Evaluation of the Ancient Mortars of the Stratonikeia Theater in the Light of the Analyzes

Yıl 2023, Sayı: 50, 101 - 114, 27.12.2023

Erkan Baloğlu Tunç Sezgin Mustafa Tuncay Özdemir

https://doi.org/10.21497/sefad.1407722

Öz

Stratonikeia, one of the central cities of the Inner Caria Region in the ancient period, is located within the borders of the Eskihisar neighborhood of Yatağan District, Muğla Province. It is traced that the name of the region was Idrias at the beginning of the 5th century BC. The territory of Stratonikeia was ruled by the Seleucids in the final stages of Antiochus I’s reign after 268 BC, and the region was renamed Stratonikeia in 260 BC. Our study was carried out in the theater, one of the most important edifices in the Hellenistic city. The cavea of the theater was placed on the natural slope facing north, as in Greek theaters. Originally constructed as a single storey during the Hellenistic Period (2nd century BC), the theater's stage construction was expanded by two storeys during the Augustus Period to become a three-story structure. The original plaster and mortar samples from three distinct sections of the theater construction in the Ancient City of Stratonikeia were subjected to spot tests, conductivity measurements, calcination (ignition loss), acid loss, and sieve analyses. Point loading strengths were also evaluated. The binder/aggregate mixture ratios of the mortars at Stratonikeia Theatre were roughly calculated to be 1/3 during the evaluation of the analysis data. It was observed that the mortar mixture ratios are consistent with the ancient mortar measurements suggested by Vitruvius. Moreover, uniaxial compressive strengths were ascertained by the point loading test, and the existence of water-soluble salts and their pozzolanic mortar instances were examined based on conductivity measurements and ignition loss results.

Anahtar Kelimeler

Stratoniceia, Hellenistic theatre, mortar analysis, conservation and restoration, Caria

Stratonikeia Tiyatrosu’na Ait Antik Dönem Harçlarının Yapılan Analizler Işığında Değerlendirilmesi

Öz

Antik dönemde İç Karia Bölgesi’nin önemli kentlerinden biri olan Stratonikeia, günümüzde Muğla İli, Yatağan İlçesi, Eskihisar Mahallesi sınırları içinde bulunmaktadır. MÖ 5. yy’ın başlarında bölgenin isminin Idrias olarak geçtiği anlaşılmaktadır. Stratonikeia territoriumu MÖ 268 yılından sonra I. Antiokhos’un son dönemlerinde Seleukosların kontrolüne girmiş ve bölge MÖ 260’lı yıllarda Stratonikeia ismini almıştır. Çalışmamız Hellenistik kentin en önemli yapılarından birisi olan tiyatroda gerçekleştirilmiştir. Tiyatronun cavea kısmı kuzeye bakar şekilde Yunan tiyatrolarında olduğu gibi tamamen doğal yamaca yerleştirilmiştir. Hellenistik Dönemde (MÖ 2. yüzyıl) tek katlı inşa edilmiş olan tiyatronun sahne binası Augustus Döneminde iki kat eklenerek üç katlı yapılmıştır. Stratonikeia Antik Kenti’nde Tiyatro yapısının üç ayrı bölümünden alınan özgün harç numunelerinin spot testler ve iletkenlik ölçümleri, kalsinasyon (kızdırma kaybı), asit kaybı ve elek analizi yapılmış, nokta yükleme dayanımları belirlenmiştir. Yapılan analiz sonuçlarının değerlendirilmesinde, Stratonikeia Tiyatrosu’na ait harçların bağlayıcı/agrega karışım oranları kabaca 1/3 olarak hesaplanmıştır. Mevcut analiz sonuçları doğrultusunda buradaki harç karışım oranlarının Vitruvius’un tavsiye ettiği antik dönem harç ölçüleri ile uyumlu olduğu görülmüştür. Ayrıca suda çözünebilen tuzların varlığı ile iletkenlik ölçümleri ve kızdırma kaybı sonuçlarına bağlı olarak puzolanik harç durumları araştırılmış, nokta yükleme testi sonucu tek eksenli basınç dayanımları belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Stratonikeia, Hellenistik tiyatro, harç analizi, koruma ve onarım, Karia

