André Lefevere’nin Yeniden Yazma Kavramı Bağlamında Nizâmi Gencevî’nin Leyla ile Mecnun Adlı Mesnevisinin Çevirilerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Sayı: 48, 1 - 20, 25.12.2022

Esin Eren Soysal

https://doi.org/10.21497/sefad.1218343

Öz

Çeviri, sadece farklı milletlerden farklı insanların iletişiminde değil, aynı zamanda bir milletin siyasetinin, kültürünün ve toplumunun gelişmesinde de önemli bir rol oynamaktadır. Farsçadan Türkçeye birçok eser tercüme edilmiş, her iki dil ve kültür etkileşim içinde olmuştur. Bu çalışmada, İranlı şair Nizâmi Gencevî’nin hamselerinden biri olan Leyla ile Mecnun adlı mesnevisinin Ali Nihat Tarlan (1965), A. Naci Tokmak (2013) ve Samed Vurgun (2019) tarafından yapılan Türkçe çevirileri, Belçikalı bilim insanı André Lefevere tarafından öne sürülen “yeniden yazma” kavramına göre değerlendirilmektedir. Çalışmada ilk olarak “yeniden yazma” kavramı genel hatlarıyla ele alınarak çalışmanın genel çerçevesi belirlenmektedir. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde André Lefevere’nin savunduğu çeviride yeniden yazma kavramı hakkında bilge verilmektedir. İkinci bölümde çalışmanın temellendirilmesi için kaynak metin ve yazarı hakkında kısaca bilgi verilmektedir. Üçüncü bölümde çeviri aracılığıyla yapıtların farklı kültürlere taşındığı savunulan yeniden yazma kavramı doğrultusunda kaynak ve erek metinlerden alınan örneklerle çevirmen yorumları, çeviri stratejileri tespit edilmektedir. Çalışma, kaynak metin aktarımının erek metinlerdeki görünümünü, çevirmenin ekleme ya da çıkarma yapıp yapmadığını ve çevirmenin yeniden yazma eylemini tespit etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çeviribilim, André Lefevere, yeniden yazma, Nizâmi Gencevî, Leyla ile Mecnun

Evaluation of the Translations of Nizami Ganjavi's Masnavi named Leila and Majnun in the Context of the André Lefevere Concept of Rewriting

Öz

Translation plays an important role, not only in communication between people of different nationalities, but also in the development of politics, culture, and society. Many works have been translated from Persian to Turkish, and the languages have been in interaction for centuries. In this study, Turkish translations of Leila and Majnun, one of the masnavi of the Iranian poet Nizami Ganjavi, by Ali Nihat Tarlan (1965), A. Naci Tokmak (2013) and Samed Vurgun (2019) are evaluated according to the concept of rewriting put forward by the Belgian scientist André Lefevere. The general framework of the study is determined by first considering the concept of rewriting in general terms. This study includes three parts. In the first part, information is provided about the concept of rewriting in translation, as advocated by André Lefevere. In the second part, brief information about the source text and its author are provided to justify the study. In the third chapter, translator comments and translation strategies are determined with the examples taken from source and target texts in line with the concept of rewriting, which claims to transfer works to different cultures through translation. The study aims to determine the appearance of the source text transfer in the target texts, whether the translator adds or removes something, and the translator’s rewriting action.

