İlkokul Hayat Bilgisi Ders Kitaplarındaki Yaşlı Karakterlerin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 3 - 16, 25.11.2023

Gülşah Doğanay , Gülseren Erhan

Öz

Bu araştırma, İlkokul Hayat Bilgisi ders kitaplarının dilsel ve görsel anlatımlarında yaşlı karakterlerin yer alma durumunun belirlenmesi amacıyla planlanmıştır. Bu amaçla araştırmada ders kitaplarının ünite, bölüm ya da sayfalarında yer alan anlatımlarında yaşlı karakterlerin rolleri, sosyal yaşam etkinlikleri, sağlıklı ya da aktif olma gibi özelliklerinin yansıma düzeyi ve biçimi incelenmiştir. Araştırmanın verileri, Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2020-2021 eğitim-öğretim yılında Giresun iline gönderdiği 1., 2. ve 3. sınıfta okutulan/kullanılan İlkokul Hayat Bilgisi ders kitaplarından elde edilmiştir. Araştırma nitel ve nicel verilerin kullanıldığı bir çalışma olup veriler doküman inceleme yoluyla elde edilmiş ve içerik analizi yapılmıştır. Araştırmanın bulgularına göre yaşlı karakterlere en fazla yer verilen ünitenin “Evimizde Hayat” ünitesi olduğu ve erkek karakterlerin kadın karakterlerden daha fazla yer verildiği belirlenmiştir. Bununla birlikte ders kitabında yaşlı bireyler daha çok geniş aile tasviri içerisinde tüm aile üyeleri ile gösterildiği saptanmıştır. “Hayat Bilgisi” ders kitaplarındaki yaşlı karakterlerin daha çok sağlıksız, bakıma muhtaç ve çoğunlukla pasif bireyler olarak ifade edildiği dikkat çekmiştir. Yaşlı bireylerin fiziksel özellikleri ise beyaz/gri saç, kırışık/sarkık yüz, gözlüklü, bıyıklı/sakallı, bastonlu ve kambur gibi fiziksel kalıp yargılara göre gösterildiği tespit edilmiştir. Ders kitaplarında yaşlılara verilen rollerin önemsiz, sağlıksız ve başkalarına bağımlı olarak sunulmasının yaşlılık ile ilgili olumsuz yaklaşımları destekleyebileceği düşünülmektedir. Elde edilen veriler değerlendirildiğinde, yaş ayrımcılığı ders kitaplarında açık ya da örtülü şekillerde yer almakta ve çocuklar ders kitaplarından yaşlanmanın olumsuz bir süreç olduğunu öğrenmektedir. Bu bağlamda ders kitaplarında yaşlı bireylere, hayatın tüm alanlarında önemli ve aktif rollerin verilmesi yaşlanma ve yaşlılığa karşı olumlu yaklaşımlar geliştirebilir.

