• Baytarlık (1312). Teksir ve ıslah ve cins-i feresde damızlıkların çalıştırılması. Servet-i Fünun, 12 (302), 248-250.
• Bu seneki at yarışları. (1933) Cumhuriyet 9. Sene (3206): s. 2.
• Dixon, S. (2020). Horse-racing in the nineteenth-century Russia. The Slavonic and East European Review, 98 (3), 464-503. doi: 10.5699/slaveasteurorev2.98.3.0464.
• Emiroğlu, K. & Yüksel A. (2002). Yoldaşımız at. İstanbul: Yapı Kredi Yayını.
• Islah-ı Nesl-i Feres. (15 Ağustos 1333). Islah-ı nesl-i feres cemiyetleri. Sipahi Mecmuası, 1(1), 2-3.
• Islah-ı Nesl-i Feres. (15 Teşrinievvel 1333). Islah-ı nesl-i feres cemiyetleri. Sipahi Mecmuası, 1(4), 43.
• Koçkar, M. T. (2013). Dünyada atçılık uygulamaları. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Yayını.
• Köstem, R. (2000). Tarihsel sürecinde atçılığımızın yapısı ve yarışçılığımızın oluşumu. İstanbul: TJK Yayını.
• Meclisi Mebusan. (1333). Meclisi mebusan zabıt ceridesi, Devre 3, Cilt 3, İçtima Senesi 3, 51. İnikad, 8 Mart.
• Memalik-i şahanede (1313). Memalik-i şahanede ıslah-ı cins-i feres. Servet-i Fünun, 14(355), 268-269.
• Mirliva Ahmed Muhtar Paşa (1319). Makale-i mahsusa nesil-i feres’in ehemmiyet-i fevkaladesi ve bargir terbiyesi ve binicilik usul ve kavaidi. Malumat, 17(391), 3535-3538.
• Moore-Colyer, R. (1995). Aspects of horse breeding and the supply of horses in victorian Britain. The Agricultural History Review 43(1): 47-60. https://www.jstor.org/stable/40275381 adresinden erişildi.
• Nizamname (1328). Himaye-i mufahhama-i hazret-i padişahîde bulunan ıslah-ı nesl-i feres cemiyetinin yarış nizamname-i muvakkati, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekası.
• Şahin, G. (2017). İngiliz seyahatnamelerinde Osmanlı toplumu ve Türk imajı. İstanbul: Gökkubbe Yayını.
• Taht-ı Himaye-i. (1335). Taht-ı himaye-i hazret-i padişahide ıslah-ı nesli feres cemiyeti ve sipahi ocağı 1334 senesi heyet-i idare raporu, İstanbul: Hilal Matbaası, 1-16.
• Tan, S. (2015). Osmanlı’da at yetiştiriciliği (1842-1918) (Doktora Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Torun, O. (2021). Son ayakta kim geldi? Türkiye’de at yarışlarının tarihi. İstanbul: İletişim Yayını.
• Tyrrell, B. (2015). Bred for the race. Historical Studies in the Natural Sciences, 45(4), 549-576. doi: 10.1525/hsns.2015.45.4.549.
• Yarkın, İ. (1962). Atçılık. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayını.
• Yüzbaşı Şerif (1341). Erkan-ı harbiye-i umumiye neşriyat şubesinden mülhak süvari Yüzbaşı Şerif, Islah ve tekessür-i nesl-i feres. Mecmua-yı Askeriye, 5(56), 92-103.