Anahtar Kelimeler

Translation Studies, André Lefevere, rewriting, Nizami Ganjavi, Leila and Majnun

Kaynakça

• Abdal, G. (2017). Bejan Matur çevirilerinde örneklerle metaforik bir yeniden yazma eylemi olarak şiir çevirisi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(6), 2379-2398.
• Aksoy, B. (2001) Translation as rewriting. Translation Journal, 5(3), 1-13.
• Aksoy, B. (2002). Geçmişten günümüze yazın çevirisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Aktulum, K. (2014). Metinlerarası ilişkiler. Ankara: Kanguru Yayınları.
• Alvarez, Roman & Carmen-Africa Vidal. (1996). Translating: a political act. Translation Power Subversion, 1-10. Clevedon: Multilingual Matters LTD.
• Ateş, A. (2001). Nizâmî Gencevî. İslam Ansiklopedisi (C.9, s.318-326). Eskişehir: MEB Yayınları.
• Bassnet, S. (2014). Translation. Newyork: Routledge.
• Dindar, Serhan. (2020). Göstergelerarası çeviride yenidenyazım ve yenidenyaratma kavramları. Konya: Çizgi Kitapevi.
• Eren Soysal, E. (2019). Furûğ Ferruḫzâd’ın türkçe çevirilerinin şekil, anlam ve üslup açısından değerlendirilmesi (Doktora Tezi). Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Eren Soysal, E. (2020). Âşık tipi: Nizâmi Gencevî’nin Leyla ile Mecnun adlı mesnevisi. Akademik Düşünce ve Tarih Dergisi. 4(7), 2481-2499. doi.org/10.46868/atdd.32.
• Even-Zohar, I. (2004). Yazınsal çoğuldizge içinde çeviri yazının durumu. (Çev. Saliha Paker), Mehmet Rifat (Derl.). Çeviri Seçkisi–2 içinde (s. 125-131). İstanbul: Dünya Yayınları.
• Gencevî, N. (1389/2010). Leyla ile Mecnun. Tahran: İntişârât-i Emîr Kebîr.
• Gencevî, N. (1965). Leyla ile Mecnun. (Çev. Ali Nihat Tarlan,). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Gencevî, N. (2013). Leyla ile Mecnun. (Çev. A. Naci Tokmak). İstanbul: Say Yayınları.
• Gencevî, N. (2019). Leyla ile Mecnun (Çev. Samed Vurgun ). İstanbul: Zengin Yayıncılık.
• Lefevere, A. (1992a). Translating literature: practice and theory in a comparative literature context. America: Modern Language Association of America.
• Lefevere, A. (1992b). Translating, rewriting, and the manipulation of literary fame. London, UK/New York, NY: Routledge.
• Lefevere, A. (2000). 'Mother courage's cucumbers: text, system and refraction in a theory of literature.” L. Venuti(Ed.), In The translation studies reader (pp. 233-249). London: Routledge.
• Lefevere, A. (2014). Why waste our time on rewrites?: The trouble with interpretation and the role of rewriting in an alternative paradigm. In The Manipulation of Literature (Routledge Revivals) (pp. 215-243). NY: Routledge.
• Marinetti, C. (2011). Cultural approaches. Y. Gambier ve L. V. Doorslaer (Ed.) Handbook of Translation Studies içinde (C.2 s.26-30). The Netherlands: John Benjamins Publishing Co.
• Munday, J. (2008). Introducing translation studies, (2nd Edition), Newyork: Routledge.
• Odacıoğlu. M. C.-Köktürk & Ş. (2013). Rudgard Kipling’in “If” adlı şiiri ve türkçeye Bülent Ecevit tarafından “Adam Olmak” başlığıyla aktarılan çevirisinin Andre Lefevere’nin yaklaşımı doğrultusunda ideolojik bir değerlendirilmesi. SAÜ Fen Edebiyat Dergisi.15(2),191-209.
• Popovic, A. (1978). The concept of shift of expression in translation analysis, James S. Holmes (Ed.). The nature of translation içinde (s.78-88). The Hague Mouton.
• Safâ, Z. (2002). İran edebiyat tarihi. (C. 1), Ankara: Nüsha Yayınları.
• Shen, C. (2016). The comparison of 'rewriting' of Howard Goldblatt & Andre Lefevere's translation thoughts. In 2016 International Conference on Advances in Management, Arts and Humanities Science (AMAHS 2016) (pp. 1-5). Atlantis Press.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2011). Çevirinin ABC’si, İstanbul: Say Yayınları.
• Venuti, L. (1995). Translator’s invisibility: a history of translation. London and New York: Routledge.
• Yücel, F. (2007). Tarihsel ve kuramsal açıdan çeviri edimi, Ankara: Dost Kitabevi.