Anahtar Kelimeler

Ders Kitapları, Eğitim, Yaş Ayrımcılığı, Yaşlanma

Kaynakça

• Akman, Ö., & Bastık, U. (2016). Sosyal bilgiler ders kitaplarında ihtilaflı konular içerisinde yer alan ‘aile’ kavramının incelenmesi: Bir içerik analizi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 247-263
• Aslan, O., & Yılar, Ö. (2019). Halk bilimi unsurlarının gelecek kuşaklara aktarımında çizgi filmlerin rolü: rafadan tayfa örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 9(2), 646-669.
• Avcı, C., & Erhan, G. (2022). Ageing versus active aging: how old age is represented in children’s books. Educational Gerontology, 48(4), 145-159.
• Bandura, A. (2001) Social cognitive theory of mass communication, Media Psychology, 3(3), 265-299.
• Barber, S. J., & Lee, S. R. (2016). Stereotype threat lowers older adults' self-reported hearing abilities. Gerontology, 62(1), 81-85.
• Beğer, T., & Yavuzer, H. (2012). Yaşlılık ve yaşlılık epidemiyolojisi. Klinik gelişim, 25(3), 1-3.
• Butler, R. N. (1969). Ageism: Another form of bigotry. The Gerontologist, 9(4). 243-246. doi: 10.1093/geront/9.4_part_1.243
• Canatan, A. (2008). Toplumsal değerler ve yaşlılar. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 1(1), 62-71.
• Couper, D. P., & Pratt, F. (1999). Learning for longer life: A guide to aging education for developers of K-12 curriculum & instructional materials. National Academy for Teaching and Learning about Aging, University of North Texas, PO Box 310919, Denton, TX 76203-0919.
• Crawford, P. A. (2015). Rock of ages: Developing healthy perspectives of aging in the elementary grades. Childhood Education, 91(5), 395–401.
• Çayır, K. (2012). Yaşçılık/yaşa dayalı ayrımcılık. Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar, 163-174.
• Çunkuş, N., Yiğitoğlu, G. T., & Akbaş, E. (2019). Yaşlılık ve toplumsal dışlanma. Geriatrik Bilimler Dergisi, 2(2), 58-67
• Danowski, J., & Robinson, T. (2012). The portrayal of older characters in popular children's picture books in the US: A content analysis from 2000 to 2010. Journal of Children and Media, 6(3), 333-350.
• Dodson, A. E., & Hause, J. B. (1981). Ageism in literature. An analysis Kit for teachers and librarians. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED211411.pdf
• Doğanay, G., & Çopur, Z . (2021). İlkokul hayat bilgisi ders kitaplarında işlenen aile içi rollerin toplumsal cinsiyet eşitliği açısından değerlendirilmesi. Aydın İnsan ve Toplum Dergisi,7(1) , 57-73
• Doğanay, G., & Güven, S. (2019). Ailede yaşlı bakımı rolünü üstlenen kadınlar ve görüşleri: Giresun ili örneği. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 11(21), 343-357.
• Donizzetti, A. R. (2019). Ageism in an aging society: The role of knowledge, anxiety about aging, and stereotypes in young people and adults. International journal of environmental research and public health, 16(8), 1329.
• Flamion, A., Missotten, P., Jennotte, L., Hody, N., & Adam, S. (2020). Old age-related stereotypes of preschool children. Frontiers in Psychology, 11, 807.
• Fleming, D. B., & McAuley, W. J. (1987). Aging issues in social studies textbooks. Educational Gerontology: An International Quarterly, 13(5), 375-385.
• Gönül, I. (2008). Yaşlılar ve yetişkin çocuklar. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 1(1), 29-38.
• Güvenli, G., & Tanrıöver, H. U. (2009). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. G. Tüzün (Editör). Ders Kitaplarında İnsan Hakları II: Tarama Sonuçları içinde (s. 97-114). Birinci Basım. Tarih Vakfı Yayınları. İstanbul.
• Hilton, J. L., & von Hippel, W. (1996). Stereotypes. Annual review of psychology, 47(1), 237-271.
• Huang, C. S. (2011). Aging education in elementary school textbooks in Taiwan. Educational Gerontology, 37(3), 235-247.
• İçli, G. (2010). Yaşlılar ve yaşlılığın değerlendirilmesi: Denizli ili üzerine niteliksel bir araştırma. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 3(1-2), 1-13.
• İnce, A. (2017). “Değer” ile “sorun” arasında Türkiye’de yaşlılarla ilgili toplumsal değer yargıları (din bilimleri perspektifinden bir inceleme). Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SAUIFD), 19(36), 83-112.
• Janelli, L. M. (1988). Depictions of grandparents in children’s literature. Educational Gerontology, 14, 193–202.
• Janelli, L. M., & Sorge, L. (2002). Portrayal of grandparents in children's storybooks: A recent review. Gerontology & Geriatrics Education, 22(2), 69-88.
• Kalınkara, V. (2017). Yaşlanan kentler: Kentsel alanda aktif yaşlanmayı destekleyecek kapsayıcı tasarım ve ergonomi. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 11(24). 229-248.
• Kaufman, G., & Elder, G. H. Jr. (2003). Grandparenting and age identity. Journal of Aging Studies, 17(3), 269-282.
• Kaya, G., Candan, S., Avşar-Tuncay, A., Hakverdi-Can, M., Can, D., ve Pekbay, C. (2014). Aging education in elementary textbooks. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 116, 3030–3037. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.01.702