Kaynakça

• Debord, P. (1994). Essai sur la géographie historique de la région de Stratonicée, Mélanges Pierre Lévêque, Tome 8, Religion, anthropologie et société, 1994, 107-121.
• Debord, P. (2001). Questions Stratoniceennes, A. Bresson-R. Descat (Ed.), Les Cites d’Asie Mineure occidental au II siecle a.C. (s. 157-172), Bordeaux: Pessac.
• Del Monte, G. F. (1992). Die orts – und gewassernamen der Hethitischen texte, RGTC 6/2, Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag.
• Güleç, A. (1992). Bazı tarihi anıt harç ve sıvalarının incelenmesi, (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=WBc656i315e2eV6-EZV1ouZ8ZXYII9tCNd47GvAWGBPPbbuD0d2V47WLeteRIvUT
• Gürdal, E. - Özgünler, S. A. (2013). Geleneksel harçlar ve koruma harçları, Restorasyon Konservasyon 16, 36-50.
• Hdt. (2013). Herodotos tarihi. (M. Ökmen, Çev). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Isler, H. P. (2017). Antike theaterbauten ein handbuch, archaologischene forschungen band 27, Wien: Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Mert, İ. H. (2008). Untersuchungen zur hellenistischen und kaiserzeitlichen bauornamentik von Stratonikeia, İstanbuler Forschungen Band 50, Tübingen: Ernst Wasmuth Verlag.
• Middendorfi, B, Hughes J.J, Callebaut K, Baronio G, & Papayianni I. (2005). Investigative methods for the characterisation of historic mortars-Part 2: chemical characterisation, Materials and Structures 38, 771-780.
• Özdemir, M. T. (2023). Stratonikeia savunma sistemi, Stratonikeia çalışmaları 8, Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Ruge, W. (1931). Stratonikeia, RE IV. 2, 322-325.
• Sezgin T. (2014). Tiyatro Çalışmaları, 454-457: Stratonikeia 2012 Yılı Çalışmaları, B. Söğüt, 35. Kazı Sonuçları Toplantısı 3 içinde (s. 448-464), Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Basımevi.
• Söğüt, B. (2013). Stratonikeia’da hellenistik dönem öncesi, M. Tekocak (Ed.), K. Levent Zoroğlu’na Armağan içinde (s. 605-623). İstanbul: Akmed.
• Söğüt, B. (2019). Stratonikeia (Eskihisar) ve kutsal alanları, Stratonikeia çalışmaları 5, İstanbul: Ege Yayınları
• Şahin, M. Ç. (1973). Two new inscriptions from Lagina (Koranza), Anadolu (Anatolia) Dergisi, Sayı 17, 187-195.
• Şahin, M. Ç. (2010). The inscriptions of Stratonikeia part III, Bonn: R. Habelt.
• Tarhan, Ç. M. (2019). Beycesultan ve Laodikeia örneklerinden hareketle kazı alanlarındaki arkeolojik koruma olgusunun değerlendirilmesi, (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=w7IWdK3fAWOzl5biEBvxOg&no=3a3Rod3l5gTEyWc-ilfA0w
• Tarhan Ç. M. – Baloğlu E. (2014). Laodikeia arkeolojik alanında koruma çalışmaları: Laodikeia tapınak A yapısı tonozlu mekanı’nda yer alan grafittolu duvar sıvalarının konservasyonu, C. Şimşek (Ed.), Laodikeia Çalışmaları 3, 10. Yılında Laodikeia içinde (s. 309-321). İstanbul: Ege Yayınları.
• Teutonico, J. M. (1988). A laboratory manual for architectural conservators, Rome, Iccrom.
• Topal, T. (2000). Nokta yükleme deneyi ile ilgili uygulamada karşılaşılan problemler, Jeoloji Mühendisliği, Teknik Not I- 24, 73-86.
• Uğur, T. (2019), İstanbul’daki bazı erken dönem Bizans yapılarına ait harçların karakterizasyonu ve onarım harcı önerileri, (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=4J_FzTwlrMCH4qBROpXPH88ABe4ynSmZ50itRpI7VIilxZ3H7ErwPs2NtjFyzZ9D
• Yıldırım, N. (2007). Kireç taşlarında tuzların yıkıcı etkilerinin araştırılması, (Yüksek Lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=i4W7Gg16b3F1uA-Lvolz9A&no=HnBMyGRG_cweEw6MjuyPug
• van Bremen, R. (2003). Ptolemy at Panamara, Epıgraphıca Anatolıca 35, 9-14.
• Vitruvius (2007). Mimarlık üzerine, Ç. Dürüşken (Çev.), İstanbul: Alfa Yayıncılık.