• Kazmaz, S. (2001). Halk kültürüne toplu bir bakış düşünceler ve değerlendirmeler. Erdem, 13(38), 295-326. 14.6.2021 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44398/549451 adresinden ulaşıldı.
• Klein, D. A., Council, K. J., & McGuire, S. L. (2005). Education to promote positive attitudes about aging. Educational Gerontology, 31(8), 591-601.
• Lambert, A. E., Watson, J. M., Stefanucci, J. K., Ward, N., Bakdash, J. Z., & Strayer, D. L. (2016). Stereotype threat impairs older adult driving. Applied Cognitive Psychology, 30(1), 22–28. https://doi.org/10.1002/acp.3162
• Lyons, I. (2009). Public perceptions of older people and ageing: A Literature review. Dublin: National Centre for the Protection of Older People. https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/30806206/Review_1_LR_Older_people_and_ageing-libre.pdf
• Markson, E. W., & Pratt, F. E. (1996). Sins of commission and omission: Aging-related content in high school textbooks. Gerontology & Geriatrics Education, 17(1), 3-32.
• Martínez-Bello, V. E., & Martínez-Bello, D. A. (2016). Depictions of human bodies in the illustrations of early childhood textbooks. Early Childhood Education Journal, 44(2), 181-190.
• McGuire, S. L. (1987). Aging education in schools. Journal of School Health, 57(5), 174-176.
• McGuire, S. L. (2016). Early children’s literature and aging. Creative Education, 7(17), 2604-2612.
• Merz, E. M., Schuengel, C., Schulze, H. J. (2007). Intergenerational solidarity: An attachment perspective, Journal of Aging Studies, 21, 175–186.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2018). Hayat Bilgisi Öğretim Programı (İlkokul 1,2 ve 3. Sınıflar), MEB. Ankara 10.6.2021 tarihinde https://mufredat.meb.gov.tr. Adresinden ulaşıldı.
• Montepare, J. M., & Zebrowitz, L. A. (2002). A social-developmental view of ageism. In T. D. Nelson (Ed.), Ageism: Stereotyping and Prejudice Against Older Persons (pp. 77–125). Cambridge, MA: The MIT Press.
• Murakami, İ., & Gündem, E. K. (2019). İlköğretim birinci ve ikinci kademe Türkçe ders kitaplarında yaşlılık ve yaşlanma: 2016-2017 yılları içerik analizi. Ulusal Yaşlılık Kongresi. Denizli Büyük Şehir Belediyesi, Denizli.
• Nazlı, A. (2016). Yaşlanma, birey ve toplum: Yaşlanmaya sosyolojik bakış. Ege Tıp Dergisi, 55,1-5.
• Özmen, Ş. Y. (2013). Türk kültüründe yaşlının yeri ve medyayla yaşlılığın değişen konumu. Milli Folklor Dergisi, 13(100), 110-119.
• Reitzes, D. C., & Mutran, E. J. (2004). Grandparenthood: Factors influencing frequency of grandparent–grandchildren contact and grandparent role satisfaction. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 59(1), S9-S16. https://doi.org/10.1093/geronb/59.1.S9
• Robertson, J. F. (1977). Grandmotherhood: A study of role conceptions. Journal of Marriage and the Family, 165-174.
• Rupp, D. E., Vodanovich, S. J., & Credé, M. (2005). The multidimensional nature of ageism: Construct validity and group differences. The Journal of social psychology, 145(3), 335-362.
• Sciplino, C., Smith, P. K., Hurme, H., Rusek, M., & Bäckvik, P. (2010). Representations of grandparents in children's books in Britain, Italy, Greece, Finland, and Poland. Journal of Intergenerational Relationships, 8(3), 298-316.
• Stolley, K. S., & Hill, A. E. (1996). Presentations of the elderly in textbooks on marriage and family. Teaching Sociology, 34-45.
• Swift, H. J., Abrams, D., Lamont, R. A., & Drury, L. (2017). The risks of ageism model: How ageism and negative attitudes toward age can be a barrier to active aging. Social Issues and Policy Review, 11(1), 195-231.
• Tanrıöver, H. U. (2003). Ders Kitaplarında Cinsiyet Ayrımcılığı. B. Çotuksöken, A. Erzan, O. Silier. (Eds.). Ders Kitaplarının İnsan Hakları: Tarama Sonuçları, içinde (s.106-122). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları
• Thiele, D. M., & Whelan, T. A. (2008). The relationship between grandparent satisfaction, meaning, and generativity. The International Journal of Aging and Human Development, 66(1), 21-48.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2020). Nüfus projeksiyonları, 20.5.2021 tarihinde http://www.tuik.gov.tr adresinden ulaşılmıştır.
• Wang, W. (1998). Gender role stereotypes in Chinese primary school textbooks. Asian Journal of Women's Studies, 4(4), 39-59.
• Wilkinson J. A., & Ferraro K. F. (2002). Thirty years of ageism research. In Nelson T.D. (Ed.), Ageism: Stereotyping and prejudice against older persons (pp. 338–358). Cambridge, MA: MIT Press.
• World Health Organization (WHO). (2002). Active ageing: A policy framework. Geneva: World Health Organization. https://www. who.int/ageing/publications/active_ageing/en/
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (Geliştirilmiş 10 baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, F. (2015). Çocukların dünyasına yaşlıları dahil etmek: “Okul temelli kuşaklararası dayanışma modelleri.” Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 19(1), 275-296.